Ο όρος «μέντορας» προέρχεται από την Οδύσσεια του Ομήρου. Η Αθηνά, θεά της σοφίας και της αρετής, μεταμορφώνεται σε έναν φίλο του Οδυσσέα με το όνομα Μέντορας για να συμβουλέψει τον γιο του Τηλέμαχο, που κινδυνεύει σοβαρά. Παραμένει στο πλάι τους στην τελική μάχη κατά των εχθρών του Οδυσσέα, ενθαρρύνοντας τον ήρωα προς τη νίκη.
Ο Μάρκος Αυρήλιος είπε πως ακόμα και οι επίδοξοι Στωικοί δεν θα έπρεπε να ντρέπονται να αναζητήσουν τη βοήθεια άλλων, όπως όταν ένας πληγωμένος στρατιώτης που πολιορκεί ένα οχυρό δεν ντρέπεται να ζητήσει βοήθεια για να σηκωθεί από τους συντρόφους του οι οποίοι παίρνουν θέση στις επάλξεις. Ωστόσο, δεν έχουν όλοι έναν Ρούστικο για να τους ανεβάσει στους προμαχώνες.
Αν καταφέρουμε να βρούμε κάποιον που μπορούμε να εμπιστευτούμε, όπως περιγράφει ο Γαληνός, αυτό είναι υπέροχο. Στην πραγματικότητα, όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανώς θα πρέπει να βασιστούν σε άλλες πρότυπες στρατηγικές, όπως έκανε μάλλον ο Μάρκος Αυρήλιος μετά τον θάνατο του Ρούστικου. Οι στρατηγικές αυτές εμπίπτουν σε δύο κύριες κατηγορίες: τη γραφή και τη φαντασία.
Ακόμα κι αν δεν έχουμε έναν μέντορα στην αληθινή ζωή μας για να μας ακολουθεί όπου πάμε, μπορούμε να ωφεληθούμε από την ιδέα αυτή χρησιμοποιώντας τη φαντασία μας. Ο Μάρκος Αυρήλιος, όπως και κάθε άλλος φιλόσοφος, ανακαλούσε στον νου του τις εικόνες διάφορων συμβούλων και προτύπων συμπεριφοράς. Επίσης, πίστευε ότι ήταν σημαντικό να στοχάζεται τον χαρακτήρα και τις πράξεις περίφημων ιστορικών φιλοσόφων.
Σε ένα σημείο λέει ότι τα γραπτά των «Εφεσίων», εννοώντας πιθανώς τους μαθητές του Ηρακλείτου, έδιναν τη συμβουλή να σκεφτόμαστε συνεχώς πρόσωπα από προηγούμενες γενιές που επέδειξαν υποδειγματική αρετή. Όπως είδαμε, η ιστορία του Ζήνωνα αρχίζει όταν εκείνος λαμβάνει την αινιγματική συμβουλή «να βασίζεται στο χρώμα νεκρών ανθρώπων» μελετώντας τη σοφία των προηγούμενων γενεών.
Ο Μάρκος Αυρήλιος λέει στον εαυτό του να επικεντρώνει την προσοχή του στον νου των σοφών ανθρώπων, ιδιαίτερα στις αρχές που εκείνοι υποδηλώνουν, και να λαμβάνει προσεκτικά υπόψη τι αποφεύγουν και τι επιζητούν στη ζωή τους. Στα Εις Εαυτόν κατονομάζει τους φιλοσόφους που θαυμάζει περισσότερο: Πυθαγόρας, Ηράκλειτος, Σωκράτης, Διογένης ο Κυνικός, Χρύσιππος και Επίκτητος.
Φυσικά, εμείς θα μπορούσαμε να επιλέξουμε τον ίδιο τον Μάρκο Αυρήλιο ως πρότυπο συμπεριφοράς αν μελετούμε τη ζωή και τη φιλοσοφία του. Το πρώτο βήμα μας είναι να καταγράψουμε τις αρετές που επιδεικνύει ένα πρόσωπο το οποίο σεβόμαστε. Η δημιουργία ενός καταλόγου με τις ιδιότητες που θαυμάζουμε περισσότερο σε κάποιον άλλο άνθρωπο, όπως ακριβώς κάνει ο Μάρκος Αυρήλιος στο πρώτο βιβλίο των Εις Εαυτόν, είναι μια απλή και πολύ αποτελεσματική άσκηση.
Εξηγεί σε επόμενο κεφάλαιο ότι στοχάζεται τις αρετές όσων έζησαν μαζί του ώστε να τον εμψυχώσουν: η ενέργεια του ενός, η ταπεινοφροσύνη του άλλου, η γενναιοδωρία ενός τρίτου και ούτω καθεξής. Τίποτα δεν χαροποιεί την ψυχή μας, λέει, όπως οι κοντινοί μας άνθρωποι που επιδεικνύουν αρετή στη ζωή τους, και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να εκτιμούμε αυτά τα παραδείγματα και να τα διατηρούμε ζωντανά στη μνήμη μας.
Η καταγραφή των πραγμάτων συχνά θα κάνει την εικόνα ακόμα πιο ζωντανή και αλησμόνητη. Οι Στωικοί θεωρούσαν κάτι τέτοιο μια υγιή πηγή χαράς. Αν καταγράφουμε τις ιδέες μας σχετικά με το τι καθιστά αξιοθαύμαστο έναν άλλο άνθρωπο, το να στοχαζόμαστε πάνω σε αυτές και να τις επαναλαμβάνουμε μας δίνει την ευκαιρία να τις επεξεργαζόμαστε. Με πρακτική εξάσκηση θα μπορέσουμε να οραματιστούμε τα στοιχεία του χαρακτήρα που περιγράφουμε με μεγαλύτερη ευκολία.
Δέκα και πλέον χρόνια μετά τον θάνατο του Αντωνίνου, για παράδειγμα, ο Μάρκος Αυρήλιος εξακολουθούσε να υπενθυμίζει στον εαυτό του να παραμένει πιστός μαθητής του σε όλους τους τομείς της ζωής του. Αν και ο ίδιος δεν ήταν φιλόσοφος, ο Αντωνίνος φαίνεται ότι είχε οικειοποιηθεί με φυσικό τρόπο πολλές από τις αρετές που εγκωμίαζαν οι Στωικοί.
Στα Εις Εαυτόν ο Μάρκος Αυρήλιος είπε ότι ο Αντωνίνος του έδειξε ότι ένας αυτοκράτορας θα μπορούσε να κερδίσει τον σεβασμό των υπηκόων του χωρίς σωματοφύλακες, βαρύτιμα ενδύματα, πολύτιμα κοσμήματα, αγάλματα και όλες τις παρόμοιες παγίδες της κοινωνικής θέσης του. Ο θετός πατέρας του δίδαξε τον Μάρκο Αυρήλιο ότι μπορούσε, παρά τη θέση του ως Καίσαρα, να ζήσει με τρόπο παρόμοιο με εκείνο ενός απλού πολίτη, χωρίς να μειωθεί το κύρος του και χωρίς να αμελήσει τις ευθύνες του.
Ακολουθώντας το παράδειγμα του Αντωνίνου, λοιπόν, υπενθυμίζει στον εαυτό του να μη «βαφτεί πορφυρός» και μετατραπεί σε Καίσαρα. Μάλλον ο Μάρκος Αυρήλιος προσπαθούσε να βάψει τον νου του σε βάθος με τις ίδιες αξίες που παρατηρούσε σε άλλους, πασχίζοντας, όπως το έθεσε ο ίδιος, να παραμείνει ο άνθρωπος που προσπαθούσε να γίνει μέσω της φιλοσοφίας.
Ο Μάρκος Αυρήλιος θαυμάζει τη ζωηρή αφοσίωση του Αντωνίνου στη λογική, την απλή του ευσέβεια, την ακλόνητη εσωτερική γαλήνη του και τον ήρεμο χαρακτήρα του. Λέει, μάλιστα, ότι ο πατέρας του ήταν σαν τον Σωκράτη, καθότι ικανός να απέχει από πράγματα που οι περισσότεροι άνθρωποι είναι υπερβολικά αδύναμοι για να τα αποχωριστούν και να απολαμβάνει με μέτρο τα πράγματα που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να απολαύσουν χωρίς να στραφούν στην υπερβολή.
