ΡΟΚ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΘΕΟΙ

Η ψυχαγωγία με την αρχαία έννοια, δηλ. «θεραπεία της ψυχής» μέσα από διαδικασίες «αποδομήσεως» και αναγεννήσεώς της, αποτέλεσε ζητούμενο σχεδόν όλων των παραδοσιακών κοσμοαντιλήψεων. Από τις ενστικτώδεις μαγικές πρακτικές των πρωτογόνων μέχρι τις πιο συνειδητοποιημένες Ελληνικές λατρείες του Διονύσου και του Πανός, η μουσική υπήρξε το κοινό μέσο αυτής της μορφής αναζήτησης.

Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε, ότι η ροκ μουσική αποτελεί ίσως την μοναδική ισχυρή διονυσιακή επιβίωση στον σημερινό Δυτικό Πολιτισμό (διευκρινίζουμε, ότι εννοούμε την αυθεντική ροκ και όχι τις ευτελείς απομιμήσεις της, που κατασκευάζονται και προβάλλονται μαζικά από πολυεθνικές δισκογραφικές εταιρείες). Κάτι που επέσυρε εναντίον της (από τη γέννησή της κιόλας), την λογοκρισία, την συκοφάντηση και τις διώξεις τού  θορυβημένου πολιτικού κατεστημένου και των φανατισμένων θρησκευόμενων «νοικοκυραίων» (κυρίως στις Η.Π.Α. και στην Βρεταννία, αλλά και στην Ελλάδα).

 Οι πηγές της μπορούν να αναζητηθούν στις -προς τιμήν κυρίως του Διονύσου- οργιαστικές τελετουργικές μουσικές της Αρχαιότητας. Οι οποίες (παρά την γνωστή χριστιανική απαγόρευση) επιβίωσαν στο Ευρωπαϊκό δημοτικό τραγούδι, και των οποίων τα ύδατα διακλαδίστηκαν μέσα στους αιώνες, για να ξαναβρεθούν μετά τον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο σε κοινή ροή στη σύνθεση των πολιτισμικών καταβολών των αποίκων της Βορειοαμερικανικής Ηπείρου. Από εκεί ο συγκεκριμένος μουσικός τρόπος επαναδιαδόθηκε ανανεωμένος τεχνικά (π.χ. τον θεμελιώδη ρόλο των διαφόρων εθνικών παραλλαγών του πανάρχαιου άσκαυλου, ή ζουρνά ανέλαβε παγκοσμίως η ηλεκτρική κιθάρα, επιτυγχάνοντας παρόμοια ψυχολογικά αποτελέσματα) σε όλον σχεδόν τον Δυτικό Κόσμο. Με τέτοια μάλιστα σαρωτική επιρροή, ώστε να συνδράμει μαζί με άλλους παράγοντες στη δημιουργία μιας σειράς εποικοδομητικών κοινωνικών εκρήξεων (με αποκορύφωμα το γνωστό φαινόμενο της παγκόσμιας νεανικής εξέγερσης της δεκαετίας του 1960 και της μόνιμης επιδραστικότητάς του στις σύγχρονες κοινωνίες).

 Μετά από τα παραπάνω δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως τυχαία η κατ’ επανάληψιν (επι)στροφή των ροκ καλλιτεχνών στις μυθολογίες της Ευρώπης, της Ινδίας ή της βορείου Αμερικής προς αναζήτηση έμπνευσης και καλλιτεχνικής επικύρωσης. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Έλληνες θεοί και θεές κατέχουν σημαντικό μερίδιο στις προτιμήσεις τους.

Ένα εξαιρετικό ροκ σχήμα, οι Γερμανοί Εloy στον δίσκο τους Ocean του 1976 έχουν περιλάβει ένα  δωδεκάλεπτο έπος αφιερωμένο στον Ποσειδώνα, το Poseidon’s Creation. Το τραγούδι έχει πολλές εναλλαγές και παρ’ όλο που χρησιμοποιούνται με εξαντλητικό τρόπο όλα τα συνήθη στη ροκ μουσικά όργανα –ηλεκτρικές κιθάρες, μπάσο, τύμπανα, κάθε είδους πλήκτρα κ.λπ.–, η όλη εκτέλεση ισορροπεί αριστουργηματικά ανάμεσα στο βαρύ και στο υπερβολικά αιθέριο. Διηγείται μία ιστορία για τον Ποσειδώνα και πρόκειται κυριολεκτικά για ύμνο-διήγηση, γραμμένον μάλιστα κατά τα υφολογικά πρότυπα των αντιστοίχων ομηρικών.

