Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΤΟΥ ΜΗΝΑ – ΜΑΙΟΣ 2023

Πολλά μπορούν να βρεθούν στον ουρανό του Μαΐου - από μια σεληνιακή έκλειψη και μια βροχή μετεώρων, μέχρι έναν μυστηριώδη διπλό αστέρα και ένα αστέρι που παρατηρείται και την ημέρα

συγγραφέας: Μαριλίνα Γκόνη 3 Μαΐου 2023

Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Μαΐου.

Νωρίς το πρωί

Κοιτώντας ανατολικά – νοτιοανατολικά λίγο προτού ξημερώσει εντοπίζουμε τον πλανήτη Κρόνο. Πρόκειται για τον δεύτερο μεγαλύτερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, γνωστό κυρίως για τους χαρακτηριστικούς του δακτυλίους, τους οποίους μπορούμε να διακρίνουμε με κιάλια ή τηλεσκόπιο, ακόμα και από πόλεις με έντονη φωτορύπανση. Βέβαια, ακόμα κι αν δε διαθέτουμε ειδικό εξοπλισμό, είναι εύκολο να διακρίνουμε με γυμνό μάτι τον λαμπερό αυτόν πλανήτη στον ουρανό. Λίγο χαμηλότερα, κοντά στον ορίζοντα, φαίνεται και ο Δίας.

Πριν την ανατολή του Ηλίου θα μπορεί να παρατηρηθεί για λίγη ώρα και ο πλανήτης Ερμής. Λόγω της εγγύτητάς του στον Ήλιο, όμως, η παρατήρησή του θα είναι δύσκολη. Στις 29 του μηνός θα βρεθεί σε μέγιστη δυτική αποχή, δηλαδή θα φαίνεται στον ουρανό να απέχει τη μέγιστη απόσταση από τον Ήλιο. Είναι, συνεπώς, η καλύτερη μέρα για να παρατηρηθεί είτε με γυμνό μάτι, είτε με κιάλια και τηλεσκόπιο.

Στην ίδια κατεύθυνση βλέπουμε και τον αστερισμό του Υδροχόου, στον οποίο βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Ήτα Υδροχοΐδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Eta Aquariids). Τα μετέωρα αυτής της βροχής προέρχονται από τον κομήτη του Halley. Πρόκειται για μικρά σωματίδια σκόνης που φλέγονται όταν εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας τα γνωστά σε όλους «πεφταστέρια». Η βροχή των Ήτα Υδροχοΐδων θα κορυφωθεί τα ξημερώματα της 7ης Μαΐου, φθάνοντας μέχρι και τα 50 μετέωρα ανά ώρα. Ωστόσο, ο σχεδόν πλήρως φωτισμένος δίσκος της Σελήνης εκείνη τη νύχτα, λόγω της μεγάλης του λαμπρότητας, θα δυσχεραίνει την παρατήρηση μετεώρων στον ουρανό.

Αριστερά: Ο ουρανός τα ξημερώματα στα ανατολικά – νοτιοανατολικά. Διακρίνονται ο Δίας και ο Κρόνος, καθώς και το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Ήτα Υδροχοΐδες» (στην εικόνα, η-Aquariids).

Δεξιά: Φωτογραφία του πλανήτη Κρόνου μέσα από τηλεσκόπιο (Εικόνα: Dr. RadX, astrobin.com)

Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου

Στον δυτικό ουρανό εντοπίζουμε την Αφροδίτη, μετά το ηλιοβασίλεμα. Λόγω της μεγάλης της αποχής από τον Ήλιο στον ουρανό, θα μπορέσουμε να την παρατηρήσουμε για αρκετή ώρα, μέχρι να βρεθεί κάτω από τον ορίζοντα λίγο πριν τα μεσάνυχτα.

Σε λίγο μεγαλύτερο ύψος σε σύγκριση με την Αφροδίτη συναντάμε και τον Άρη. Ο κόκκινος πλανήτης θα είναι ορατός όλο τον μήνα, και η παρατήρησή του μπορεί να γίνει είτε με γυμνό μάτι, είτε με κιάλια ή τηλεσκόπιο για να διακρίνουμε περισσότερες λεπτομέρειες.

Στην ίδια περιοχή του ουρανού αναγνωρίζουμε τον πολύ γνωστό αστερισμό των Διδύμων. Στον αστερισμό αυτό βρίσκονται δύο λαμπρά αστέρια, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, κοντά στα οποία θα φαίνονται ο Άρης και η Αφροδίτη.

Δίπλα από τους Διδύμους βρίσκεται ο αστερισμός του Ηνίοχου. Αν και το λαμπρότερο άστρο του αστερισμού, ο Δίφρος (ονομάζεται και Αίγα), ξεχωρίζει στην περιοχή λόγω της έντονης λαμπρότητάς του, ένα αμυδρότερο αστέρι που φέρει το όνομα «Έψιλον του Ηνίοχου» (Epsilon Aurigae ή και Almaaz) παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Πρόκειται για έναν εκλειπτικά διπλό αστέρα1 που βρίσκεται γύρω στα 1.500 έτη φωτός μακριά, και έχει περίοδο περιφοράς ίση με 27 έτη. Το ιδιαίτερο με αυτό το αστρικό σύστημα είναι πως η χρονική διάρκεια της έκλειψης του πρωτεύοντα αστέρα από τον δευτερεύοντα διαρκεί 2 ολόκληρα χρόνια. Η επικρατούσα θεωρία είναι πως ο δευτερεύων αστέρας περιβάλλεται από έναν δίσκο σκόνης τεραστίων διαστάσεων, ο οποίος αποκρύπτει έως και το 70% του φωτός του πρωτεύοντα αστέρα.

Ο ουρανός λίγο μετά τη δύση του Ηλίου. Διακρίνονται η Αφροδίτη, ο Άρης, ο αστερισμός των Διδύμων και ο αστερισμός του Ηνίοχου. Στον κόκκινο κύκλο βρίσκεται ο μυστηριώδης διπλός αστέρας Έψιλον του Ηνίοχου.

Τη νύχτα

Ένας από τους γνωστότερους αστερισμούς, ο οποίος εύκολα μπορεί να παρατηρηθεί αυτή την εποχή είναι ο αστερισμός του Ηρακλή. Ανατέλλει μετά τη δύση του Ηλίου και δύει πριν την ανατολή, συνεπώς μπορεί να παρατηρηθεί όλη τη νύχτα. Στον αστερισμό του Ηρακλή μπορούμε να βρούμε το «Μεγάλο σφαιρωτό σμήνος του Ηρακλή» (Great Hercules globular cluster/Messier 13), το οποίο περιλαμβάνει χιλιάδες αστέρια και έχει διάμετρο που φτάνει τα 145 έτη φωτός.

Αριστερά: ο αστερισμός του Ηρακλή. Στον κόκκινο κύκλο βρίσκεται το σφαιρωτό σμήνος του Ηρακλή.

Δεξιά: Φωτογραφία του σφαιρωτού σμήνος του Ηρακλή (Εικόνα: Mount Lemmon SkyCenter)

Κοντά στον Ηρακλή εντοπίζουμε τον αστερισμό του Βοώτη, με τον Αρκτούρο, το λαμπρότερο άστρο του, να ξεχωρίζει στον ουρανό. Το 1635, ο Γάλλος μαθηματικός και αστρονόμος Jean – Baptiste Morin παρατήρησε με τηλεσκόπιο τον Αρκτούρο κατά τη διάρκεια της μέρας! Επρόκειτο για την πρώτη παρατήρηση αστέρα, εκτός του Ήλιου, που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της μέρας.

Ο αστέρας Αρκτούρος βρίσκεται στον αστερισμό του Βοώτη. Μπορούμε να τον εντοπίσουμε προεκτείνοντας νοερά την “ουρά” της Μεγάλης Άρκτου.

Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, η φάση της πανσελήνου παρατηρείται το βράδυ της 5ης Μαΐου στον αστερισμό του Ζυγού, και το τρίτο τέταρτο στις 12 Μαΐου. Η Σελήνη θα βρίσκεται στη φάση της νέας σελήνης στις 19 Μαΐου. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο. Η φάση του πρώτου τετάρτου παρατηρείται στις 27 Μαΐου. Το βράδυ της 5ης Μαΐου θα πραγματοποιηθεί σεληνιακή έκλειψη παρασκιάς2. Θα μπορεί να παρατηρηθεί από τη χώρα μας από όταν ανατείλει η Σελήνη μέχρι και τη λήξη της έκλειψης.

1. Πρόκειται για σύστημα δύο αστέρων που περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους και περιοδικά προκαλούν εκλείψεις ο ένας στον άλλον. Ο φωτεινότερος αστέρας του συστήματος ονομάζεται «Πρωτεύοντας» ή «Κύριος» ενώ ο αμυδρότερος καλείται «Δευτερεύων» ή «Συνοδός» αστέρας.

2. Σεληνιακή έκλειψη παρασκιάς πραγματοποιείται όταν η Σελήνη εισέρχεται στο αμυδρότερο, εξωτερικό τμήμα της σκιάς της Γης, την λεγόμενη «παρασκιά».

https://www.astronio.gr