Πλάτωνος - Κρατύλος (ἤ περί ὀρθότητος ὀνομάτων)

Πρόσωπα διαλόγου:  Ἑρμογένης - Κρατύλος - Σωκράτης

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

Σωκράτης: Καί ὅμως, μά τόν κύνα, μοῦ φαίνεται ὅτι δέ μάντεψα λάθος, σ' αὐτό πού μόλις κατάλαβα· ὅτι δηλαδή οἱ πολύ προηγούμενες γενιές, πού ἔθεσαν κυρίως τά ὀνόματα, καθώς καί ἀπ' τούς σημερινούς οἱ πιό πολλοί σοφοί, λόγω τῆς ἐπίμονης ἀναζήτησής τους νά βροῦν πῶς εἶναι πλασμένα τά ὄντα, ἀναστατώνονται, καί ἔπειτα τούς φαίνεται ὅτι τά πράγματα κινοῦνται κυκλικά καί σέ κάθε περίπτωση (411γ) βρίσκονται σέ περιφορά. Καί δέν ἀποδίδουν τήν αἰτία αὐτῆς τῆς σκέψης στήν ἐσωτερική τους κατάσταση, ἀλλά θεωροῦν ὅτι εἶναι ἐκ φύσεως ἔτσι αὐτά τά πράγματα, καί ὅτι κανένα ἀπ'αὐτά δέν εἶναι ἀκίνητο καί σταθερό, ἀλλά ρέουν καί στρέφονται καί συνεχῶς εἶναι γεμᾶτα ἀπό κάθε εἴδους κίνηση καί γέννηση. Μιλῶ ἔτσι, ἀναφερόμενος σέ ὅλα τά ὀνόματα πού λέγαμε μόλις τώρα. 

Ἑρμογένης: Πῶς τό ἐννοεῖς αὐτό, Σωκράτη;

Σωκράτης: Ίσως δέν κατάλαβες ὅτι αὐτά πού λέμε τώρα, δηλαδή τά ὀνόματα γιά ὅλα τά πράγματα, ἔχουν δοθεῖ μέ δεδομένο ὅτι περιστρέφονται καί ρέουν καί γεννιοῦνται.

Ἑρμογένης: Δέν τό θυμήθηκα.

(411δ) Σωκράτης: Καί πρῶτο μάλιστα, εἶναι αὐτό πού εἴπαμε ὅτι εἶναι τό πρῶτο ἀπό ὅλα τά σχετικά μέ αὐτά.

Ἑρμογένης: Ποιό ἐννοεῖς;

Σωκράτης: Τή "φρόνηση"· ἐπειδή εἶναι κατανόηση τῆς περιφορᾶς καί τῆς ροῆς. Μποροῦμε ὅμως νά τήν ἐκλάβωμε καί σάν βοήθεια τῆς περιφορᾶς· ἔτσι κι ἀλλοιῶς ὅμως, ἔχει σχέση μέ τήν κυκλική κίνηση. Ἄν ἐπίσης προτιμᾶς, ἡ "γνώμη", χωρίς καμμιά ἀμφιβολία δηλώνει τή σκέψη καί τήν παρατήρηση· γιατί τό "νωμᾶν" καί τό "σκοπεῖν" εἶναι τό ἴδιο. Ἄν πάλι προτιμᾶς, ἡ ἴδια ἡ "νόηση" εἶναι ἡ ὁρμή τοῦ νέου, ἀλλά τό νά εἶναι νέα τά ὄντα, σημαίνει (411ε) ὅτι ἐπειδή γεννιοῦνται ὑπάρχουν πάντα· αὐτό τό μήνυμα ἤθελε νά δείξη ὅτι στέλνει ἡ ψυχή, αὐτός πού ἔθεσε τό ὄνομα "νεόεσιν". Γιατί, στήν ἀρχαιότητα δέν λεγόταν "νόησις", ἀλλά ἀντί τοῦ ἦτα ἔπρεπε νά λέμε δύο εἶ (εε) δηλαδή νοέεσις.

Ἡ "σωφροσύνη" εἶναι ἡ σωτηρία τῆς φρονήσεως  (412α) πού ἐξετάζαμε πρίν λίγο. Ἀλλά καί ἡ ἐπιστήμη μηνύει ἐπίσης ὅτι, ἐνῶ τά πράγματα περιφέρονται, ἡ ἀξιόλογη ψυχή ἀκολουθεῖ καί οὔτε πίσω μένει, οὔτε προηγεῖται· γι’ αυτό παρεμβάλλοντας τό εἶ (ε) πρέπει νά τήν ὀνομάζωμε "ἐπεϊστήμην".