Ο Ποσειδώνας φαίνεται, ότι αποτελεί προσφιλές θέμα για τους ροκ καλλιτέχνες. Το 1970 οι Άγγλοι Κing Crimson κυκλοφορούν τον δίσκο τους In The Wake Of Poseidon, όπου υπάρχει και το ομώνυμο τραγούδι. H ατμόσφαιρα είναι και εδώ επική, αν και λιγότερο τελετουργική, ενώ με μία σχεδόν εντελώς συμβολική στιχουργική ασκείται (όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνεται ο γράφων) κριτική στην υποκρισία των διανοουμένων, στην κτηνωδία των κυριάρχων και στην ηλιθιότητα των «μαζών», και δίνεται έμφαση, στο ότι αυτές οι καταστάσεις έχουν σπρώξει τον πλανήτη στα όριά του. Ίσως κατά τον καλλιτέχνη όλα αυτά να προηγούνται από –και να προοιωνίζουν– την Αφύπνιση του Ποσειδώνα και τον καθαρμό της Γης από το μίασμα τής εναντίον της διαπραχθείσης  Ύβρεως.

Εικόνα: «Τo παιδί της Αφροδίτης» (Άphrodite’s Child), ιστορικό Eλληνικό ροκ συγκρότημα της δεκαετίας του ’60. Στην φωτογραφία οι Βαγγέλης Παπαθανασίου, Ντέμης Ρούσος και Λουκάς Σιδεράς σε φωτογράφηση του 1967

Αν η ροκ είναι η πιο πρόσφατη έκφραση ενός τρόπου αντίληψης και χρήσης της μουσικής, που ανιχνεύεται σχεδόν μέχρι την Προϊστορική Εποχή, τότε δεν θα μπορούσαν να «διαφύγουν» από τους ροκ μουσικούς οι… προστάτες θεοί τους, ο Διόνυσος και ο Παν. Οι Καναδοί Rush, συγκρότημα του έντεχνου «σκληρού» ροκ με πολλά μελωδικά περάσματα, αναφέρονται στον πρώτο στο τραγούδι τους Bacchus Plateau (το Οροπέδιο του Βάκχου) από τον δίσκο τους Caress Of Steel του 1975. Πρόκειται για μέρος ενός μεγαλύτερου τραγουδιού, στο οποίο περιγράφεται η ιστορία ενός αγοριού, που προσπαθεί σκληρά να πετύχει τον σκοπό της ζωής του. Γερνώντας έχει μάθει, ότι αυτό που άξιζε τελικά περισσότερο από τον ίδιο τον προορισμό είναι το ταξίδι που απαιτήθηκε. Τετριμμένο θέμα, αλλά δοσμένο με πρωτοτυπία, καθώς (όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνεται ο γράφων) ο Διόνυσος υπονοείται εδώ ως ο θεός των ανωτέρων σταδίων της προσωπικής εξέλιξης (υπενθυμίζουμε, ότι στην Αρχαιότητα απεκαλείτο και «ανθρωπορραίστης», δηλαδή κατά μία ερμηνεία αυτός που διαρρηγνύει τον παλαιό εαυτό, για να κατορθώσει να αναδυθεί ο νέος).

Το ίδιο συγκρότημα στον δίσκο του Hemispheres του 1978 έχει συμπεριλάβει ενωμένα τα τραγούδια Apollo Bringer Of Wisdom/ Dionysus Bringer Of Love. Εδώ, με έναν τρόπο που παραπέμπει σε τραγική ποίηση στις καλύτερες στιγμές της, παρουσιάζεται «κάθε ανθρώπινη ψυχή ένα πεδίο μάχης», και οι φαινομενικά αντίθετοι αλλά συμπληρωματικοί θεοί έρχονται συνοδοιπόροι μιας ανθρωπότητας, που τους έχει απελπισμένα ανάγκη, για να βρει το μέτρο και να πορευθεί προς την ευδαιμονία.

Από την άλλη μεριά ο Παν δέχεται μεγάλες τιμές από τον Σκωτσέζο Μike Scottκαι το προσωπικό μουσικό του όχημα, τους Waterboys. Στο τραγούδι The PanWithin από τον δίσκο This Is The Sea του 1985 οι εραστές αναζητούν και αφουγκράζονται τον εσώτερο Πάνα υπό την καταιγιστική ρυθμική συνοδεία ηλεκτρικής κιθάρας, πιάνου και βιολιού.  Αλλά η μεγάλη ανατριχίλα έρχεται με το τραγούδι Τhe Return Of Pan από τον δίσκο Dream Harder του 1993, όπου με αφορμή μία ιστορία του Πλουτάρχου από το «Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων» ο Scott ειρωνεύεται και πετάει το γάντι σε όσους πιστεύουν την φήμη για τον υποτιθέμενο θάνατο του εν λόγω θεού: «από τις πανάρχαιες ημέρες και σε όλα τα χρόνια/ από την Αρκαδία μέχρι τα πέτρινα πεδία του Ινισχήρ/ κάποιοι λένε, πως οι θεοί είναι απλώς ένας μύθος/, αλλά μάντεψε με ποιόν έχω χορέψει/, ο Μέγας Παν ζει!»...
Στο τραγούδι εκτός από τα κατά παράδοση χρησιμοποιούμενα στη ροκ μουσικά όργανα γίνεται και εκτεταμένη χρήση κλαρίνου (!), ενώ ο εκρηκτικός συνδυασμός του με την ηλεκτρική κιθάρα αμέσως μετά την ιαχή «ο Μέγας Παν ζει!» ίσως κάνει την συγκεκριμένη φράση να ακούγεται ανησυχητικά πειστική για κάποιους… Για την ιστορία να αναφέρουμε, ότι ο Μike Scott επισκέπτεται συχνότατα την Αρκαδία.

Από την άλλη άκρη του πλανήτη οι Αυστραλοί Dead Can Dance υποκλίνονται στις Μούσες και στην Κόρη (Περσεφόνη). Τα τραγούδια Summoning Of The Muse και Persephone (thegathering of flowers) βρίσκονται στον δίσκο τους Within The Realm Of A Dying Sunτου 1987, ένα εξωτικό μείγμα ροκ και επιρροών από Αρχαία Ελληνική και κλασική μουσική του 17ου και 18ου αιώνα.

Ρωμαίικο κατεστημένο και ροκ μουσική

Εάν μετά τα παραπάνω λογικά σκεπτόμενος ο αναγνώστης περιμένει, ότι κάτι ανάλογο θα συμβαίνει και στην Ελλάδα, μάλλον πλανάται. Σε μια χώρα, της οποίας οι σημερινοί κάτοικοι ενδιαφέρονται περισσότερο για τηλεσκουπιδοθεάματα όπου η μουσική έκφραση κακοποιείται βάναυσα , δεν απομένει και πολύς χώρος για την καλλιέργεια και την προβολή ποιοτικών μουσικών ιδιωμάτων. Πόσο μάλλον για μία Ελληνική ροκ, η οποία οφείλει περισσότερο από κάθε άλλον να αποκαταστήση τη σχέση της με την παγκοσμιότητα του Ελληνικού Πολιτισμού, κάτι που, όπως είδαμε, έχουν επιτύχει προ πολλού οι ροκ (και όχι μόνο) μουσικοί σε όλον τον Δυτικό Κόσμο.

Τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα, εάν αναλογιστεί κανείς τις κατά καιρούς εχθρικές προς την ροκ κορώνες σπουδαίων ίσως ως μουσικών αλλά προτρεχόντων κατά τα άλλα Ελλήνων, οι οποίοι την χαρακτηρίζουν ως «ξενόφερτη», ενώ ειδικά αυτοί θα έπρεπε να γνωρίζουν, ότι το συγκεκριμένο μουσικό είδος βασίζεται, όπως ελπίζουμε ότι δείξαμε πιο πάνω, πρώτα και κύρια στην δημοτική παράδοση όλων σχεδόν των αρχαίων Ευρωπαϊκών λαών, κατ’ επέκτασιν και του Ελληνικού. Αντιθέτως, και σαν να μην έφθαναν τα παραπάνω, η σημερινή Ελλάδα μπορεί να καυχάται για μία παρά φύση διεθνή ευρεσιτεχνία: Την καταγέλαστη κομπανία των «παπαροκάδων»...

Αρκετοί Έλληνες ροκ μουσικοί δεν κατάφεραν να απεγκλωβισθούν από το πνευματικό βραχυκύκλωμα του ελληνοχριστιανισμού και της ρωμιοσύνης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ρωμιο-ροκ: • «Να μας έχει ο Θεός γερούς, πάντα ν’ ανταμώνουμε και να ξεφαντώνουμε» ή «και τι ζητάω, τι ζητάω, μια ευκαιρία στον Παράδεισο να πάω...»  τραγουδάει ο ελληνορθόδοξος Δ. Σαββόπουλος.

Πάντως ως προς το υπό συζήτησιν θέμα ο γράφων έχει υπ’ όψιν του δύο περιπτώσεις. Η πρώτη είναι το τραγούδι «Ο Παν» του σημαντικού (και όχι μόνο για τα ελληνικά δεδομένα) ροκ σχήματος Ακρίτας από έναν μικρό δίσκο τους του 1973. Η άλλη αφορά στο σύνολο Δαιμόνια Νύμφη, το οποίο δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια έχοντας στο ενεργητικό του αξιολογότατες εργασίες σε δίσκους βινυλίου και σύμπακτους, προσανατολισμένες σε μία αρχαιοελληνικής έμπνευσης  μουσική (είναι όμως αμφίβολο, εάν θα πρέπει να τους κατατάξουμε στον, έστω και ευρύτερο, χώρο της ροκ).Θα χαρώ ιδιαιτέρως, εάν κάποιος καλύτερα ενημερωμένος αναγνώστης έχει εντοπίσει και άλλα παραδείγματα.

Εάν, όπως λένε, το όνομα είναι προίκα, τότε δεν πρέπει να παραλείψουμε μία αναφορά στο φαινόμενο των αναρίθμητων ροκ συγκροτημάτων, που διάλεξαν το όνομά τους από την Ελληνική Μυθολογία-Θεολογία, δημιουργώντας μία μονιμότερη σχέση μαζί της. Να αναφέρουμε ενδεικτικά δύο από τα σημαντικότερα ονόματα στην ιστορία της ροκ, τους Αμερικανούς Styx και τους δικούς μας Aphrodite’ s Child (το πρώην συγκρότημα του Βαγγέλη Παπαθανασίου). Επίσης υπάρχουν τουλάχιστον δύο ανεξάρτητες (δηλ. μη πολυεθνικές), δισκογραφικές εταιρείες με όνομα δανεισμένο από τον κατ’ εξοχήν θεό της ροκ, οι αμερικανικές Dionysus Records και BacchusArchives.

Ούτως η άλλως, ακόμη και όταν οι ροκ μουσικοί δεν τον επικαλούνται ευθέως, ο Διόνυσος τιμάται με κάθε απογείωση της ηλεκτρικής κιθάρας, με κάθε βακχικού τύπου κατάσταση, στην οποία περιέρχεται το ακροατήριο μιας αυθεντικής ροκ συναυλίας και με κάθε συνειδησιακή αλλαγή και εξέγερση, που η μουσική αυτή μπορεί διαπιστωμένα να επιφέρει. Είναι σημαντική επιβεβαίωση για όσους τα τελευταία πενήντα χρόνια αγάπησαν και θεώρησαν αυτή τη μουσική, ως κάτι παραπάνω από διασκέδαση, δηλαδή ως ψυχ-αγωγία, ότι το ίδιο ακριβώς πιστεύει και φοβάται σε αυτήν και ο –όποτε του δόθηκε ευκαιρία– μεγαλύτερος διώκτης της: ο παγκόσμιος Χριστιανισμός.

 http://www.freeinquiry.gr/pro.php?id=446