Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

Οι νίκες των Αθηναίων στον Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές, στη Μυκάλη δεν είχαν μόνο ως αποτέλεσμα τη σωτηρία της Ελλάδας και κατ’ επέκταση του ευρωπαϊκού κόσμου, αλλά και την ανύψωση των Ελλήνων σε ανώτερο ηθικό επίπεδο. Οι νίκες εκείνες ανέδειξαν κυρίως τους Αθηναίους σε ανώτερη βαθμίδα τόσο πολιτικής και κοινωνικής ωριμότητας όσο και πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Με τις νίκες εκείνες οι Έλληνες κέρδισαν την ελευθερία, αλλά και απέκτησαν συνείδηση της ενότητάς τους και της δύναμής τους καθώς και το αίσθημα της εθνικής τους υπερηφάνειας.

Πολλοί προέβαλαν με απορία το ερώτημα “τι θα ήταν ο πολιτισμός της Ελλάδας και του κόσμου ολόκληρου, αν νικούσαν κατά τους πολέμους αυτούς οι Πέρσες και κυβερνούσε την Αθήνα τον 5ο αι. π.Χ. ένας σατράπης της Περσίας αντί του Περικλή, του αιρετού εκείνου άρχοντα ενός δημοκρατικού λαού;

Οι Αθηναίοι της εποχής των Περσικών πολέμων δεν είχαν την ωριμότητα που απέκτησαν αργότερα, κατά την περίοδο του Περικλή, μια εποχή έντονης πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Οι νίκες κατά των Περσών ενέπνευσαν στους Αθηναίους φρόνημα ανώτερου ηθικού επιπέδου. Έτσι, ο λαός αυτός ανέπτυξε μια πρωτοφανή δραστηριότητα σε όλους τους τομείς της ζωής, στον χώρο του πνεύματος και των καλών τεχνών αλλά και στη σφαίρα του ήθους.

Οι ηγέτες της Αθήνας, ο Μιλτιάδης, ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης κ.ά., που οδήγησαν τους Αθηναίους στις νίκες, ήταν η ενσάρκωση αρετών, ήταν ο ώριμος καρπός της νομοθεσίας και της παιδείας του Σόλωνα και του Κλεισθένη. Οι ηγέτες των Αθηναίων ως παιδαγωγοί τους έγιναν οι απόστολοι υψηλών ιδανικών.

Για παράδειγμα, ο Μιλτιάδης, ο ιδιοφυής και έμπειρος στρατιωτικός, ήταν η προσωποποίηση του θάρρους. Έτσι κέρδισε το μεγάλο τρόπαιο στον Μαραθώνα, το οποίο έκαμε τον Θεμιστοκλή να λέει το γνωστό: ονκ έά με καθεύόειν τό (τοϋ) Μιλτιάδον τρόπαιον (Πλουτ. Θεμιοχ. 3.4).

Ο Θεμιστοκλής ενσάρκωνε τις αρετές της οξυδέρκειας, της πνευματικής ευστροφίας και της διορατικότητας. Ήταν ο άνθρωπος που διέβλεψε ότι τα ξύλινα τείχη, τα οποία θα έσωζαν την Αθήνα από την περσική απειλή, σύμφωνα με τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών, ήταν τα πολεμικά πλοία, η ναυτική δύναμη της Αθήνας. Έτσι, με τη ναυπήγηση 200 πλοίων ο Θεμιστοκλής οδήγησε τους Αθηναίους στη νικηφόρα ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Ο Αριστείδης ήταν η προσωποποίηση της ακεραιότητας, της τιμιότητας και κατεξοχήν της δικαιοσύνης, γι’ αυτό έμεινε στην ιστορία ως δίκαιος. Ο Αριστείδης ρύθμιζε την πολιτειακή ανάπτυξη της πατρίδας του, σύμφωνα με τη Σολώνεια αρετή της δικαιοσύνης και με τη βαθμιαία πολιτική και κοινωνική ωριμότητα των Αθηναίων, τούς βοήθησε και κατά την αρχηγία του εθνικού αγώνα εναντίον των Περσών αλλά και αργότερα, κατά την ίδρυση και αρχηγία της Συμμαχίας της Δήλου, η οποία εξελίχθηκε σε ναυτική ηγεμονία των Αθηναίων.

