ΤΟ ΜΑΖΕΜΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Η αρχέγονη ανάγκη για διατροφή υπήρξε για την Αρχαία Ελλάδα ένα κεντρικό και σημαντικό ζήτημα με προεκτάσεις κοινωνικές και όχι μόνον. Κυρίαρχα συστατικά της γαστρονομίας, τότε όπως και τώρα, το ελαιόλαδο, το κρασί, τα όσπρια, τα δημητριακά, τα λαχανικά, τα φρούτα και βέβαια το κρέας και το ψάρι. Μεταξύ των καρποφόρων δένδρων της ελληνικής φύσης, που έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομία, στην κοινωνική εξέλιξη, στη λατρεία, στις δοξασίες και στα έθιμα, την πρώτη θέση κατέχει η ελιά.

Η εξάπλωση του πολύτιμου δέντρου και η τεχνολογική βελτίωση που σημειώνεται στον τομέα παραγωγής του ελαιόλαδου συμπίπτουν με ένα ανώτερο στάδιο πολιτισμού.

Στα ομηρικά χρόνια η ελιά είχε τον δικό της ξεχωριστό ρόλο στην καθημερινή ζωή των κατοίκων του ελλαδικού χώρου και στην Αθήνα των κλασσικών χρόνων θεωρούσαν την ελιά ιερό δέντρο, δώρο των θεών και λαμβάνονταν ειδικά μέτρα για την προστασία της.

Ο πλούτος και η ευμάρεια στην Αθήνα του Χρυσού Αιώνα, αποδίδεται και στη μεγάλη παραγωγή ελαιόλαδου ενώ η σημασία του δέντρου για τους Αρχαίους Έλληνες καταγράφηκε και στα κείμενα των Αρχαίων συγγραφέων.

Αλλά και στην Κρήτη, η συστηματική καλλιέργεια της ελιάς η οποία αποτελούσε βασική ασχολία των κατοίκων, συνέβαλλε στην αλματώδη ανάπτυξη του περίφημου μινωϊκού πολιτισμού.

Το μάζεμα της ελιάς κατά την Αρχαιότητα γινόταν κυρίως με τον ραβδισμό, παρότι οι Αρχαίοι συγγραφείς καταδίκαζαν τη μέθοδο αυτή. Ο Πλίνιος επανειλημμένα συνιστά: "μην κουνάτε και μη ραβδίζετε τα δέντρα σας. Το μάζεμα με το χέρι εξασφαλίζει κάθε χρόνο μεγάλη καρποφορία".

Η καλλιέργεια της ελιάς, του ιερού δέντρου της Ελληνικής Αρχαιότητας, συνέχισε επί αιώνες να εξαπλώνεται και να αποτελεί μια από τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων του ελλαδικού χώρου.

Ποικιλίες ελαιόδεντρων
Κατά τον Ιπποκράτη, το Θεόφραστο, τον Αριστοτέλη, τον Έρμιππο, τον Αριστοφάνη, τον Παυσανία, τον Πλίνιο και τον Όμηρο αναφέρονται συνολικά 16 διαφορετικές ποικιλίες σε όλη την Ελλάδα, που ανάλογα τον προορισμό τους, το σχήμα του καρπού τους αλλά και τον τρόπο παρασκευής τους κατατάσσονται ως εξής:

-Καλλιστέφανος: Αναφέρεται από τον Αριστοτέλη και πρόκειται για την αγριελιά που φυόταν στην Ολυμπία και από την οποία φτιάχνονταν τα στεφάνια των Ολυμπιονικών

-Φαυλία ή Φαύλιος: Αναφέρεται από το Θεόφραστο ως ποικιλία χωρίς μεγάλο ενδιαφέρον, με λευκό και μικρού μεγέθους καρπό.

-Εχίνος: Τα φύλλα της ποικιλίας αυτής έφεραν στην απόληξή τους μια μεγάλη αγκάθα.

-Στεμφυλίτης: Αυτή έφερε καρπούς μελανούς, κατάλληλους να γίνουν με σύνθλιψη θλαστοί και να παρασκευαστούν με αλάτι. Από τον Ιπποκράτη οι ελιές αυτές καλούνται «τρύγες στεμφυλίτιδες». Οι ελιές που είχαν προσβληθεί από το δάκο ή από σκώληκες ονομάζονταν «πιτυρίδες». Σύμφωνα με άλλους συγγραφείς «πιτυρίς ή επίτυρις» ήταν είδος αλατισμένων ελιών.

-Μορία: Αναφέρεται από τον Αριστοφάνη και πρόκειται για την ήμερη ελιά, δηλαδή την ιερή ελιά της θεάς Αθηνάς, που βρισκόταν στο σηκό του Ερεχθείου, και από την οποία εξαπλώθηκε η καλλιέργεια του ιερού δέντρου σ' ολόκληρη την Αττική.

-Δρυπεπής ή Ρυσσή: Είδος ελιάς που έφερε μεγάλο καρπό, σαν βελανίδι, ωρίμαζε δε μόνος του πάνω στο δέντρο και τελικά έπεφτε αφού συρρικνωνόταν. Οι ελιές αυτές παρασκευάζονταν με άφθονο αλάτι και πιθανώς έμοιαζαν με τις κρητικές αλατσολιές.

-Ραφανίς: Είδος ελιάς που ο καρπός της έμοιαζε με ραφανίδα, δηλαδή με ραπάνι.

-Νίτρις: Είδος ελιάς, της οποίας οι καρποί παρασκευάζονταν επίσης με αλάτι.

-Κολυμβάς ή Νηκτρίς ή Βομβία: Οι καρποί της διατηρούνταν ολόκληροι μέσα σε άρμη και λάδι. Πρόκειται για τις ελιές που σήμερα ονομάζονται κολυμβάδες ή κολυμπιστές.

-Αλμάς ή Υποπάρθενος: Ο καρπός της διατηρούνταν επίσης μέσα σε άρμη.

-Ορχάς ή Ορχέμων: Είδος ελιάς που ο καρπός της είχε σχήμα όρχη.

-Γεργέριμος ή Ισχάς: Είδος ελιάς που ο καρπός της έπεφτε από το δέντρο μετά από πλήρη ωρίμανση.

-Γογγυλίς: Ποικιλία που οι καρποί της έμοιαζαν με τους χουρμάδες.

-Τράμπελος: Άγνωστη μέχρι σήμερα ποικιλία ελιάς.

-Ισχυάς: Ποικιλία της οποίας ο καρπός είχε σχήμα νεφρού.

-Λευκόκαρπος: Πρόκειται μάλλον για την ίδια ποικιλία με την Φαυλία.

https://mane-mana-0.webnode.gr/

-----------------------------------

Σχετικά με την ελιά δεν αναφέρουν παρά μόνο πως αποτελεί «μαρτύριο» της Αθηνάς που το παρουσίασε κατά τον αγώνα για τη χώρα. Υπάρχει και η εξής παράδοση, πως η ελιά κάηκε εντελώς, όταν ο µήδος έβαλε φωτιά στην πόλη των Αθηναίων, την ίδια μέρα όμως ξαναβλάστησε μέχρις ύψους δύο πήχεων. Προς το ναό της Αθηνάς συνέχεται ο ναός της Πανδρόσου.
Παυσανία, Αττικά, Ι, 27, 2 

Η ΕΛΙΑ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΕΔΩ

Η ΕΛΙΑ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