ΠΛΑΤΩΝΟΣ - ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ / ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

Μετά την παρέκβαση για την ερμηνεία της ωδής του Σιμωνίδη (βλ. ΠΛ. Πρωτ. 342a–347a), η συζήτηση επανήλθε στο ζήτημα των μορίων και της ουσίας της αρετής, με τον Σωκράτη να επιμένει στη θέση του περί ενότητάς της και να διατυπώνει την άποψη ότι μόνο το αγαθό είναι ευχάριστο και ότι όσοι δεν το επιζητούν, δεν παρασύρονται από την ηδονή, αλλά από την άγνοια. Η άγνοια αυτή μπορεί να θεραπευτεί μόνο με τη διδασκαλία.

ΠΛ. Πρωτ. 360e–362a Το τέλος της συζήτησης: αντιστροφή των αρχικών απόψεων των δύο συνομιλητών ως προς το διδακτό της αρετής:

Τότε είπα: Όλες αυτές τις ερωτήσεις τις κάνω μονάχα για ένα σκοπό: θέλω να εξετάσω πού βρίσκεται η αλήθεια πάνω στο ζήτημα της αρετής, και τι ακριβώς είναι αυτό που λέμε αρετή. Γιατί είμαι βέβαιος ότι αν αυτό ξεκαθαριστεί, θα αποδεικνυόταν ευκολότατα εκείνο που μας έκαμε κι εμένα κι εσένα, τον καθένα απ' την σκοπιά του, να μιλάμε ώρα πολλή, κι εγώ να λέω ότι η αρετή είναι κάτι που δεν μπορεί να διδαχτεί, εσύ ότι μπορεί. Τώρα μου φαίνεται ότι το τελικό συμπέρασμα της συζήτησής μας σαν να γίνεται κατήγορος και σαρκαστής μας· και αν του δινόταν φωνή, θα 'λεγε: Σωκράτη και Πρωταγόρα, με κάνετε να χάσω το μυαλό μου· εσύ, ο οποίος στην αρχή είπες ότι η αρετή δεν μπορεί να διδαχτεί, τώρα βάζεις τα δυνατά σου κι υποστηρίζεις το αντίθετο απ' ό,τι έλεγες, προσπαθώντας ν' αποδείξεις ότι όλα τα μόρια της αρετής είναι γνώση: και η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και η ανδρεία, και μ' αυτό τον τρόπο θαυμάσια μπορεί να γίνει φανερό ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί· γιατί αν η αρετή είναι κάτι άλλο κι όχι σοφία, όπως προσπάθησε να υποστηρίξει ο Πρωταγόρας, σίγουρα δεν θα μπορούσε να διδαχτεί· τώρα όμως, αν γίνει φανερό ότι στο σύνολό της είναι σοφία ―αυτή δεν είναι η επιδίωξή σου;― θα ήταν παράδοξο να μην μπορεί να διδαχτεί. 

Από την άλλη ο Πρωταγόρας τότε ξεκίνησε με την άποψη ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί, αντίθετα όμως δίνει την εντύπωση ανθρώπου που βάζει τα δυνατά του για ν' αποδείξει ―ούτε λίγο ούτε πολύ― ότι αυτή είναι ό,τι άλλο θες, όχι όμως γνώση· αλλά σ' αυτή την περίπτωση θα 'ταν των αδυνάτων αδύνατο να μπορεί να διδαχτεί. Βλέπω λοιπόν, Πρωταγόρα, ότι όλ' αυτά έγιναν άνω κάτω, βρίσκονται σε φοβερή σύγχυση· γι' αυτό μ' όλη μου την ψυχή επιθυμώ να ξεκαθαριστούν αυτά, και θα 'θελα, αφού τα εξετάσουμε σχολαστικά, να φτάσουμε τέλος στην εξέταση της ουσίας της αρετής, και τότε για μια ακόμη φορά να εξετάσουμε το ίδιο ζήτημα ― δηλαδή αν αυτή είναι από τα πράγματα που μπορούν να διδαχτούν ή όχι· γιατί φοβάμαι μην τυχόν ο Επιμηθέας που έλεγες μας παραπλανήσει και μας βγάλει από τον σωστό δρόμο στην έρευνά μας, όπως κατά τα λεγόμενά σου μας άφησε στο έλεος του θεού όταν έκανε τη διανομή. Λοιπόν και στο μύθο μού έκανε καλύτερη εντύπωση ο Προμηθέας από τον Επιμηθέα. Εγώ τον παίρνω για παράδειγμα και τα μελετώ ολ' αυτά, γιατί ―σαν Προμηθέας― φροντίζω από τα πριν για την πορεία όλης μου της ζωής· θα ένιωθα λοιπόν μοναδική χαρά, όπως είπα και στην αρχή, να τα εξετάζω αυτά μαζί σου, αν αυτό είναι και δική σου επιθυμία.

Τότε ο Πρωταγόρας είπε: Εγώ, Σωκράτη, θαυμάζω το ζήλο σου και τον τρόπο με τον όποιο εκθέτεις τις σκέψεις σου. Λοιπόν πιστεύω ότι και γενικά δεν είμαι κακός άνθρωπος, και ότι δεν βρίσκεται άνθρωπος που να νιώθει φθόνο λιγότερο από μένα· έτσι και σένα ―το 'χω κιόλας πει σε πολλούς― σε θαυμάζω περισσότερο από κάθε άλλον συνομιλητή μου, κι όσο για τους συνομηλίκους σου, δε σε συγκρίνω με κανέναν. Και λέω ότι δε θα με έκανε να εκπλαγώ, αν έπαιρνες θέση ανάμεσα στους ονομαστούς για τη σοφία τους ανθρώπους. Ωστόσο για το θέμα αυτό σε άλλη ευκαιρία, όταν θέλεις, θα συζητήσουμε αναλυτικά· τώρα όμως είναι καιρός να ασχοληθούμε και με κάτι άλλο. Αλλά, του είπα, αφού έτσι νομίζεις, έτσι ας γίνει. Γιατί εγώ από ώρα έπρεπε να πάω κάπου, όπως είπα, αλλά παρέμεινα για να κάνω την καρδιά του ωραίου Καλλία.

Αυτά είπαμε κι ακούσαμε, και τους αφήσαμε και φύγαμε.

Απόδοσις: Η. Σ. Σπυρόπουλος. 1992. Πλάτωνος Πρωταγόρας. Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, ερμηνευτικά σχόλια. 4η έκδ. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).

https://www.greek-language.gr

--------------------------------------------

ΠΛΑΤΩΝ, ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ / Ο μύθος για τη δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας

ΠΛΑΤΩΝΟΣ - ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ / Ο διάλογος επικεντρώνεται στο επίμαχο ζήτημα του κατά πόσον μπορεί η ηθική ή η αρετή να αποτελέσουν αντικείμενο διδασκαλίας.

ΠΛΑΤΩΝΟΣ - ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ / ΤΟ ΔΙΔΑΚΤΟ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