«Γνώση» μπορεί μεν να σημαίνει μια επιμέρους βέβαιη γνώση. Τον Πλάτωνα όμως δεν τον ενδιαφέρουν οι διάφορες βέβαιες γνώσεις που ενδεχομένως δεν βρίσκονται σε καμία συνάρτηση μεταξύ τους. Επιστήμη, φρόνησις ή νόησις σημαίνουν ένα σύνολο γνώσεων που βρίσκονται σε αιτιολογική συνάρτηση μεταξύ τους. Επειδή στην επιστήμην συλλαμβάνουμε το ον όπως αποκαλύπτεται στη σκέψη μας, μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε παραπέρα ως εξής: Αν η επιστήμη είναι ένα σύνολο γνώσεων που βρίσκονται σε συνάρτηση μεταξύ τους, τότε και τα αντικείμενα της επιστήμης βρίσκονται σε μια τέτοια συνάρτηση μεταξύ τους.
Αν υπάρχει μια τέτοια συνάρτηση μέσα σε ό,τι συγκροτεί την φύσιν (Μέν. 81c-d), τότε δεν χρειάζεται παρά να ξαναθυμηθεί κανείς ένα μόνο για να μπορέσει να βρει όλα τα’ άλλα (Μέν. 81c-d). Αυτό σημαίνει το εξής: Φθάνουμε στη γνώση με το να ξαναθυμηθούμε κάποια από τις γνώσεις που φέρει εντός της ασυνείδητα η ψυχή. Μετά όμως όλες τις άλλες γνώσεις δεν τις βρίσκουμε με την ανάμνηση, αλλά με τη ερευνητική αναζήτηση.
Τώρα μπορούμε να συνοψίσουμε όσα μάθαμε στον Μένωνα για την ανάμνησιν: Με την ανάμνηση δεν δίνεται εξήγηση για το πώς αποκτούμε γνώση των εμπειρικών καταστάσεων. Και τούτο γιατί, πρώτον, μπορούμε να αποδείξουμε ότι τις εμπειρικές καταστάσεις τις προσλαμβάνουμε δια της αντίληψης και, δεύτερον, γιατί δεν υπάρχει γνώση για την περιοχή του εμπειρικού (αλληγορία της γραμμής!) αλλά μόνο γνώμη. Η ανάμνηση κάνει μάλλον κατανοητό το πώς φτάνουμε στην επιστήμην, δηλαδή πως αποκτούμε γνώση για κάτι που δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της αισθητηριακής αντίληψης.
Όλοι βεβαίως νομίζουμε στην αρχή ότι ξέρουμε κάτι. Κατά τη συζήτηση όμως ή και όταν οι ίδιοι θέτουμε ακριβείς ερωτοαποκρίσεις στον εαυτό μας, σε λίγο καταλαβαίνουμε ότι δεν ξέρουμε τίποτα. Η κατανόηση της ίδιας μας της άγνοιας είναι η ουσιαστική προϋπόθεση για να μπορέσουμε να ξαναθυμηθούμε. Μόνο όποιος κατανοήσει την άγνοιά είναι έτοιμος να μάθει.
Η αρχαία ελληνική λέξη για το «μαθαίνω» είναι το ρήμα μανθάνειν. Η λέξη αυτή μπορεί φυσικά να χρησιμοποιηθεί και για να δηλώσει τη γνώση εμπειρικά επαληθεύσιμων γεγονότων. Στην πλατωνική θεωρία της αναμνήσεως όμως μανθάνειν σημαίνει: φθάνω στη γνώση, αίρομαι πάνω από τα αντικείμενα της αντίληψης και προχωρώ προς το αμετάβλητο ον. Μια τέτοια ώθηση, το να ξαναθυμάται κανείς κάτι, μπορεί να εκκινεί από το ανόμοιο, το όμοιο ή και από τη φιλοσοφική συζήτηση. Η σκέψη συνειδητοποιεί αίφνης μια κατάσταση η οποία δεν μπορεί να επαληθευτεί με ακρίβεια στην εμπειρία, είναι όμως άκρως προφανής. Αυτή η μία προφανής κατάσταση παραπέμπει αμέσως σε κάτι άλλο, με το οποίο εκείνη βρίσκεται σε αναγκαία συνάρτηση. Έτσι, από εδώ και πέρα αποκαλύπτεται το όλο πεδίο της γνώσης. Σ’ αυτό ακριβώς θέλει να επιστήσει την προσοχή μας ο Πλάτων: Όποιος έχει προχωρήσει σ’ ένα αντικείμενο της γνώσης και ερευνά παραπέρα φθάνει από το ένα αυτό αντικείμενο σ’ ολόκληρο το σύστημα που συσχετίζεται μ’ αυτό.
Στον Μένωνα βέβαια η θεωρία των ιδεών δεν έχει διαμορφωθεί ακόμη. Διακρίνουμε όμως καθαρά από πού προέρχεται, δηλαδή από την αναζήτηση του αμετάβλητου όντος, που μόνο αυτό μπορεί να είναι το αντικείμενο της επιστήμης. Στον Φαίδωνα από τη θεωρία της αναμνήσεως σχηματίζεται μια μερική απόδειξη της αθανασίας της ψυχής.
Στον Φαίδωνα γίνεται εισαγωγικά μια σύντομη αναφορά στον Μένωνα: Στα μαθηματικά φαίνεται ξεκάθαρα ότι μάθηση ίσον ανάμνηση· γιατί στα μαθηματικά χρησιμοποιεί κανείς σχήματα, με τα οποία θέλει να κάνει προσιτή στη σκέψη τη μη εμπειρική κατάσταση. Ενώ όμως στον Μένωνα ο Σωκράτης ξεκινά από μυθικές παραστάσεις και προλογίζει τη θεωρία της ανάμνησης με ένα χωρίο από τον Πίνδαρο, στον Φαίδωνα ακολουθείται αυστηρά επιστημονική πορεία.
Η ανάμνηση βασίζεται στον συνειρμό. Οι νόμοι του συνειρμού είναι (1) ο νόμος της ομοιότητας, (2) ο νόμος της αντίθεσης και (3) ο νόμος της γειτνίασης σε χώρο και χρόνο, δηλαδή ο νόμος της συνάφειας. Ιδού σχετικά παραδείγματα για κάθε περίπτωση: Βλέπουμε ένα όργανο και θυμόμαστε εκείνον που στον οποίο ανήκει το όργανο. Η εικόνα ενός ανθρώπου μπορεί να ξυπνήσει μέσα μου την ανάμνηση ενός τελείου διαφορετικού πράγματος, π.χ., την ανάμνηση ενός γαϊδάρου. Η θέα μιας φωτογραφίας, π.χ., μου θυμίζει εκείνον που εικονίζεται στη φωτογραφία.
Karl
Bormann, Πλάτων
(Εκδόσεις
Καρδαμίτσα, σελ. 136 -144)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου