ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΑΣ ΦΑΡΟΣ ΠΟΥ ΦΩΤΙΖΕΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ!

«Όταν το παρελθόν δε φωτίζει το μέλλον, το παρόν σκοτεινιάζει».
Alexis de Tocqueville, Γάλλος πολιτικός διανοητής

Ύφεση, ανεργία σε ανιούσα, περικοπές, οικονομικές εκθέσεις… ένας καταιγισμός δυσνόητων μαντάτων σχηματίζουν την εικόνα ενός ζοφερού παρόντος και ενός δυσοίωνου μέλλοντος.  Το οικονομικό θαύμα των προηγούμενων ετών; Μια αυταπάτη που θρυμματίστηκε και το άλλοτε δοξασμένο lifestyle πνέει τα λοίσθια. Οι «γκουρού» των καιρών μας είναι κάτοχοι MBA και σαν μύστες της μοντέρνας φιλοσοφίας των αγορών, κάνουν λόγο για οικονομικό πόλεμο, μας παρακινούν να στραφούμε σε καινοτόμα μοντέλα ανάπτυξης… Πώς όμως; Ακολουθώντας την αποτυχημένη συνταγή που έθετε την οικονομία και τον καταναλωτισμό ως κέντρο του πολιτισμού μας; Εν τέλει ο άνθρωπος είναι – παραφράζοντας τον Αριστοτέλη- ον οικονομικό;

Πληθαίνουν οι φωνές που υποστηρίζουν ότι η κρίση «είναι κρίση αξιών» και πως οφείλουμε να επανεφεύρουμε την ταυτότητα των κοινωνιών μας. Για να ανακαλύψουμε το δρόμο προς το μέλλον, ας θυμηθούμε ποια ήταν η αφετηρία μας. Για την Ελλάδα και την Ευρώπη  «εν αρχή ην» η πλούσια αρχαιοελληνική φιλοσοφία. Ενδεχομένως η εναλλακτική διαδρομή που αναζητάμε εδράζεται στη θέαση και στη συγκερασμό των παραδοσιακών φιλοσοφικών ρευμάτων υπό σύγχρονο πρίσμα.

Ποιος είναι λοιπόν ο υπέρτατος σκοπός  της ζωής του ανθρώπου σήμερα; Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι όλες οι ανθρώπινές πράξεις στοχεύουν σε κάποιο αγαθό. Η ευδαιμονία είναι ο τελικός ανθρώπινος στόχος, που δεν αποτελεί μια γενική κατάσταση ευτυχίας και ευημερίας, αλλά είναι η ενέργεια της ψυχής σύμφωνα με την αρετή. Η αρετή προερχόμενη από την προαίρεση του ίδιου του ατόμου εντοπίζεται στη μεσότητα, η οποία καθορίζεται από το λόγο (τον ορθό λόγο, τη λογική). Η επιλογή του μέτρου επομένως, μεταξύ  των δυο ακροτήτων, της υπερβολής και της έλλειψης,  οδηγεί στην πληρότητα.

Ο Αριστοτέλης δεν αποκρούει την έννοια της ηδονής, η οποία όπως υποστήριξε ο Επίκουρος, μαζί με τον πόνο συνιστούν το κριτήριο της συμπεριφοράς μας. Απλά προτιμά την τελειότερη, αυτή που προέρχεται από τη διάνοια. Εξάλλου, στη μετριοπαθή μορφή της σχολής του ηδονισμού, το κριτήριο επιλογής μεταξύ των ηδονών δεν είναι ποσοτικό, αλλά ποιοτικό με κύρια επιδίωξη την επικούρειο ρήση να «μην πονά το σώμα και να μην ταράσσεται η ψυχή».

Μια ενδιαφέρουσα οπτική κρύβεται επίσης στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου περί αρμονίας των αντιθέτων. Πρώτος ο Εφέσιος φιλόσοφος μίλησε για την ανάγκη συνένωσης των αντιθέτων στοιχείων τόσο στον ίδιο τον άνθρωπο, όσο και στη Φύση. Συμπερασματικά, θα μπορούσε το σημείο σύζευξης των αντίθετων πτυχών να εντοπίζεται στην αριστοτελική μέση οδό με στόχο την επικούρεια κατάκτηση ψυχοσωματικής αταραξίας και συνεκδοχικά την επίτευξη της υπέρτατης ευδαιμονίας;

Και αν κάποιος διαφωνεί με αυτή την προσέγγιση, δε μπορεί παρά να συμφωνήσει ότι είναι το μέτρο που χάθηκε στο σύγχρονο τρόπο ζωής, με την μονομερή εστίαση στην τεχνολογική εξέλιξη, τη νίκη του υλισμού έναντι του ιδεαλισμού και το κυνήγι της κοινωνικοοικονομικής προόδου, στο όνομα της θεοποιημένης κατανάλωσης.

Η σύνθεση των ρευμάτων της αρχαίας ελληνική σκέψης συμβαδίζοντας με τα ευρήματα και τη γνώση που αποκτούμε μέσω των σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων, ανοίγουν νέες οδούς όχι μόνο για το απλοϊκό ζητούμενο της εξόδου από την κρίση αλλά για την αποκατάσταση της σχέσης του ανθρώπου με τη ίδια του τη φύση, ιδωμένη πλέον ως όλον.

Η επιστροφή στις πνευματικές μας ρίζες καθίσταται αναγκαία για τη διαμόρφωση ενός ατομικού και συλλογικού σκοπού ζωής, μιας ευδαιμονίας που αφενός αντανακλά τη δική μας αφήγηση και συνάμα αφήνει ένα θετικό αποτύπωμα στο κοινωνικό πλαίσιο. Γιατί όπως εύστοχα σημείωσε ο Αριστοτέλης, «η ευτυχία μας εξαρτάται από εμάς».   

Αικατερίνη Μπαρπαγιάννη, Κλινική Ψυχολόγος

http://inspireyourlife.gr/