ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ - ΕΥΘΥΤΗΣ - ΑΠΛΟΤΗΣ

Ως λέξη, η «Ειλικρίνεια» ετυμολογείται από το ουσιαστικό «είλη» (ηλιακή θερμότητα αλλά και ηλιακό φως - «επειδή γαρ είλη λέγεται η του ηλίου αυγή» κατά τον σχολιαστή του Αριστοφάνους) και το ρήμα «κρίνω», γι' αυτό και ως «Αρετή» υπάγεται στον Θεό Απόλλωνα.

Η Αρετή της «Ειλικρινείας» σχετίζεται άμεσα με εκείνες της «Αρμονίας» και της «Τιμιότητος». «Ειλικρίνεια» είναι η «Αρετή» σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος λέγει πάντοτε και ευθέως την αλήθεια. Ενδιαφέρουσα είναι και μία διατύπωση του Δημήτρη Λιαντίνη, στο «Ο Νηφομανής – Η ποιητική του Σεφέρη», ότι η ίδια η όλη Αρετή «είναι η ειλικρίνεια που δείχνουμε στον ίδιο τον εαυτό μας». Η «Αρετή» της «Ειλικρινείας» είναι αντανάκλαση του Θεού Απόλλωνος μέσα στην ανθρώπινη ψυχή.

Η «Ειλικρίνεια» είναι σημαντικό σκαλοπάτι προς το «Γνώθι Σαυτόν». Όπως ο Θεός Απόλλων κάνει τα πάντα «δήλα» (φανερά) έτσι και η «Ειλικρίνεια» φανερώνει σε εμάς τους ίδιους αυτό που πραγματικά είμαστε, καθαρίζοντας την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας από τα έξωθεν παραμορφωτικά επιπρόσθετα. Πριν γίνει κάποιος ειλικρινής προς του άλλους, πρέπει να έχει γίνει ειλικρινής προς τον εαυτό του.

Μία πτυχή της «Ελικρινείας» είναι και η «Αρετή» της «Ευθύτητος». «Ευθύτης» είναι η τιμιότης της εκφράσεως, μέσα από απλή σκέψη, ανυπόκριτη και απροσποίητη συμπεριφορά και φυσική ομιλία, αλλά επίσης και, από την ακριβώς αντίστροφη κατεύθυνση, η τιμιότης της προσλήψεως, για την οποία θα μιλήσουμε παρακάτω. Η «Ειλικρίνεια», η «Τιμιότης» και η «Ευθύτης» είναι θεμελιώδεις «Αρετές» του κοινωνικού βίου, αφού παρέχουν την εγγύηση της καλοπιστίας, ενσαρκώνοντας την καθαρότητα και διαφάνεια προθέσεων. Αποτελούν επίσης θεμέλιο και του πολιτικού βίου και παραπέμπουν ευθέως στις πολιτικές «Αρετές» της «Παρρησίας» και της «Ευθύνης». Στην πρώτη αναφερθήκαμε διεξοδικά στο πρώτο σεμινάριο αυτής της σειράς «Ηθικής Φιλοοσοφίας». Η δεύτερη (η «Ευθύνη») απαιτεί ικανότητα ηθικού ζυγίσματος της κάθε πράξεως και αναγνώριση των πιθανών ατελειών ή λαθών δίχως αναζήτηση δικαιολογιών ώστε να αμβλυνθούν.

Η «Ευθύτης» (ως προς την έκφραση) και η «Ειλικρίνεια», ή η έλλειψή τους, καθορίζουν ποιοτικώς τον οποιονδήποτε διάλογο. Η πλήρης έλλειψή τους ακυρώνει τον διάλογο, βάζοντας στην θέση του την επιδίωξη εντυπωσιασμού, την εξαπάτηση, την στείρα αντιπαράθεση και την ανοργάνωτη ψευτο-επιχειρηματολογία.

Όπως προείπαμε, η «Ευθύτης» αφορά όχι μόνο την τιμιότητα της εκφράσεως αλλά και την τιμιότητα της προσλήψεως (θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε και «Διαύγεια», τονίζοντας και αυτής την απολλώνια φύση).

Μία ακόμη πτυχή της «Ειλικρινείας» είναι η επίσης «απολλώνια» «Αρετή» της «Απλότητος»: «απλά είναι τα λόγια της αληθείας» είχε άλλωστε τονίσει σε έναν στίχο του ο Αισχύλος. «Απλότης» είναι η «Αρετή» τού να βλέπει και να κατανοεί κάποιος τα πράγματα απλά, ευθέως και καθαρά, να εστιάζει σε επίσης απλούς, ευθείς και καθαρούς στόχους, καθώς και να συμπεριφέρεται λιτά, ανεπιτήδευτα και φυσικά. «Απλότης» είναι η ταυτόχρονη εκδήλωση πνευματικής διαύγειας και φυσικότητος, η «Αρετή» της ικανότητος να παραμένει κάποιος από προαίρεση στο «απόλυτο απλό» της μεγάλης μητέρας μας, της Φύσεως.

Στο «Περί Αρετών και Κακιών», ο Αριστοτέλης εμφανίζει την «Απλότητα» δίπλα στην «Αλήθεια» ως άμεσα γεννήματα της «Μεγαλοψυχίας» («ΕΣΤΙ ΔΕ ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΟΣ ΟΥΘ' Ο ΤΟ ΖΗΝ ΠΕΡΙ ΠΟΛΛΟΥ ΠΟΙΟΥΜΕΝΟΣ ΟΥΘ' Ο ΦΙΛΟΖΩΟΣ. ΑΠΛΟΥΣ ΔΕ ΤΟ ΗΘΕΙ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΙΟΣ, ΑΔΙΚΕΙΣΘΑΙ ΔΥΝΑΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΟΥ ΤΙΜΩΡΗΤΙΚΟΣ. ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΔΕ ΤΗι ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΙΑι ΑΠΛΟΤΗΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ»). Επίσης, η καλύτερη απόδειξη ότι ο φιλόσοφος πράγματι είναι εκείνο που συμβουλεύει τους άλλους να γίνουν, κατά τους Στωϊκούς είναι η απλότης και ειλικρίνεια του βίου.

Αντίθετα από την «Αρμονία», η «Αρετή» της «Απλότητος» δεν δέχθηκε εναντίον της την συνηθισμένη «αντιπαγανιστική» μήνη των χριστιανών, επειδή στην άγνοιά τους οι τελευταίοι την εξέλαβαν ως είδος ταπεινότητος, αντίθετο της «Κενοδοξίας», ο δε Ιωάννης Σιναϊτης επιχειρεί μάλιστα και ορισμό της, κατά μίμηση του φιλοσοφικού τρόπου των Ελλήνων που τόσο απεχθανόταν: «Απλότης εστίν έξις ψυχής αποίκιλος, προς κακόνοιαν γενομένη ακίνητος». Το τι ακριβώς εννοούσε αυτός ο φιλοσοφοφανής ορισμός, μας το «εξηγεί» με τον γνωστό κυκλικό αλλά και ακατάληπτο χριστιανικό λόγο ο χρονικώς εγγύτερός μας μοναχός Μάρκελλος Καρακαλληνός: «Απλότης της ψυχής σημαίνει ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο μέσα εις την ψυχήν εκτός από τον Θεό Πατέρα. Η απλότης αυτή εκφράζεται ως φως και χαρά και ειρήνη. Εκφράζεται ακόμη ως μια δυνατή αγάπη που δεν μοιράζεται με κανέναν άλλον... Απλότης είναι ο φωτισμός της ψυχής εκ της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Μέσα εις το φως βασιλεύει μόνον η αγάπη, η χαρά και η ειρήνη και η δοξολογία του Αγίου Θεού».

Εννοιολογική διαστροφή υπέστη φυσικά και η «Αρετή» της «Ειλικρινείας». Από αντανάκλαση του Θεού Απόλλωνος μέσα στην ανθρώπινη ψυχή υποβιβάστηκε σε ποιότητα του αυτοεξευτελισμού και της λεγόμενης «μετανοίας».

Στους τουλάχιστον 14 μαύρους αιώνες της χριστιανικής παντοδυναμίας (4^ος έως και 17^ος) η «Ειλικρίνεια» όχι μόνο εξέλειψε ως «Αρετή» αλλά ακόμα και ως τρόπος, έθετε όποιον αποτολμούσε να την εκδηλώσει, σε άμεσο και θανάσιμο κίνδυνο. Για πρώτη φορά επέστρεψε, όχι βεβαίως ως «Αρετή» αλλά ως απλό ιδανικό, στην Δυτική Ευρώπη μετά το 1700, ιδιαιτέρως στο κίνημα του Ρομαντισμού όπου ωστόσο περιορίσθηκε σε καλλιτεχνικό ιδανικό. Επιπροσθέτως, τον 20^ο αιώνα η «Ειλικρίνεια» (ως «Sincerity») κακοποιήθηκε αρκούντως από τους μονοθεϊστές, στην δομή του μυαλού τους, διανοούμενους, κυρίως φροϋδιστές, υπαρξιστές, μεταμοντέρνους και αποδομιστές. Ο Αμερικανοεβραίος κριτικός Λάϊοντελ Τρίλινγκ (Lionel Trilling) την έφερε μάλιστα το 1970 σε αντιπαράθεση με την «Αυθεντικότητα» («Authenticity»), ορίζοντας (και περιορίζοντας) αυθαιρέτως την πρώτη ως «τίμιο» αντικείμενο της ηθικολογίας και την δεύτερη μόνον ως ειλικρίνεια προς τον εαυτό χωρίς τον φόβο της απορρίψεως από τους άλλους.

Πηγή: www.rassias.gr, Απόσπασμα από το βιβλίο: "Αρετή. Το Αξιακό Σύστημα των Ελλήνων", Αθήναι 2012, ISBN 978-960-7748-49-2

http://www.theasis.gr/