Από όλους όμως τους πολιτικούς, εκείνος που διακρίθηκε περισσότερο ήταν ο Περικλής, για τον οποίο θα κάνουμε λόγο παρακάτω.

Από τη μάχη στον Μαραθώνα (490), όπου οι Αθηναίοι κέρδισαν μια νίκη κοσμοϊστορικής σημασίας, μέχρι τη ναυμαχία της Κύπρου (449) μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα αγώνων, οι οποίοι στο σύνολό τους ήταν μια πάλη των φιλελεύθερων ελληνικών θεσμών εναντίον της απόλυτης περσικής μοναρχίας· ήταν, γενικότερα, μια πάλη του ελεύθερου δημοκρατικού ελληνικού πολιτισμού εναντίον του συντηρητικού και αυταρχικού πνεύματος της Ανατολής. Στην πάλη εκείνη αναδείχθηκαν νικητές οι φιλελεύθεροι ελληνικοί θεσμοί, η δημοκρατία και ο ελληνικός πολιτισμός.

Οι νίκες στον Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές, στη Μυκάλη και η ηθική νίκη στις Θερμοπύλες προκάλεσαν στις ψυχές των Αθηναίων και όλων των Ελλήνων ενθουσιασμό κυρίως λειτούργησαν ως η μεγαλύτερη παιδαγωγική δύναμη για την ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού των κλασικών χρόνων, διότι μετά τις νίκες αυτές επακολούθησε η μεγάλη πολιτική ισχύς και η οικονομική ευρωστία του αθηναϊκού κράτους.

Οι δυνάμεις αυτές έγιναν τα αδιάσειστα θεμέλια του κατοπινού μεγαλείου της Αθήνας, του χρυσού αιώνα του Περικλή, που είναι ταυτόχρονα χρυσός αιώνας όλης της Ελλάδας και ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Μετά τις ελληνικές νίκες εναντίον των Περσών, το πρόγραμμα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής του Περικλή οδήγησε στην ανάπτυξη των τεχνών και των γραμμάτων αλλά και στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου του αθηναϊκού λαού.

Τότε ακριβώς έκαμαν την εμφάνισή τους οι μεγάλοι ποιητές Σοφοκλής και Ευριπίδης, οι γλύπτες Μύρων, Πυθαγόρας, Πολύκλειτος, Φειδίας, ο φιλόσοφος Σωκράτης, οι σοφιστές Γοργίας και Πρωταγόρας, οι αρχιτέκτονες Μνησικλής, Ικτίνος, Καλλικράτης, οι ιστοριογράφοι Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφών κ.ά.

Οι νίκες των Ελλήνων κατά των Περσών έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην εξίσωση των κοινωνικών τάξεων. Στην εποχή του Περικλή απλοί Αθηναίοι πολίτες, όχι μόνον ευγενείς, απολάμβαναν τα αγαθά της ισοπολιτείας και ισονομίας. Τώρα οι μεγάλοι άνδρες της Αθήνας δεν υποχρεούνταν να κατάγονται από αριστοκρατικό γένος , αλλά μπορούσαν να προέρχονται σε μεγάλο βαθμό και από τη λαϊκή τάξη.

Κατά τον 5ο αι. με την παιδαγωγική επίδραση των ελληνικών νικών εναντίον των Περσών, η ποίηση στην Αθήνα είχε κερδίσει πια τον ρόλο που της άξιζε, δηλαδή τον ρόλο της ως εμπνευστή της ζωής των πολιτών.

Η νέα αθηναϊκή αντίληψη για τον αγώνα και τα καθήκοντα της ζωής ήταν δυνατό να παρουσιασθεί στον κόσμο μόνο με την ποίηση ενός υψηλού θρησκευτικού συμβολισμού, όπως ήταν η ποίηση του Αισχύλου.

Ο Αισχύλος έγραψε την τραγωδία Πέρσαι για ένα ιστορικό γεγονός, του οποίου ήταν ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας, και με αυτή την τραγωδία έδειξε τι θεωρούσε ουσιαστικά τραγικό.

Οδηγούμενος από τη βαθιά του αίσθηση για τη σωφροσύνη και για τη γνώση των ορίων, τα οποία δεν επιτρέπεται ποτέ να υπερβαίνει ο άνθρωπος, ο Αισχύλος παρουσίασε στο αθηναϊκό ακροατήριο τις μαρτυρίες της περσικής ύβρης αλλά και της θείας τίσης η οποία συνέτριψε την υπερηφάνεια και την αυτοπεποίθηση της ισχυρής και αυταρχικής περσικής αυτοκρατορίας. Στον Αισχύλο η ιστορία γίνεται τραγικός μύθος και ταυτόχρονα αγωγή του ανθρώπου.

Η Αθήνα του Περικλή ήταν σχολείο της ελληνικής παιδείας (Θουκ. 2.41.1). Η υπεροχή της πόλης της Αθήνας την περίοδο εκείνη έγινε ιδιαίτερα εμφανής με την επίδειξη έντονης οικονομικής, πολιτικής και πνευματικής δραστηριότητας. Ακόμη και όταν η γενεά, η οποία πέτυχε τις ένδοξες νίκες κατά των Περσών, είχε πια παρέλθει κατά την εποχή του Περικλή, τα κατορθώματα εκείνα των προγόνων τους χαράχθηκαν βαθιά στην καρδιά κάθε πολίτη και αποτελούσαν γι’ αυτούς τους μεταγενέστερους ένα λαμπρό ιδεώδες, άξιο για μίμηση.

Τους Αθηναίους της εποχής του Περικλή, οι οποίοι πρόθυμα θυσίαζαν τη ζωή και την περιουσία τους, για να θεμελιώσουν το μεγαλείο της πόλης τους, τούς ενέπνευσε ένα περίεργο ιδεώδες, που ήταν ένα μείγμα από πατριωτική αυτοθυσία και από μια ψυχρή ωφελιμότητα.

Οι νίκες των Ελλήνων εναντίον των Περσών απέφεραν πολλά αγαθά, το σημαντικότερο των οποίων είναι το αγαθό της ελευθερίας. Από την ελευθερία γεννήθηκαν άλλα αγαθά κατά την κλασική εποχή, όπως η ποίηση, η τέχνη, η φιλοσοφία, η ιστοριογραφία, τα δημοκρατικά ιδεώδη και η παιδεία, όπως μάλιστα το τελευταίο εκφράζεται στον Επιτάφιο του Περικλή (Θουκ. 2.41).

Οι νίκες επέτρεψαν στους Έλληνες να αποκτήσουν συνείδηση της δύναμής τους και να δημιουργήσουν τον κλασικό πολιτισμό, την κλασική παιδεία. Περισσότερο από όλους τους άλλους Έλληνες οι Αθηναίοι δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τα απαράμιλλα επιτεύγματα της ιστορίας της κλασικής εποχής, του 5ου και του 4ου αι. π.Χ. Οι Αθηναίοι ανέλαβαν την παγκόσμια πολιτιστική ηγεσία για την ανάπτυξη του ελληνικού κλασικού και γενικότερα του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού, ενός δηλαδή αυθεντικού και υψηλού πολιτισμού-προτύπου.

Πρόκειται για τον παιδαγωγούντα ελληνικό πολιτισμό, τον πολιτισμό που εννοείται ως ανθρώπινη παιδεία. Αυτός ο πολιτισμός ως παιδεία είναι η ίδια η ελληνική ιστορία της κλασικής αρχαιότητας.

ΑΝΝΑ ΣΤΡΑΤΑΡΙΛΑΚΗ – ΚΥΛΑΦΗ, Η Κλασική περίοδος και η παιδαγωγική αξία της, ΡΕΘΥΜΝΟ2000