Ἡ "σύνεσις" ἐπίσης μπορεῖ νά θεωρηθῆ ὅτι εἶναι ἕνα εἶδος συλλογισμοῦ, καί ὅταν λέει συνιέναι, ἐννοεῖ ἀκριβῶς τό ἴδιο μέ αὐτό πού λέμε "ἐπίσταμαι" (γνωρίζω)· γιατί τό "συνιέναι" θά πῆ (412β) ὅτι ἡ ψυχή συμπορεύεται μέ τά πράγματα.

Ἀλλά καί ἡ "σοφία" σημαίνει τήν ἐπαφή μέ τήν περιφορά. Αὐτό ὅμως καί πιό σκοτεινό εἶναι καί δυσδιάκριτο· ἀλλά πρέπει νά θυμηθοῦμε ὅτι καί οἱ ποιητές πολλές φορές λένε, γιά ὅποιον συναντήσουν καί προχωρεῖ γρήγορα, ὅτι "ἐσύθη". Ὅμως καί κάποιος πολύ γνωστός ἄνδρας ἀπ'τή Λακωνία λεγόταν "Σοῦς"· ἐπειδή ἔτσι λένε οἱ Λακεδαιμόνιοι τή γρήγορη (ἀπότομη) ὁρμή.

Ἡ σοφία λοιπόν σημαίνει τήν ἐπαφή αὐτῆς τῆς περιφορᾶς, λόγω τοῦ ὅτι τά ὄντα περιφέρονται. (412γ) ἀλλά καί τό ὄνομα "ἀγαθόν" βέβαια, θέλει νά προσδιορίση τό ἀξιοθαύμαστο ὅλης τῆς φύσεως.

Ἀφοῦ λοιπόν τά ὄντα βρίσκονται σέ πορεία, ἄλλα ἀπ' αὐτά ἔχουν ταχύτητα καί ἄλλα βραδύτητα. Δέν εἶναι ὅμως θαυμαστό ὅλο τό κινούμενο μέ ταχύτητα, ἀλλά μόνο κάποιο μέρος του. Ἐξ αἰτίας τοῦ θοοῦ (δηλαδή τῆς ταχύτητας) δόθηκε στό ἀξιοθαύμαστο αὐτή ἡ ἐπωνυμία, "τἀγαθόν".

Στή "δικαιοσύνη" πάλι, γίνεται εὔκολα ἀντιληπτό, ὅτι αὐτό τό ὄνομα δόθηκε γιά τήν ταχεία ἀντίληψη τοῦ "δικαίου"· γιά τό ἴδιο τό "δίκαιο" ὅμως δύσκολα. Γιαυτό μάλιστα, μέχρι κάποιο σημεῖο οἱ περισσότεροι συμφωνοῦν, (412δ) πολλά ὅμως τά ἀμφισβητοῦν. Γιατί, ὅσοι νομίζουν ὅτι τό σύμπαν εἶναι σέ πορεία, θεωροῦν ὅτι τό περισσότερο μέρος του εἶναι τέτοιο, πού δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τό νά προχωρῆ, κι ἐνδιάμεσα ἀπ' τό σύμπαν ὑπάρχει κάποια δύναμη πού τό διαπερνᾶ ἀπ'ἄκρου εἰς ἄκρον, καί ἀπ' αὐτήν γίνονται ὅλα ὅσα γεννιοῦνται· κι αὐτό εἶναι τάχιστο καί πολύ λεπτό.

