Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΚΟΝΤΟΣ

Ο Θουκυδίδης είναι ίσως ο μεγαλύτερος ιστορικός όλων των εποχών. Γεννήθηκε στην Αθήνα το -460 και έζησε όλη την εποχή της δόξας της πόλης του αλλά και της πτώσης της.

Υπηρέτησε την πατρίδα του από τη θέση του στρατηγού, αλλά κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου εξορίστηκε από αυτήν για είκοσι χρόνια. Κατά τη συγγραφή της ιστορίας του πολέμου Αθήνας-Σπάρτης δεν έδειξε καμία συμπάθεια στην πόλη του και κατέγραψε αντικειμενικά τα γεγονότα. Τι έκανε λοιπόν ο Θουκυδίδης ως ιστορικός; Το καθήκον του.

Ο Λεωνίδας ήταν βασιλιάς της Σπάρτης, που το -480 υπερασπίστηκε τα στενά των Θερμοπυλών απέναντι στην περσική στρατιά που κατευθυνόταν προς τη νότια Ελλάδα. Μετά την προδοσία του Εφιάλτη, έδιωξε τις υπόλοιπες ελληνικές δυνάμεις και ο ίδιος με του Σπαρτιάτες πολεμιστές έμειναν και πολέμησαν μέχρι τέλους. Τι έκανε λοιπόν ο Λεωνίδας ως στρατιώτης-πολίτης της Σπάρτης; Το καθήκον του.

Γενικά η λίστα θα μπορούσε να περιλαμβάνει πάρα πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που τιμώνται σήμερα και τους θυμόμαστε, γιατί έκαναν το καθήκον τους.

Η λέξη καθήκον προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο ρήμα καθήκω (κατά+ήκω) και σημαίνει: είμαι κατάλληλος για κάτι. Λανθασμένα η λέξη ταυτίζεται με την υποχρέωση. Καθήκον είναι ότι επιβάλλεται από ένα σύστημα αξιών και ρυθμίζει τις πράξεις του ατόμου. Είναι η συνείδηση του τι πρέπει να κάνει ή να αποφύγει κανείς. Υποχρέωση (υπό+χρέος) είναι ότι απορρέει από τον νόμο ή κάποιο κανονισμό. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το καθήκον είναι μια υποχρέωση ηθικής φύσεως και όχι προϊόν καταναγκασμού.

Σε μια οργανωμένη κοινωνία, το πρόβλημα προκύπτει όταν όλοι εκείνοι που κατέχουν θέσεις ευθύνης, είτε είναι εκπαιδευτικοί, είτε αστυνομικοί, είτε κληρικοί, είναι δημόσιοι υπάλληλοι, είτε απλοί πολίτες, δεν κάνουν το καθήκον τους. Ένας εκπαιδευτικός, για παράδειγμα, έχει υποχρέωση από τον νόμο να διδάσκει το μάθημα που του όρισε η πολιτεία αλλά και το καθήκον να υπερβεί το τυπικό του μαθήματος και να προσφέρει ευρύτερη διαπαιδαγώγηση στα παιδιά. Ένας πολίτης έχει υποχρέωση να πληρώνει τους φόρους του αλλά θα πρέπει να το αισθάνεται και καθήκον του να το κάνει μιας και ο ίδιος είναι συστατικό κύτταρο της πολιτείας. Ένας δημοσιογράφος έχει υποχρέωση να καταγράφει τα γεγονότα αλλά είναι και καθήκον του να φροντίζει για την ολοκληρωμένη διαμόρφωση άποψης για τους πολίτες. Ένας απλός άνθρωπος δεν είναι υποχρεωμένος να προσφέρει βοήθεια όταν δει κάποιον συνάνθρωπό του να λιποθυμήσει στο δρόμο, είναι καθήκον του όμως να το κάνει.

Γενικά το καθήκον είναι στάση ζωής, είναι πρωτίστως ηθική αρετή. Η έννοια του καθήκοντος εμπεριέχει μια σειρά από αξίες όπως η αξιοπρέπεια, ο σεβασμός, η ευθύνη, η εμπιστοσύνη, η αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο. Το καθήκον περιέχει μέσα του την έννοια της θυσίας. Δυστυχώς σε μια κοινωνία που αποθεώνει την ατομικότητα, το καθήκον συχνά ερμηνεύεται ως περιορισμός της ατομικής ελευθερίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά που είναι υποχρεωμένοι βάσει των νομικών διατάξεων και αποφεύγουν να προσφέρουν περισσότερα. Είμαστε σε ένα σημείο που όποιος κάνει κάτι περισσότερο, όταν προσφέρει τον εαυτό του θυσία για το κοινωνικό σύνολο, θεωρείται γραφικός. Έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία απλών, τυπικών, περιστασιακών σχέσεων και αναπόφευκτα έχουμε οδηγηθεί σε αυτό που πολλοί χαρακτηρίζουν ως κοινωνική βαρβαρότητα.

Ο Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκτητος είχε πει ότι: τα καθήκοντα εξαρτώνται από τις σχέσεις, εννοώντας τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων μιας κοινωνίας. Μόνο όταν οι σχέσεις αυτές ορίζονται από ηθικές αξίες υπάρχει ομαλός κοινός κοινωνικός βίος και αυξημένο το αίσθημα του καθήκοντος. Ίσως όμως στην σημερινή κοινωνία να ταιριάζει περισσότερο το εξής απόφθεγμα: το πιο δύσκολο δεν είναι να κάνεις το καθήκον σου, είναι να ξέρεις που βρίσκεται το καθήκον σου ( jean de la Varehde, 1887-1959, Γάλλος συγγραφέας).

Νίκος Τάχατος

φιλόλογος

https://www.eleftheria.gr