ΞΕΧΑΣΜΕΝEΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚO-ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ #4

ΟΙ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΩΚΕΑΝΟ (Γενικά)

Ας δούμε τώρα πως ο Όμηρος περιγράφει μερικά απο τα φυσικά και ωκεανογραφικά χαρακτηριστικά του Ωκεανού. Όπως δεχόμαστε σήμερα, ο Όμηρος πρέπει να έχει ζήσει περίπου μεταξύ του 9ου και / ή του 8ου αιώνα π.Χ., ενώ τα γεγονότα που περιγράφονται πρέπει να έχουν συμβεί παλαιότερα, με πιο πρόσφατα για την εποχή εκείνη, τον Τρωικό πόλεμο και την επιστροφή του Οδυσσέα. Ο Όμηρος αναφέρεται στον Ωκεανό 18 φορές στην Ιλιάδα και 16 φορές στην Οδύσσεια. Από όλες αυτές τις αναφορές, έχουμε σταχυολογήσει τα εξής:
• «Πηγαίνω στην άκρη του κόσμου για να επισκεφτώ τον Ωκεανό...» (Ιλιάδα, XIV)
- «...Ο Ωκεανός βρίσκεται στα πέρατα της εύφορης Γης...» (Ξ 201).
• «... η λαμπρή σφαίρα του ήλιου τώρα βυθίστηκε στον Ωκεανό ...» (Ιλιάδα, VIII)
- «...εκεί που πέφτει το λαμπρό φως του Ήλιου...» (Θ 485).
• «...καθώς ο ήλιος αρχίζει να αντανακλάται επάνω στα χωράφια, εκ νέου φωτίζει αργά τον Ωκεανό...» (Οδύσσεια, XIX)
- «...εκ νέου φώτισε τα χωράφια από τον ήσυχο βαθύρροον Ωκεανόν ... » (τ 433).

Το γεγονός ότι ο Ήλιος δύει στον Ωκεανό ήταν γνωστό, αφού είχαν επισκεφτεί πολλές φορές τον Ατλαντικό Ωκεανό, αλλά πώς ήξεραν επίσης ότι ανατέλλει απο έναν Ωκεανό; Είναι γνωστό ότι ανατολικά από την περιοχή του Αιγαίου, βρίσκονταν μόνο ψηλά βουνά. Εξάλλου, ο Ινδικός Ωκεανός δεν βρίσκεται ακριβώς στα ανατολικά. Επομένως πώς γνώριζαν ότι ο ήλιος ανατέλλει απο τον Ωκεανό;
• «(Η Γη είναι περιτριγυρισμένη από τα) «...ολοένα κυκλωτικά νερά του Ωκεανού...» (Ιλιάδα, XVIII)
– Ο Ωκεανός περιβάλλει πανταχόθεν την Γη (Σ 606-607).
• Ο Ωκεανός είναι ένας μεγάλος ποταμός που εκτείνεται προς τα 4 σημεία του ορίζοντα.
• «...στη ροή του Ωκεανού, προς τα δυτικά, βρίσκεται ο Άδης (Οδύσσεια, XIX) και πέρα από τα Ηλύσια πεδία ... "
• " ... Δίπλα στις ροές του Ωκεανού, προς Δυσμάς, κείται ο Άδης και εντεύθεν κείται το Ηλύσιον Πεδίον ...: (ω 11)

Αναλύοντας όλα τα παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως ο Ωκεανός δεν είναι μια «πλατιά θάλασσα», όπως η Μεσόγειος ή η Ερυθρά Θάλασσα. Αντίθετα, ο Ωκεανός θεωρείται ότι είναι ένα μεγάλο ποτάμι. Αυτό σημαίνει, πέραν των άλλων, ότι δεν περιβάλλει τη Γη στατικά, αλλά δυναμικά, αφού ρέει σαν ποτάμι. Εξάλλου, η ετυμολογία της λέξης Ωκεανός (Oceanus) στα αρχαία ελληνικά, δείχνει αυτή την αέναη κίνηση του ποταμού Ωκεανού. Η λέξη Ωκεανός (Oceanus) είναι το αποτέλεσμα της λέξης «Ωκύς»που σημαίνει"γρήγορος"και "νάω" που σημαίνει ροή. Επομένως, η ίδια η λέξη Ωκεανός- Oceanus σημαίνει γρήγορη ροή.

Μια άλλη ομάδα κειμένων που αναφέρει τον Ωκεανό και τα φυσικά και ωκεανογραφικά του χαρακτηριστικά είναι τα κείμενα των Ορφικών. Από τα Αργοναυτικά των Ορφικών και τους Ορφικούς Ύμνους, έχουμε σταχυολογήσει τα εξής:

α. «...Ως εκ τούτου κάθε ποταμός, εξ ου και η εξαπλωμένη θάλασσα ...»
- «... από τον Ωκεανό προέρχονται όλοι / οι ποταμοί και όλη η θάλασσα...» Κατά συνέπεια, ο Ωκεανός σχετίζεται με τη θάλασσα. Η θάλασσα, στην προκειμένη περίπτωση, είναι φυσικά η Μεσόγειος Θάλασσα.

β. «ΩΚΕΑΝΟ αποκαλώ, αυτόν του οποίου η φύση πάντα ρέει, από τον οποίο αρχικά προέκυψαν τόσο οι Θεοί και οι άνδρες / Άρχοντας άφθαρτος, του οποίου τα κύματα περιβάλλουν, / Και η σύναψη ισχυρών κύκλων γης δεσμεύεται... » (Από τον ύμνο των Ορφικών στον Ωκεανό)
- «... αθάνατον πατέρα και αρχή των αθανάτων / θεών και θνητών / ανθρώπων, που κυματίζει γύρω από την / Γη που την περικυκλώνει...»

γ. «... Ο Παλιός Ωκεανός επίσης..., / Του οποίου η υγρή αγκαλιά περιτυλίγει τη στερεά γη ...» (Από τον ύμνο των Ορφικών στον Πάνα)
- «... Ωκεανός τε πέριξ εν ύδασι γαίαν ελίσσων...»
- Ο ποιητής Ησίοδος, στο έργο του ΄΄ Θεογονία ΄΄ αναφέρεται στον Ωκεανό, κάπως έτσι:

δ. «...Ο Ωκεανός, ο τέλειος ποταμός...’’ (Ησ. 242) /.
- «…Ωκεάνοιο, τελήοντος ποτάμοιο…»

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ

Ας δούμε τώρα, πως περιγράφονται τα ειδικά χαρακτηριστικά της ροής του Ωκεανού ποταμού. Ο Ησίοδος χαρακτηρίζει τον Ωκεανό ως αψόροο (πίσω-ροή). Αυτός ο χαρακτηρισμός έχει καταστήσει να «ταλαντεύεται», στα Νέα Ελληνικά. Αυτό σημαίνει ότι το νερό των ωκεανών εκτελεί μια «παλινδρομική κίνηση», δηλαδή μια κίνηση κατά μήκος ενός άξονα. Κατά την άποψή μου, η ερμηνεία αυτή δεν είναι σωστή, δεδομένου ότι η αρχαία ελληνική λέξη αψ-ροή θα μπορούσε να αποδοθεί σαν «τυρβώδης ροή», με άλλα λόγια, τυρβώδη ροή (turbulent flow) σε αντίθεση με τη στρωτή ροή. Ο Όμηρος αναφερόμενος στον Ωκεανό, χρησιμοποιεί τις φράσεις βαθιά-ροούμενος (βαθύροος) και βαθιά-δινούμενος (βαθυδίνης). Βαθιά-ροούμενος σημαίνει οτι ο ποταμός Ωκεανός ρέει οχι μόνο στην επιφάνεια του ,αλλά και στο βάθος του ,και αυτή η βαθιά ροή δεν είναι στρωτή, αλλά τυρβώδης, γι 'αυτό ο Ωκεανός χαρακτηρίζεται επίσης ως βαθυδίνης. Επομένως ο τυρβώδης χαρακτήρας της κίνησης του Ωκεανού δεν περιορίζεται μόνο στην επιφάνεια του… αλλά και στο βάθος. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι τα ωκεάνια ρεύματα εκτείνονται σε βάθος περίπου 800 - 1200 μ. και ότι έως εκείνο το επιφανειακό σημείο ροής τους είναι τυρβώδεις. Τον τελευταίο καιρό, αυτό έχει επιβεβαιωθεί με τη χρήση των διαφόρων μέσων που είναι δυνατή η ταυτόχρονη μέτρηση της ταχύτητας ροής καθώς και του βάθους.

Όμως, τα χρόνια του Ομήρου, εφαρμόζοντας ποιες μεθόδους γνώριζαν ότι ο ποταμός Ωκεανός εμφανίζει μια τυρβώση ροή τόσο στην επιφάνεια όσο και σε βάθος; Σε γενικές γραμμές, όλη η γνώση για τον Ωκεανό έχει ξεχαστεί. Ακόμα και μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, τίποτα δεν αναφέρθηκε για τα ρεύματα, παρα το γεγονός οτι οι ψαράδες του Ωκεανού θα πρέπει να τα ξέρουν, αλλά για διάφορους λόγους, προτιμούσαν να μην αναφέρονται σε αυτά.

H ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΓΝΩΣΗ

Όλη αυτή η γνώση αποκτήθηκε κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ της έναρξης ή τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. και στο τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, δηλαδή περίπου στα τέλη της 2ης χιλιετίας και περίπου 100 με 150 χρόνια μετά τον Τρωικό Πόλεμο. Αυτά συμπεραίνονται από τα κείμενα που έμειναν κυρίως από τα Ορφικά, τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τον Πλούταρχο, ο οποίος φυσικά είναι κατά πολύ νεώτερος των προηγούμενων αφού έζησε μεταξύ του 50 - 120 μ.Χ. Είναι ευρέως γνωστό, ότι το τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου ακολουθήθηκε από μια εποχή, γνωστή ως τα σκοτεινά χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μεγάλο μέρος γνώσης που αποκτήθηκε από τους προϊστορικούς Έλληνες, για άγνωστους λόγους ακόμα, χάθηκε. Συνεπώς, και παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες των ιστορικών χρόνων κατάφεραν να δημιουργήσουν τον γνωστό Ελληνικό Πολιτισμό, που έφτασε στην κορύφωσή του τον 5ο αιώνα π.Χ., εν τούτοις αγνόησαν τον Ωκεανό. Είναι παράξενο το ότι, καθώς δημιουργούσαν αποικίες, ανέπτυσσαν το εμπόριο και τη ναυτιλία, είχαν κατακτήσεις, ανέπτυσσαν την τέχνη της αρχιτεκτονικής, της ποίησης, του θεάτρου κ.α., όμως ξέχασαν τα πάντα σχετικά με τον ποταμό Ωκεανό, ξέχασαν την Κρόνια Θάλασσα, ξέχασαν την Ωγυγία και τα νησιά όπου ο ήλιος δύει για μια ώρα την ημέρα στην διάρκεια ενός μήνα και τόσα άλλα. Όλα αυτά είχαν ξεχαστεί, και συνεπώς είχαν χαθεί από τους μεταγενέστερους όπως από τον Μεγάλο Αλέξανδρο, από τους Ρωμαίους, αλλά και αργότερα από τους λεγόμενους Βυζαντινούς, οι οποίοι ως πρωτοχριστιανοί δεν τους ενδιέφερε να κατακτήσουν το «φυσικό βασίλειο» του Ωκεανού αλλά το βασίλειο του Ουρανού. Η μόνη εξαίρεση είναι ο Πυθέας από την Mασσαλία, που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ. (περίπου το 380-310 π.Χ.) και ο οποίος έφυγε από την Μασσαλία για να κατακτήσει τον Ωκεανό.

Έτσι, φτάνοντας στην Βρετανία και την Ιέρνη (Ιρλανδία), έφτασε στην Θούλη ,που η αντίστοιχη ονομασία της σήμερα είναι Ισλανδία. Από εκεί, ο Πυθέας πρέπει να έφτασε στην Αρκτική Θάλασσα και έπειτα να γύρισε στην Μασσαλία. Συνεπώς, οι περισσότεροι από τους αρχαίους λαούς, συμπεριλαμβανομένων των Φοινίκων, θα πρέπει να είχαν ταξιδέψει στον Ωκεανό, αλλά ποτέ μακριά από τις Ευρωπαϊκές ακτές. Το θέμα είναι φυσικά ότι το βιβλίο ’’Περί Ωκεανού’’, που γράφτηκε από τον Πυθέα γύρω στο 320 π.Χ., χάθηκε και συνεπώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς μέχρι σε ποιο σημείο κατάφερε να φτάσει.

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ (Gulf Stream)

Όλα αυτά που αναφέρονται παραπάνω επανανακαλύφθηκαν τουλάχιστον 3,000 χρόνια αργότερα, περίπου τον 16ο αιώνα Μ.Χ., όταν ο Ponce de Leon περιέγραψε για πρώτη φορά την ’’Florida Current’’ (1513) Mετά από αυτό, μια προσπάθεια για σπουδές των ρευμάτων του Ατλαντικού Ωκεανού ξεκίνησε. Μια έντονη μελέτη του Ρεύματος του Κόλπου ξεκίνησε κατά τα μέσα του 18ου αιώνα. Η αιτία ήταν ένα γράμμα που στάλθηκε από τον Μπέντζαμιν Φραγκλίνο, (ο Στρατηγός-Διοικητής των Βόρειων Αμερικανικών Αποικιών ) στον καπετάνιο Φόλγκερ, ζητώντας του να κάνει ένα σκαρίφημα του Ρεύματος του Κόλπου, έτσι ώστε να κάνει την ταχυδρομική παράδοση από την Αγγλία ταχύτερη. Με το τέλος αυτού του αιώνα, πολλοί χάρτες κατασκευάστηκαν, ανάμεσα σε αυτούς και χάρτες θερμοκρασίας, μετά από εκτενείς και συστηματικές μετρήσεις της θερμοκρασίας. Οι πρώτοι χάρτες της περιοχής αναφέρονται στο ’’Ρεύμα του Κόλπου’’ ως ‘’Κόλπος της Φλόριντας ’’, ή ως ‘’Στενά της Φλόριντας’’ ή ‘’Κανάλι των Μπαχάμα’’. Το όνομα ‘’Ρεύμα του Κόλπου’’ εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1842, σε ένα χάρτη από τον Sydney Morris και τον Samuel Breese. Οι συστηματικές παρατηρήσεις και μελέτες πάντως ξεκίνησαν βασικά λίγο αργότερα, το 1845, καθώς ο Mathew Maury, στο βιβλίο του ‘’Φυσική Γεωγραφία της Θάλασσας’’ (1855) έγραψε: «υπάρχει ένας ποταμός στον ωκεανό. Στις σοβαρότερες ξηρασίες δεν αδειάζει ποτέ, και στις ισχυρότερες πλημμύρες δεν ξεχειλίζει ποτέ …Το ρεύμα του είναι πολύ πιο γρήγορο από εκείνο του Μισισιπή ή του Αμαζονίου…» Συγκρίνετε το παραπάνω απόσπασμα με εκείνο του Ομήρου 8ος αι. (;) π.Χ. : «…έθεσε τον ισχυρό ποταμό του Ωκεανού …΄΄ ( Ιλιάδα, ΧVΙΙΙ ) ’’… και έθεσεν επάνω τον μεγαλόσθενο/ ποταμό του Ωκεανού …»( Ιλιάδα, Σ 607). «...Αφού αφήσαμε την ροή του ποταμού Ωκεανού...» (Οδύσσεια ΧΙΙ )/ «…αφού κατέλιπε την ροή του ποταμού Ωκεανού…» (Οδύσσεια, μ1).

 Από την πρόσφατη ερευνητική δραστηριότητα της επιστημονικής κοινότητας, τα αποτελέσματα που μας ενδιαφέρουν είναι αυτά που αναφέρονται στην εξέλιξη των σύγχρονων θεωριών, καθώς και τη θέση των στροβίλων και των θερμών δινών των πυρήνων. Είναι μια ερευνητική προσπάθεια που ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του εβδομήντα, με τη χρήση σύγχρονων τεχνικών εφαρμογών της διαστημικής τεχνολογίας. Οι εφαρμογές αυτές οδηγούν στην επαλήθευση της γνώσης-κληρονομιάς των Ορφικών, του Ομήρου και του Ησίοδου,του Πλούταρχου, του Οβίδιου και άλλων. Με άλλα λόγια, αυτή αποδεικνύει ότι: • Ο Ωκεανός είναι ένα μεγάλο ποτάμι που περιβάλλει τη Γη που σημειωτέον τότε θεωρείτο ένας δίσκος, όπως αυτή απεικονίζεται στις ασπίδες του Ηρακλή και του Αχιλλέα. • Ο Ωκεανός είναι οπίσθιος και ρέει (αψόροος, οπισθόροος). • Ο Ωκεανός-ποταμός δεν ρέει μόνο στην επιφάνεια αλλά και σε βάθος (βαθύρροος). • Ο Ωκεανός παρουσιάζεται περιδινούμενος και στο βάθος (βαθυδίνης).

Μαριολάκος Η.Δ. 1 1 Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών , Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας, Πανεπιστημιούπολη, Ζωγράφου, 157 84, Αθήνα, Ελλάδα.

Συνεχίζεται στο Πέμπτο και τελευταίο Μέρος