ΤΟ ΞΟΑΝΟΝ

Το ξόανο ήταν ένα λατρευτικό άγαλμα φτιαγμένο από ξύλο. Παρίστανε συνήθως έναν θεό της Αρχαιότητας και τοποθετούνταν στους χώρους λατρείας, μέσα, δηλαδή, στους ναούς. 

Όπου συναντάμε τη λέξη αυτή στα κείμενα της Αρχαιότητας, καταλαβαίνουμε ότι αναφέρεται στα αντίστοιχα ομοιώματα των θεών.

Ο Ευριπίδης, για παράδειγμα, που στην τραγωδία του «Ιφιγένεια εν Ταύροις», παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο έφθασε η λατρεία της θεάς Αρτέμιδος στην χώρα των Ταύρων, (σημερινή Κριμαία) γράφει χαρακτηριστικά:

Τ;νι λ;γ; πορθμε;ετε κλ;πτοντες ;κ γ;ς ξ;ανα κα; θυηπ;λους; (στ. 1358 – 1359).

Για ποιο λόγο κλέβετε από τη χώρα αγάλματα και ιέρειες;

Τα λόγια αυτά αποδίδονται στον Άγγελο, ο οποίος παρατηρεί ότι προσπαθούν οι ξένοι, Ορέστης, Πυλάδης και η ιέρεια Ιφιγένεια να δραπετεύσουν, έχοντας μαζί τους το λατρευτικό άγαλμα της θεάς.

Με την λέξη αυτή αναφέρονταν σε κάθε είδωλο, ομοίωμα, εικόνα κυρίως των θεών.

Το ξόανον όπως ήταν ο λεκτικός μας τύπος βγαίνει από το ρήμα ξέω (= τρίβω, λειαίνω, στιλβώνω). Από το ίδιο παράγεται και το ξύλο (=λειασμένη, ξυσμένη επιφάνεια), από το οποίο άλλωστε κατασκευάζονταν τα αγάλματα αυτά, το ξύσμα πορτοκαλιού που αρωματίζει το κέικ, η ξύστρα που οξύνει τα μολύβια, το μυαλό ξυράφι που έχουν πολλοί αγαπημένοι μας φίλοι, το ξύρισμα που κάνει ωραία, στιλπνή και γυαλιστερή την επιδερμίδα, και οι άξεστοι (αγενείς, όχι εκλεπτυσμένοι). https://www.liberal.gr/

(σ.σ.: Σήμερα με την λέξη ξόανο, αποδίδονται αρνητικά χαρακτηριστικά. Δεν εννοούνται θετικά πράγματα. Είναι άλλη μια από τις αμέτρητες λέξεις, που παραποιήθηκε η έννοια της.)

ΤΟ ΞΟΑΝΟ ΤΗΣ «ΠΟΛΙΑΔΑΣ» ΑΘΗΝΑΣ

Πήλινο ειδώλιο που απεικονίζει γυναικεία μορφή καθιστή σε θρόνο. Πιστεύεται ότι απεικονίζει το λατρευτικό ξόανο της «Πολιάδας» Αθηνάς, της προστάτιδας δηλαδή της πόλεως των Αθηνών, στο βόρειο μέρος της Ακροπόλεως, όπου χτίστηκαν πρώτα ο «Αρχαίος ναός» και κατόπιν στην κλασική εποχή, το Ερέχθειο.

Στο Ερέχθειο φυλασσόταν και το λατρευτικό άγαλμα της Πολιάδας Αθηνάς. 

Για τον Παυσανία το άγαλμα αυτό δεν το έφτιαξε κάποιος γλύπτης, αλλά λέγεται ότι ήταν κατασκευασμένο από ξύλο ελιάς, και έπεσε από τον ουρανό. Γι' αυτό ονομάζεται και «διιπετές ξόανο».

«Ξυλινον δε το της Πολιάδος υπό αυτοχθόνων ιδρυθέν, ο μέχρι νυν Αθηναίοι διαφυλάττουσιν», αναφέρει ο Πλούταρχος.

Ενώ αντίστοιχα ο Φιλόστρατος αναφέρει: «Παρ Ελλησι το τε Αθηνάς της Πολιάδας εκ ελαίας». 

Το άγαλμα λοιπόν της Πολιάδος Αθηνάς ήταν ξύλινο, με τη θεά καθήμενη. Παραπέμπει στην αρχέγονη «χθόνια» φύση της.

Ο Ευριπίδης στο έργο του Εκάβη μας αποκαλύπτει το χρώμα του πέπλου της Θεάς Αθηνάς το οποίο είναι κροκί. 

Ο κωμικός ποιητής Στράττις (Σχόλια 467, Αποσπ..69, I, .731 Kock]) αναφέρει ότι ο πέπλος της θεάς έχει επίσης κροκί χρώμα σε συνδυασμό με το χρώμα του υακίνθου. Το κροκί χρώμα σχετίζεται πάντα με μυθικές γυναίκες.

Στον ναό της Πολιάδος Αθηνάς καίει ο άσβεστος Λύχνος, το πύρ του λύχνου ανανεωνόταν από τον ήλιο κάθε έτος («ο Αρχαίος νεώς* της Πολιάδος, ενώ ο άσβεστος λύχνος» - Στράβων, & «καινόν δε ποιείν και νέον, ανάπτοντας από του ηλίου φλόγα καθαράν και Αμίαντον» - Πλούταρχος.).

Ο Λύχνος περιείχε Ελαιόλαδο και μόνο, την επιμέλεια του οποίοι είχαν μη παρθένες γυναίκες («και Αθήνησιν ου παρθένοι γυναίκες δε πεπαυμέναι γέμων έχουσι την επιμέλειαν» - Πλούταρχος).

Εικόνα: Έκθεμα από το Μουσείο της Ακροπόλεως.

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία

*νεώς - αττικός τύπος του ναός