Σάββατο 22 Σεπτεμβρίου 2012

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ

Ο Επίκτητος (Έλληνας στωικός φιλόσοφος) πίστευε ότι ο κύριος σκοπός της φιλοσοφίας είναι να βοηθήσει τους κοινούς ανθρώπους να ανταπεξέλθουν αποτελεσματικά στις  προκλήσεις της καθημερινής ζωής και να αντιμετωπίσουν τις αναπόφευκτες σοβαρές απώλειες, τις απογοητεύσεις και τις λύπες της ζωής.
Υπήρξε σύγχρονος του Πλούταρχου γεννημένος γύρω στο +50 σε μία από τις σημαντικότερες εμπορικές πόλεις της Φρυγίας, την Ιεράπολη και πέθανε ανάμεσα στα 125 με 130 στην Νικόπολη της Ηπείρου  σε ηλικία 88 ετών.
Το όνομα του «Επίκτητος» σημαίνει αποκτηθείς, κερδηθείς.
Στο ξεκίνημα του από νεαρή ηλικία ο Επίκτητος έδειξε ανώτερο πνευματικό ταλέντο, παρακολουθώντας μαθήματα Στωικισμού στην Ρώμη από τον ξακουστό φιλόσοφο, Γάιο Μουσώνιο Ρούφο. Σε σύντομο χρονικό διάστημα ωστόσο έγινε ο πιο φημισμένος μαθητής του.
Ο Επίκτητος έφυγε από τη Ρώμη το 94 (ήδη πασίγνωστος ως δάσκαλος), και επιλέγει να περάσει το υπόλοιπο της ζωής στην Νικόπολη της Ηπείρου, ζώντας σεμνά σε μία μικρή καλύβα πάμπτωχος χωρίς το παραμικρό έσοδο, με πλήρη περιφρόνηση προς τα υλικά αγαθά, αποφεύγοντας κάθε ενδιαφέρον για φήμη, περιουσία και δύναμη. Εκεί ιδρύει την φιλοσοφική του σχολή διδάσκοντας στο πολυπληθές ακροατήριο του για το πως να ζήσει κανείς με μεγαλύτερη αξιοπρέπεια και ηρεμία.
Ο Επίκτητος δεν άφησε κανένα γραπτό λόγο αδιαφορώντας για την υστεροφημία του. Ο  Φλάβιος Αρριανός όμως, ένας από τους πιο πιστούς μαθητές του, συνέθεσε μέσα από τις σημειώσεις των μαθημάτων του 2 έργα που συγκροτούν τον κορμό της προφορικής διδασκαλίας του, τις  «Διατριβές» που αποτελούνται από 8 τόμους (μόνο 4 έχουν σωθεί) και το «Εγχειρίδιο» που είναι μία επιτομή των κυριότερων διδασκαλιών του, επιλεγμένες μέσα από τις «Διατριβές». Επίσης ανάμεσα στους πιο διαπρεπείς θαυμαστές του υπήρξε και ο νεαρός Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος, ο οποίος τελικά έγινε αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κληρονομώντας  μας τους Στοχασμούς του  (Meditations – Τα Εις Εαυτόν), των οποίων οι στωικές ρίζες βρίσκονταν στα ηθικά διδάγματα του Επίκτητου.
Στη διδασκαλία του ο Επίκτητος δεν μπορούμε να πούμε ότι καινοτομεί ή ότι αναθεωρεί την «Στωική γραμμή». Παρ΄όλο που υπήρξε λαμπρός δάσκαλος της λογικής και του διαλογισμού, το κύριο χαρακτηριστικό  έγκειται στο να σφραγίζει με τη δύναμη του νου και την οξυδέρκεια της παρατήρησης του την εποχή του, προσανατολίζοντας το δυναμικό της φιλοσοφίας προς τα ανθρώπινα συνηθισμένα προβλήματα. Εξαιτίας αυτής του της ικανότητας λέγεται ότι μπορούσε να γεννήσει ότι αισθήματα ήθελε στους ακροατές του. Η συμπεριφορά του ήταν εκείνη του ανοιχτόκαρδου, ταπεινού δασκάλου που παρότρυνε τους μαθητές του να μάθουν να ζουν σοφά, παίρνοντας τη ζωή τους στα σοβαρά και ο ίδιος ήταν το καλύτερο παράδειγμα για αυτούς, εφόσον «ζούσε το λόγο του», δηλαδή πραγμάτωνε αυτά που έλεγε.
Ο Επίκτητος πίστευε ότι ο κύριος σκοπός της φιλοσοφίας είναι να βοηθήσει τους κοινούς ανθρώπους να ανταπεξέλθουν αποτελεσματικά στις  προκλήσεις της καθημερινής ζωής και να αντιμετωπίσουν τις αναπόφευκτες σοβαρές απώλειες, τις απογοητεύσεις και τις λύπες της ζωής. Η ηθική διδασκαλία του είναι απογυμνωμένη από συναισθηματικότητα, ευσέβεια, και ακατανόητες μεταφυσικές ορολογίες.
Για τον Επίκτητο, η ευτυχισμένη ζωή και η ζωή της αρετής είναι συνώνυμες. Η ευτυχία και η προσωπική ολοκλήρωση είναι οι φυσικές συνέπειες του να κάνεις το σωστό.
Η ιδέα του Επίκτητου σχετικά με την «καλή ζωή» δεν είναι θέμα του να ακολουθήσουμε «έναν οδηγό αγοράς»,  τυφλές εντολές, αλλά
να εναρμονίσουμε τις πράξεις μας με τη φύση. Ο σκοπός δεν είναι να κάνουμε καλές πράξεις για να κερδίσουμε την εύνοια των θεών ή το θαυμασμό των άλλων, αλλά να επιτύχουμε την εσωτερική γαλήνη και κατ’ αυτό τον τρόπο τη διαρκή προσωπική ελευθερία.
Η καλοσύνη είναι μία επιχείρηση ίσων ευκαιριών, διαθέσιμη στον καθένα την κάθε στιγμή: φτωχό ή πλούσιο, μορφωμένο ή απλοϊκό άνθρωπο. Δεν είναι η αποκλειστική δικαιοδοσία των «επαγγελματιών» του πνεύματος, όπως μοναχών, αγίων ή ασκητών.
Ο Επίκτητος προώθησε μία αντίληψη της αρετής που ήταν απλή, συνηθισμένη και καθημερινή στην έκφραση της. Αντί των ασυνήθιστων ξεχωριστών επιδείξεων καλοσύνης, ήταν υπέρ μιας ζωής που να τη ζει κανείς σταθερά, σύμφωνα με τη θεία θέληση.
Η συνταγή του Επίκτητου για τη καλή ζωή επικεντρωνόταν σε τρία θέματα: να γίνεις κύριος των επιθυμιών σου, να εκτελείς τα καθήκοντα σου, και να μάθεις να σκέπτεσαι καθαρά για τον εαυτό σου και για τις σχέσεις σου με την ευρύτερη ανθρώπινη κοινωνία.
Το αληθινό έργο ενός ανθρώπου ο ίδιος αναφέρει ο Επίκτητος πως είναι: «Να μάθει πώς να απαλλάσσει τη ζωή του από τις οδύνες, τους θρήνους, τα «Αχ, εγώ» τα «Πόσο δυστυχισμένος είμαι», από τις συμφορές  και τις αναποδιές.
Για το ρόλο του σαν δάσκαλος ο Επίκτητος αναφέρει αντίστοιχα ότι «
θέλει να κάνει τους μαθητές του, όχι μόνο ελεύθερους, γαλήνιους και ευτυχισμένους αλλά και ατάραχους μπροστά στα εμπόδια, την καταπίεση και τον καταναγκασμό».
Συνεπώς ο ίδιος αναγνώριζε ότι η καθημερινή ζωή είναι γεμάτη δυσκολίες διαφόρων βαθμών. Ανάλωσε τη ζωή του σκιαγραφώντας το μοναδικό μονοπάτι προς την ευτυχία, την ολοκλήρωση και την ηρεμία, άσχετα από ποιες τυχαίνει να είναι οι ιδιαίτερες περιστάσεις κάποιου. Τα διδάγματα του έχουν μιαν ανεξήγητα σύγχρονη εφαρμογή.
Κατά διαστήματα, η φιλοσοφία του μοιάζει με την καλύτερη εκδοχή της σύγχρονης ψυχολογίας. Η σκέψη του θεωρήθηκε ως μία από τις κεντρικές ρίζες της σύγχρονης ψυχολογίας της αυτοδιαχείρισης, καθώς η θεραπεία δεν απαιτεί πάντα την αντιμετώπιση τόσο των φυσιολογικών ζητημάτων όσο των ψυχολογικών, δίνοντας έτσι τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Ας δούμε κάποιες από τις συμβουλές του προς αυτήν την κατεύθυνση:
«
Για οτιδήποτε μας συμβαίνει να θυμόμαστε να στραφούμε στον εαυτό μας και να αναρωτηθούμε  πόση δύναμη έχουμε για να το αντιμετωπίσουμε».
Ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα του αθλητή και ας πούμε: «
Για αυτό έχω κάνει εξάσκηση, για αυτό έχω κάνει προπόνηση», έτσι δεν θα μας συμβεί κάτι χειρότερο από αυτό που μπορεί να περιμένουμε, εφόσον έχουμε προετοιμαστεί για αυτό. Κάθε φορά που βρισκόμαστε σε μία δύσκολη θέση, ας πούμε στον εαυτό σας: «Αυτό δεν απασχολεί ούτε το φτωχό μου κορμί ή την φτωχή μου περιουσία, ούτε τις ασήμαντες πεποιθήσεις μου. Για μένα όλα είναι καλά σημάδια αν το θέλω, γιατί όποια και αν είναι η τελική έκβαση  μπορώ να ωφεληθώ από αυτή».
Είναι σημαντικό να μπορούμε βλέπουμε την θετική πλευρά των πραγμάτων, η αρνητική προοπτική δεν είναι πάντα ούτε απαραίτητη, ούτε και η καλύτερη λύση.
Ας αποφύγουμε να μιλάμε με αυτό τον τρόπο: «
Πόσο άτυχος είμαι που μου συνέβη αυτό». Αλλά καλύτερα ας πούμε «Πόσο τυχερός είμαι, γιατί  παρόλο που μου συνέβη αυτό, συνεχίζω να ζω ήρεμος, αφού δεν έχω συντριβεί από το παρόν, ή δεν τρομάζω για το μέλλον», ή ακόμη «Αυτό δεν είναι κακοτυχία, αλλά το γεγονός ότι το υπομένω με καλή διάθεση είναι μεγάλη τύχη»..
Είναι λάθος να αφήνουμε να ριζώνουν στο νου μας αρνητικές σκέψεις και εικόνες γιατί: Αν κεντρίζει τη φαντασία μας ένα πράγμα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, ας το  αντιμετωπίσουμε με την νόηση μας, ας τη νικήσουμε, μην την αφήσουμε να δυναμώσει ή να φτάσει στο επόμενο σκαλοπάτι που είναι το να ζωγραφίζει (στο νου μας) τις εικόνες που αυτή θέλει (η φαντασίωση). Ας προσπαθήσουμε να αποσπαστούμε από τις θλιβερές σκέψεις μας και να σκεφτούμε κάτι άλλο, εξασκώντας τον νου μας.
Τελικά  ίσως ο Επίκτητος ενδιαφερόταν περισσότερο για την θεραπεία του εαυτού μας  παρά για τις αφηρημένες θεωρίες του Εγώ. Η ηθική του είναι μία ηθική ατομικής απελευθέρωσης από τα ψυχολογικά δεσμά,
γι’ αυτό και η διδασκαλία του Επίκτητου είναι τόσο παραδοσιακή όσο και εξίσου σύγχρονη. Σε μία κοινωνία  που σήμερα (στην πράξη αν όχι ρητά) θεωρεί την επαγγελματική επιτυχία, τα πλούτη, τη δύναμη, και τη φήμη επιθυμητά πράγματα, άξια προς θαυμασμό, ο Επίκτητος τα θεωρεί ασήμαντα και άσχετα προς την αληθινή ευτυχία. Εκείνο που τον ενδιαφέρει πρωταρχικά είναι τι είδους άτομο γίνεσαι, τι είδους ζωή κάνεις.
Ο Επίκτητος είναι η φωνή της συνείδησης όταν η σάρκα φαίνεται να καταδυναστεύει το πνεύμα, που μαστιγώνει την αδικία, την φαυλότητα και τον υλισμό.
Είναι ο δούλος που κοροϊδεύει τους αφέντες όλου του κόσμου και οδηγεί στην πραγματική ελευθερία, όποιον δοκιμάζει να πιει από την πηγή του ενθουσιασμού του.
Είναι το πιο φωτεινό παράδειγμα που μέσα στους αιώνες φωτίζει τις μέρες μας, τόσες όμοιες με τότε, για να μας εμπνεύσει την αγάπη, την αδελφοσύνη, τον ηρωισμό, την ταπεινότητα και την αυτάρκεια. Είναι τέλος, ο άνθρωπος που μιλούσε, με αγωνία και θέρμη στον μαθητή του και του έδινε μία συμβουλή που είναι και για εμάς χρήσιμη σήμερα όσο ποτέ:
«Τα ωραία λόγια, άλλωστε δεν λείπουν σήμερα. Τα βιβλία των Στωικών είναι γεμάτα από τέτοια. Τι λείπει, λοιπόν; Αυτός που θα τα εφαρμόσει, με έμπρακτη μαρτυρία υπέρ των λόγων. Να αναλάβεις, λοιπόν, τον ρόλο αυτό, ώστε να μην χρησιμοποιούμε παλαιά παραδείγματα αλλά να έχουμε και κάποιο σύγχρονο παράδειγμα».
Πηγή.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σχόλια με χαρακτηρισμούς, με προσβλητικό ή υβριστικό περιεχόμενο, με γλωσσοδιαστροφικά «γκρίκλις» και με ειρωνικό και αλαζονικό ύφος,
ΔΕΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ.