Υπάρχουν περίοδοι στη ζωή του ανθρώπου όπου η επαναληψιμότητα και η κυκλικότητα κάποιων γεγονότων «τέμνονται» με τη γραμμική και επαναλαμβανόμενη πορεία του χρόνου, περίοδοι όπου ο άνθρωπος έχει την ευθύνη της επιστροφής στο παρελθόν άρα και της αντίστασής του στην επέλαση του χρόνου.
Ουσιαστικά πρόκειται για τη σπειροειδή εξέλιξη των πραγμάτων (γνωστή από τα φιλοσοφικά ερωτήματα των Προσωκρατικών), που μας δίνει τη γεύση μιας προσωρινής αχρονικότητας και αιωνιότητας μέσα από την περιοδικότητα κάποιων σταθερών γεγονότων. Η διαρκής επανάληψη και η οργάνωση της κοινωνικής ζωής (διακοπές το καλοκαίρι ή το Πάσχα, Σαββατοκύριακο, εποχιακές δραστηριότητες κλπ) παραπέμπουν σε έναν κύκλο διαρκούς επαναφοράς που απαλύνει την αίσθηση μοναχικότητας της ευθύγραμμης τροχιάς των πραγμάτων.
Όμως δεν διαγράφουμε κύκλους. Δεν ξαναμπαίνουμε στο ίδιο ποτάμι. Δεν υπάρχει επιστροφή. Αλλοίμονο αν συνέβαινε αυτό· θα έμοιαζε με το μαρτύριο του Σίσυφου. Θα βυθιζόμαστε σε μια διαρκή περιδίνηση, όπου οι αλλαγές θα ήταν η ερημιά της σταθερότητας. Αλλά και η γραμμική πορεία θα ήταν βασανιστική. Αν ο χρόνος μας κινούσε σε έναν δρόμο όπου τίποτα δε θα θύμιζε το χθες, αν η μνήμη δε συναντιέται έστω και συγκυριακά με τα στοιχεία του παρόντος, πώς μπορεί να υπάρξει συνείδηση του εαυτού μας; Πώς μπορεί να τυποποιηθεί μια κατάσταση της αντικειμενικής πραγματικότητας;
Κινούμαστε σε σπείρες, όπου συνυπάρχει η έννοια του κύκλου και της ευθείας, της επαναληψιμότητας και της εναλλαγής. Κινούμαστε σε σπείρες και έτσι μπορούμε να βλέπουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη του χρόνου με τη λιγότερη δυνατή οδύνη στον κόσμο της φθοράς. Ποιος ξέρει, μπορεί να είναι οι ίδιες οι κοσμολογικές σπείρες τις οποίες διαγράφει ο χρόνος στο χαοτικό Σύμπαν, μπορεί να είναι παραλλαγές των γενετικών σπειρών του DNA του βιολογικού μας κώδικα που προσδιορίζει την επιμέρους ανθρωπομορφολογία μας.
Τα αρχέτυπα της Φύσης μάς διαμόρφωσαν τους κώδικες πριν ακόμα συνειδητοποιήσουμε την ανθρώπινη κατάστασή μας, πριν ακόμα νιώσουμε πως θέτουμε ερωτήματα στον εαυτό μας. Οι «ανοιχτοί κύκλοι» είναι πανταχού παρόντες στο φυσικό μας περιβάλλον. Ο ήλιος δίνει κάθε μέρα ζωή χωρίς να είναι ποτέ ο ίδιος. Ο άβιος και ο έμβιος κόσμος «κινούνται» και εξελίσσονται υπό τη μορφή αλλεπάλληλων ατέρμονων σπειρών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο λοιπόν που η πρώτη και κυρίαρχη θεμελίωση της φιλοσοφικής σκέψης στην Αρχαία Ελλάδα αναφέρεται επίμονα στην έννοια του κυκλικού (αλλά ανοιχτού) χρόνου.
Η γραμμική θεώρηση του χρόνου είναι «σχήμα» του σύγχρονου Δυτικού πολιτισμού και κυρίως του βιομηχανικού τρόπου κοινωνικής οργάνωσης. Είναι η αντίληψη της διαρκούς εφόδου της κοινωνίας στα στοιχεία της φύσης και των άπειρων κύκλων της, της γραμμικής και επιταχυνόμενης συσσώρευσης κέρδους και οφέλους.
Ο «Δυτικός άνθρωπος», ενώ έχει τα περισσότερα υλικά αγαθά από οποιονδήποτε άλλο «άνθρωπο» σε όλη την εξέλιξη της ιστορίας, είναι αγχωμένος και νευρωτικός και σίγουρα όχι τόσο ευτυχισμένος όσο θέλει να εμφανίζεται. Γιατί η πολιτική του απέναντι στον χρόνο δεν είναι μόνο γραμμικής ροής. Πιέζει διαρκώς το ρυθμό του χρόνου, γιατί γενικώς «δεν προλαβαίνει». Η καταναλωτική του βουλιμία τον ωθεί στην επιτάχυνση του χρόνου και στην κατανάλωση της ίδιας του της ζωής, χωρίς να μπορεί να γευθεί τις τόσες και τόσες άπειρες εκφράσεις και εκδηλώσεις της.
Στον μικρόκοσμο των σωματιδίων ο χρόνος δεν έχει κατεύθυνση. Δεν υπάρχει πορεία προς το μέλλον. Αλλά αν δεν υπάρχει κατεύθυνση στον χρόνο, δεν θα μπορούσε να υπάρξει ζωή. Πέραν τούτου, πώς θα μπορούσε να είναι η ζωή μας σ’ ένα τέτοιο χωροχρονικό σκηνικό; Άγνωστο. Εμείς θέλουμε να υπάρχει το «αύριο» για να ονειρευόμαστε και να σχεδιάζουμε. Αλλά θέλουμε και το «χθες» για να μας γλυκαίνει η ανάμνηση των θετικών καταγραφών μας, να βλέπουμε τα ίχνη μας που δεν τα σβήνει η σκόνη του χρόνου. Θέλουμε τη σπειροειδή ροή του χρόνου για να νιώθουμε την αιωνιότητά μας μέσα από τη διαρκή συμπύκνωση του παρελθόντος, θέλουμε την κατεύθυνση του μέλλοντος για να επινοούμε διαρκώς τον εαυτό μας.
Του Νίκου Τσούλια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια με χαρακτηρισμούς, με προσβλητικό ή υβριστικό περιεχόμενο, με γλωσσοδιαστροφικά «γκρίκλις» και με ειρωνικό και αλαζονικό ύφος,
ΔΕΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ.