Θύρσος

Μαινάδα που κρατάει θύρσο. Ρωμαϊκό αντίγραφο του 120-140
(Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη). 

Σάτυρος και Μαινάδα με θύρσο.
Αττικός ερυθρόμορφος κάνθαρος, περ. -460,
Cabinet des médailles (De Ridder 849) 

Θύρσος, νάρθηκας, μάραθο

Ο Θύρσος αποτελείται από ένα ξύλο, ή ραβδί από καλάμι, στην άκρη του οποίου είναι στερεωμένο ένα κουκουνάρι πεύκου, στολισμένο με φύλλα κισσού και αμπέλου έμβλημα του Διονύσου.

Ο διονυσιακός θύρσος και ο προμηθεϊκός νάρθηκας, με όλους τους πιθανούς συμβολισμούς τους, συνυπάρχουν αρμονικά στην Αρχαία Ελληνική Παράδοση.

Ήδη στην Ιλιάδα (Ζ 134) αναφέρεται ότι αι τιθήναι (τροφοί, συνοδοί) του Διονύσου κρατούσαν τα θύσθλα (σύνεργα της θυσίας, σύμβολα του θεού). Η λέξη προέρχεται από το ρήμα θύω, το οποίο αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την ορμή, τη μανία των στοιχείων της φύσης (νερό, αέρας, φωτιά) και αργότερα απέκτησε την σημασία: καίω, προσφέρω στους θεούς, θυσιάζω.

Διόνυσος με θύρσο ιππεύει πάνθηρα, Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας 

Στις «Βάκχες» του Ευριπίδη συναντάμε αρκετές φορές τη λέξη θύρσος – ίσως πρόκειται για συμφυρμό των λέξεων θύσθλα και πυρσός. Ο θύρσος είναι τελετουργικό όργανο και έμβλημα του Διονύσου και των μαινάδων, αλλά και ως φαλλικό σύμβολο.

Ιέρεια του Βάκχου,
 έργο του Τζων Κολλιέρ, 1885-1889,
 ιδιωτική συλλογή  

Πρόκειται για ένα ραβδί από νάρθηκα ή μάραθο, μήκους ενός περίπου μέτρου, στολισμένο με κισσό. Όπως είπαμε πιο πάνω, στην κορυφή του στερεωνόταν ένα κουκουνάρι ή μια δέσμη φύλλων κισσού ή αμπελιού.

Κάποτε ο Βάκχος έκρυβε κάτω από τα φύλλα μια αιχμή, η οποία μετέτρεπε το θύρσο σε επικίνδυνο όπλο, αμυντικό και επιθετικό. (Είναι πολύμορφοι οι θεοί – «πολλαί μορφαί των δαιμονίων»…). 

Το μήκος του θύρσου κυμαίνεται σημαντικά, από 30 εκατοστά μέχρι δύο μέτρα.

Στην Αρχαία τέχνη ο θύρσος παρουσιάζεται από το -530 συχνότατα να συνοδεύει τις Μαινάδες, σπάνια τους Σατύρους και Σιληνούς, τον θεό Διόνυσο ή την σύζυγό του, Αριάδνη.

Συνοδεύει επίσης και άλλες θεότητες, όταν αυτοί παρουσιάζονται ως μέλη του θιάσου του Διόνυσου.

Επίσης:

Τον Ήφαιστο, στην επιστροφή του στο Όλυμπο, συνοδευόμενος από τον Διόνυσο.
Τους Κενταύρους και τον Πάνα, κατά την Ελληνιστική εποχή.
Τον Έρωτα, ο οποίος από τον -4ο αιώνα συνοδεύει τον Διόνυσο.
Ακόμα την Νίκη ή την Ρώμη.

Ο θύρσος απεικονίζεται να συνοδεύει τους πιστούς στα Διονυσιακά Μυστήρια, όπως αναφέρει ο Πλάτων. Ο Πλούταρχος τον συνδέει με την νιότη.

Συναντούμε την λέξη «θύρσος» στις Βάκχες του Ευριπίδη, και μνημονεύεται συχνότερα στην Ελληνιστική εποχή.

Ο θύρσος είναι επίσης το όπλο των Μαινάδων, επειδή καμουφλάρουν την αιχμή του δόρατός τους σε μορφή θύρσου, και σκοτώνουν με αυτό τον Πενθέα, γι' αυτό και ο Καλλίξεινος ο Ρόδιος τις ονομάζει «Μαινάδες θυρσολόγχες».

Σάτυρος ορχούμενος, Λούβρο, Παρίσι 

Νάρθηκας

Νάρθηκα χρησιμοποίησε ο Προμηθέας ως πυρσό για να μεταφέρει την πολύτιμη προσφορά του στους ανθρώπους. Το σαρκώδες περιεχόμενο των βλαστών του φυτού έχει την ιδιότητα να καίγεται πολύ αργά, διατηρώντας τη φωτιά.

Στην Αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε ως συνώνυμο του θύρσου, αλλά και για να δηλώσει την ιερή δάδα (πυρσό) που κρατούσαν επίσης οι μαινάδες. Στις αγγειογραφίες απεικονίζονται και τα δύο σύμβολα.

Σε νάρθηκες (κυλινδρικές θήκες) έκρυβαν οι Αρχαίοι πολύτιμα είδη. Σ’ έναν πολυτελή νάρθηκα – περσικό λάφυρο από τη μάχη στην Ισσό – τοποθέτησε ο Μ. Αλέξανδρος το χειρόγραφο με τις διορθώσεις του Αριστοτέλη στην Ιλιάδα («η εκ του νάρθηκος έκδοσις»).

Μάραθο

Αλλά και το μάραθο, που διατηρεί μέχρι σήμερα την Αρχαία ονομασία του στις Μυκηναϊκές πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β΄, μάραθ(ρ)ον ή μάλαθρον στους ιστορικούς χρόνους), πιθανότατα χρησίμευε για την κατασκευή θύρσων, παράλληλα με το νάρθηκα, ανάλογα με τη χλωρίδα κάθε περιοχής. Παρασκευαζόταν μάλιστα και μαραθ(ρ)ίτης οίνος, με άρωμα σαν του γλυκάνισου.

Κι ας μην ξεχνάμε ότι ο Μαραθώνας οφείλει το πανάρχαιο όνομά του στα μάραθα που ευδοκιμούσαν εκεί.

Το μάραθο ή μάραθος και ο νάρθηκας ή άρτηκας είναι πολυετή ποώδη φυτά της οικογένειας των σκιαδανθών και μπορούν να φτάσουν έως και τέσσερα μέτρα ύψος. Από τα μέσα Φεβρουαρίου αρχίζουν να βλασταίνουν και την άνοιξη γεμίζουν με κίτρινα ανθάκια σε πυκνές δεσμίδες. Το μάραθο ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στους Αρχαίους χρόνους, λόγω της χρήσης του στη μαγειρική και στη φαρμακευτική.

http://para-tauta.blogspot.com , https://el.wikipedia.org/wiki/