Λέει στον εαυτό του πως, αν μπορεί να μιμηθεί όλες αυτές τις αρετές, τότε θα μπορέσει να αντικρίσει τον θάνατό του με την ίδια γαλήνη ψυχής και καθαρή συνείδηση που επέδειξε ο Αντωνίνος στο κρεβάτι του πόνου. Εκτός από τις αρετές των αληθινών ανθρώπων, οι Στωικοί ήταν επίσης γνωστοί για την ανάκληση του υποθετικού χαρακτήρα ενός ιδανικού σοφού. Υπάρχουν πολλά αποσπάσματα όπου ο Μάρκος Αυρήλιος δείχνει να το κάνει αυτό.
Οι περιγραφές αυτές αναπόφευκτα μοιάζουν λίγο αφηρημένες και πομπώδεις. Για παράδειγμα, λέει ότι ο τέλειος σοφός άνθρωπος είναι σαν ένας αληθινός ιερέας των θεών, ταυτισμένος με το θείο στοιχείο της λογικής μέσα του. Δεν είναι ούτε διεφθαρμένος από την ηδονή ούτε πληγωμένος από τον πόνο, και παραμένει αλώβητος από τις προσβολές.
Ο αληθινός σοφός είναι σαν ένας πολεμιστής στην πιο ευγενή μάχη, μια μάχη βαθιά εμποτισμένη από δικαιοσύνη. Με όλο του το είναι, αποδέχεται όλα όσα του συμβαίνουν, όπως του τα στέλνει η μοίρα. Σπάνια τον ενδιαφέρει ό,τι λένε ή κάνουν οι άλλοι, εκτός αν είναι για το κοινό καλό. Με τρόπο φυσικό φροντίζει για όλα τα έλλογα όντα, σαν να είναι αδέλφια του. Δεν παρασύρεται από τη γνώμη του καθενός αλλά δίνει ιδιαίτερη προσοχή στους σοφούς που ζουν σε αρμονία με τη Φύση.
Ο Μάρκος Αυρήλιος προσπαθεί εδώ να περιγράψει στον εαυτό του την ανθρώπινη τελειότητα και να οραματιστεί έναν ιδανικό σοφό που να ενσωματώνει πλήρως τους στωικούς σκοπούς της ζωής. Εκτός από το να αναρωτιόμαστε τι ιδιότητες θα μπορούσε να έχει ο ιδανικός σοφός άνθρωπος, μπορούμε να αναρωτηθούμε ποιες ιδιότητες θα μπορούσαμε να ελπίζουμε να έχουμε εμείς στο απώτερο μέλλον. Για παράδειγμα, τι είδους άνθρωποι ελπίζουμε να είμαστε αφού εκπαιδευτούμε στον Στωικισμό για δέκα ή είκοσι χρόνια;
Σε κάποιο σημείο, ο Μάρκος Αυρήλιος φαίνεται ότι περιγράφει τους μακροπρόθεσμους στόχους της διαδικασίας της στωικής ψυχοθεραπείας στην οποία υποβλήθηκε ο ίδιος με τον Ρούστικο. Λέει ότι στον νου κάποιου που έχει ταπεινωθεί και εξαγνιστεί πλήρως δεν υπάρχει καμία ανοιχτή πληγή κάτω από την επιφάνεια και τίποτα που δεν θα μπορούσε να αντέξει στην εξέταση ή θα κρυβόταν από το φως. Δεν υπάρχει πια οτιδήποτε το δουλοπρεπές ή κίβδηλο σε κάποιον που το έχει καταφέρει αυτό, προσθέτει, και δεν εξαρτάται από τους άλλους ούτε και αποξενώνεται από αυτούς. Αυτοί για τους Στωικούς είναι τόσο ψυχοθεραπευτικοί στόχοι όσο και στόχοι ζωής.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Donald Robertson με τίτλο «Μάρκος Αυρήλιος: Σκέψου σαν Ρωμαίος αυτοκράτορας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια με χαρακτηρισμούς, με προσβλητικό ή υβριστικό περιεχόμενο, με γλωσσοδιαστροφικά «γκρίκλις» και με ειρωνικό και αλαζονικό ύφος,
ΔΕΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ.