ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ και Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΤΟ 1821

Το έγραφο της εικόνας είναι η βεβαίωση για το αργυρό
αριστείο που έλαβε ο οπλαρχηγός Κωνσταντίνος Δουμπιώτης
ως ταγματάρχης το 1836. Τα αριστεία δίνονταν από τον Όθωνα
σε αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του τακτικού στρατού,
αλλά και σε παλιούς αγωνιστές του 1821, σε ένδειξη αναγνώρισης
των αγώνων τους για την ελευθερία Το συγκεκριμένο έγγραφο
προέρχεται από τα Γενικά Αρχεία του κράτους.

Οι Χαλκιδικιώτες όπως και όλοι οι Έλληνες περίμεναν πώς και πώς τη μεγάλη ώρα του ξεσηκωμού. Ήδη στο ξεκίνημα της επανάστασης από τη Μολδοβλαχία συμμετείχε ένας σημαντικός αγωνιστής από τα Σιποτνίκια (Ριζά) ο Βασίλειος Αθανασίου, ο οποίος συνέχισε τη δράση του στη νότια Ελλάδα και στην Κρήτη και συμμετείχε σε σημαντικές μάχες σαν λοχαγός και αργότερα ταγματάρχης του ιππικού.
Η πρώτη επαναστατική πράξη στη Χαλκιδική γίνεται στις 17 Μαΐου όταν οι Πολυγυρινοί αρπάζουν τα όπλα μετά την τρομοκρατία που είχαν επιβάλλει οι Τούρκοι από το βράδυ της 16ης και αφού πατούν το διοικητήριο σκοτώνουν το Βοεβόδα και 14 άνδρες του και τραυματίζουν άλλους τρεις. Οι Τούρκοι για αντίποινα προβαίνουν σε ανελέητες σφαγές στη Θεσσαλονίκη. Αντί όμως οι Έλληνες να τρομοκρατηθούν ξεσηκώνονται ακόμη περισσότερο. Στο Άγιο Όρος όπου βρισκόταν ήδη ο Εμμανουήλ Παπάς απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας σε Γενική Συνέλευση  ανακηρύσσεται «Αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας» και κηρύσσεται η επανάσταση κατά τα τέλη του Μαΐου. Το ίδιο γίνεται σε δημόσια συνέλευση στην Κασσάνδρα και ακολουθούν η Ορμύλια, τα χωριά της Σιθωνίας, Παρθενώνας και Νικήτη και τα Μαντεμοχώρια με αρχηγούς τον Κων. Δουμπιώτη και Αν. Χιμευτό.
Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι η Χαλκιδική επαναστάτησε από τις πρώτες περιοχές της πατρίδας μας και η πρώτη στη Μακεδονία. Και παρόλο που δεν πέτυχε για διάφορους λόγους να ελευθερωθεί προσέφερε με τον αγώνα της, τις θυσίες και τα ολοκαυτώματά της τα μέγιστα στη θετική έκβαση της επανάστασης γενικότερα γιατί καθυστέρησε για 6 μήνες σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις των Τούρκων οι οποίες κατευθύνονταν προς τη νότια Ελλάδα. Εν τω μεταξύ ο Γιουσούφ-μπέης μετά τις σφαγές στη Θεσσαλονίκη εκστρατεύει δια της κοιλάδας του Λαγκαδά στη Βόρεια Χαλκιδική εναντίων των επαναστατών. Φτάνοντας στην Παζαρούδα πνίγει στη λίμνη τους περισσότερους κατοίκους της και μέσω της Ρεντίνας φτάνει στην Ιερισσό όπου κατασφάζει άνω των 400 κατοίκων της.
Ο Εμμανουήλ Παπάς χωρίζει το στρατό των 3900 μαχητών που είχε, σε δύο τμήματα. Το ένα υπό την αρχηγία του Καπετάν Χάψα που συνέπραττε με τον Δουμπιώτη, το Βασιλικό, τον Αγγέλου και άλλους. Αυτό το τμήμα προχώρησε προς τη Γαλάτιστα και τα Βασιλικά και απώθησε τους Τούρκους μέχρι τη Θεσσαλονίκη. Το άλλο τμήμα υπό την αρχηγία του κινήθηκε κατά της Ιερισσού την οποία κατέλαβε και στη συνέχεια στη Ρεντίνα και στο Εγρί- Μποτζιάκ. Δύο από τους υπαρχηγούς του τμήματος αυτού γράφουν: «Όλα τα χωριά μας ευρίσκονται εις τα όπλα και κινούνται εναντίον του κοινού εχθρού του γένους με θαρραλεότητα και ορμήν, ώστε οπού οι μουσουλμάνοι κυριεύονται από άκραν δειλίαν». Αναχωρούν αγεληδόν από τα χωρία των και δραπετεύουν με φόβον μεγάλον. Τα Ραυνά (Μαραθούσα δηλ.) και το Εγρί- Μποτζιάκ εκκενώθησαν και έφυγαν πέραν από το Ζαγκλιβέρι. 