Ἐπειδή μέ ἄλλο τρόπο δέν θά μποροῦσε νά διαπεράση ὁλόκληρο τό σύμπαν, ἄν δέν ἦταν ἀφ'ἑνός τόσο λεπτό, ὥστε νά μήν τό ἐμποδίζη τίποτε, καί ἀφ' ἑτέρου τόσο ταχύ, ὥστε νά χρησιμοποιῆ τά ἄλλα σάν νά ἔχουν σταματήση. Καί ἐπειδή λοιπόν στό πέρασμά του (διαϊόν) (412ε) ἐλέγχει τά πάντα, σωστά τό εἶπαν "δίκαιον", χρησιμοποιῶντας τή δύναμη τοῦ κάππα γιά νά προφέρεται καλύτερα. Καί μέχρι ἐδῶ οἱ πιό πολλοί συμφωνοῦν, (413α) ὅτι αὐτό εἶναι τό δίκαιον· Ἐπειδή ὅμως ἐγώ, Ἑρμογένη, εἶμαι ἐπίμονος σέ κάτι τέτοια, ἀκούγοντας κρυφά νά γίνεται λόγος γιά ὅλα αὐτά, ἔμαθα ὅτι τό δίκαιο καί τό αἴτιο εἶναι τό ἴδιο ― καί ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο γεννιέται κάτι, εἶναι τό αἴτιο ― ὅπως εἶπε κάποιος μάλιστα, ἀκόμη καί "Δία" νά τό καλέσης, εἶναι σωστό γιά τόν ἴδιο λόγο.

Ὅταν ὅμως ἠρέμησαν καί ἀφοῦ λίγο-πολύ τά ἄκουσα ὅλα, ξαναρωτῶ· "τί εἶναι τελικά, ὦ ἄριστε, τό δίκαιο, ἄν αὐτό εἶναι σωστό;" καί θεωρῶ ὅτι ἤδη ρωτοῦσα περισσότερα ἀπ' ὅσα ἔπρεπε καί ὅτι εἶχα ξεπεράσει (413β) τά ἐσκαμμένα (ὅρια). Ἀρκετά μοῦ λένε ὅτι ἔχω πληροφορηθεῖ (ἔχω ἀκούσει) καί θέλοντας νά μέ ἱκανοποιήσουν, ἔλεγε καθένας ὅτι ἤθελε, χωρίς νά συμφωνοῦν.

Ὁ ἕνας λοιπόν, λέει ὅτι αὐτό εἶναι τό δίκαιον, ὁ ἥλιος· γιατί αὐτός μόνο διαπερνῶντας καί καίγοντας ἐλέγχει τά ὄντα. Ἄν ὅμως, ἀπ'τή χαρά μου, τό πῶ αὐτό σέ κάποιον, σάν κάτι ὡραῖο πού ἔχω ἀκούσει, αὐτός θά βάλη τά γέλια καί θά μέ ρωτᾶ ἄν νομίζω ὅτι χάνεται τό δίκαιο γιά τούς ἀνθρώπους (413γ) ὅταν δύση ὁ ἥλιος. Ἐπιμένοντας ἐγώ νά μοῦ πῆ αὐτό πού ἐκεῖνος νομίζει, μοῦ ἀπαντᾶ τό πῦρ· αὐτό ὅμως δέν εἶναι εὔκολα ἀναγνωρίσιμο.

Ἄλλος πάλι λέει ὅτι δέν εἶναι αὐτό καθ' αὐτό τό πῦρ, ἀλλά ἡ θερμότητα πού ὑπάρχει μέσα στό πῦρ. Ἄλλος ἐπίσης λέει ὅτι ὅλα αὐτά εἶναι γιά γέλια, καί ὅτι τό δίκαιο εἶναι αὐτό πού λέει ὁ Ἀναξαγόρας, καί αὐτός εἶναι ὁ νοῦς· καί ἐπειδή εἶναι κύριος τοῦ ἑαυτοῦ του (αὐτεξούσιος) καί ἐντελῶς ἀμιγής, λέει ὅτι ὁ ἴδιος διακοσμεῖ ὅλα τά πράγματα περνῶντας μέσα ἀπ' αὐτά. Ἀπ' ἐδῶ καί πέρα λοιπόν φίλε μου, ἐγώ βρίσκομαι σέ πιό μεγάλη ἀπορία ἀπ' ὅτι βρισκόμουν πρίν ἐπιχειρήσω νά μάθω (413δ) τί ἀκριβῶς εἶναι τό δίκαιο. Σχετικά ὅμως μέ τό θέμα πού ἐξετάζαμε, φαίνεται ὅτι τό ὄνομα τοῦ δικαίου ἔχει δοθεῖ σ'αὐτό, γιά τούς λόγους πού εἴπαμε.

ΠΛΑΤΩΝΟΣ - ΚΡΑΤΥΛΟΣ (ἤ περί ὀρθότητος ὀνομάτων), απόσπασμα.

Ἀπόδοση: Γεώργιος Ἰ. Τσαΐνης  -  Πλατωνικός ἀναγνώστης
https://tsainis.blogspot.com