Δυστυχώς οι επιτυχίες των ήταν προσωρινές. Οι Τούρκοι περνούν στην αντεπίθεση και υπό τον Αχμέτ μπέη των Γεννιτσών και 500 ιππείς, ατάκτους Γιουρούκους καταλαμβάνουν τα Βασιλικά και τα παραδίδουν στις φλόγες. Σφάζουν, βιάζουν, αιχμαλωτίζουν και οδηγούν στα σκλαβοπάζαρα πολλούς νέους και νέες, όπως θα κάνουν μετά και στη Γαλάτιστα που πέφτουν στα χέρια τους 150 γυναικόπαιδα, στα Πετροκέρασα άλλα 400 και στη συνέχεια σ’ όλα τα χωριά της Χαλκιδικής.
Ο καπετάν Χάψας πέφτει ηρωικά μαχόμενος μαζί με άλλα παλικάρια από τη Συκιά και το Βάβδο στο μέρος κάτω από την Αγία Αναστασία, όπου υπάρχει το μνημείο τους. 
Την ίδια τύχη έχουν και οι μαχητές υπό την αρχηγία του Ρήγα που προσπάθησαν να υπερασπιστούν τα Πετροκέρασα.
Το άλλο σώμα υπό τον Εμμανουήλ Παπά αφού δίνει μάχη στην Παζαρούδα με τις δυνάμεις του Χατζή Μεχμέτ Μπαϊράμ Πασά που ήρθε για ενίσχυση από τη Μικρά Ασία, μπροστά στον πολυπληθέστερο και καλύτερο οργανωμένο και οπλισμένο εχθρό, υποχωρεί προς το Χολομώντα. 
Οι Τούρκοι όμως προλαβαίνουν την οπισθοφυλακή του στο Εγρί Μποτσιάκ και τη διαλύουν, ενώ ο ίδιος ο Εμμ. Παπάς με 20 άνδρες μέσω του πυκνού δάσους του Χολομώντα καταφεύγει στον Πολύγυρο.
Παραδίδονται στις φλόγες. Όσοι δεν προλαβαίνουν να φύγουν σφαγιάζονται. Οι υπόλοιποι καταφεύγουν κυρίως προς Ιερισσό και Άγιο Όρος και οι υπόλοιποι προς Πολύγυρο, στη συνέχεια Κασσάνδρα και από κει περνούν στα νησιά και στη νότια Ελλάδα. 
Στα χωριά απλώνεται μια απέραντη σιωπή. Παντού ερείπια και μυρωδιά του καμένου. Ήταν ο μεγάλος χαλασμός όπως έμεινε ανεξίτηλα χαραγμένος στη μνήμη των παλαιότερων που τον διηγούνταν στις επόμενες γενιές. Λίγοι από τους κατοίκους ξαναγύρισαν και αυτό μαρτυρείται από τους φορολογικούς καταλόγους των επόμενων ετών. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που σώθηκαν δεν ξαναγύρισαν ποτέ. Για κάποιους από αυτούς έχουμε ιστορικές μαρτυρίες.
Ο Κωνσταντίνος Δουμπιώτης με τ’ αδέρφια του πέρασαν στη Σκόπελο και στη συνέχεια στην Αταλάντη, και συνέχισαν τον αγώνα στη νότια Ελλάδα. Μετά την οργάνωση του στρατού από τον Καποδίστρια πήραν βαθμούς στρατιωτικούς. Ο Κων/νος αποστρατεύτηκε ταγματάρχης και ο Νικόλαος λοχαγός. Στη Σκόπελο επίσης κατέφυγε ο Σπύρος Αθανασίου με την 5μελή οικογένειά του από τα Σιποτνίκια και ο Κων/νος Κρημνιανιώτης από την Κρήμνη, ο οποίος αναφέρεται ως στρατιώτης που σημαίνει ότι συνέχισε και από εκεί τον αγώνα.
Έτσι λοιπόν η επανάσταση περιορίστηκε στη νότιο Χαλκιδική και κυρίως στις χερσονήσους Σιθωνίας και Κασσάνδρας. Σε μια μάχη στη Συκιά σκοτώνεται και μια γυναίκα από τα Ριζά με το όνομα Ντελή Μαρία που σημαίνει τρελή – θαρραλέα Μαρία και είχε πάρει ενεργά μέρος στην επανάσταση.
Τελικά η επανάσταση στη Χαλκιδική έσβησε το Δεκέμβριο του 1821. Δεν έσβησε όμως και η φλόγα, ο πόθος για τη λευτεριά. 
Δυο φορές ακόμη ξεσηκώθηκαν οι Χαλκιδικιώτες. Το 1854 με τον Τσιάμη Καρατάσο (στου Τσιάμ’ τα χρόνια) όπως καταγράφηκε στη συνείδηση των Ζερβοχωριτών που τον ακολούθησαν.
Και το πλήρωσαν πάλι, εκτός των άλλων, και με τον ηρωικό θάνατο των 6 κοριτσιών από το Γεροπλάτανο που προτίμησαν το μαρτυρικό θάνατο. Σ’ αυτήν την επανάσταση συμμετείχε και ο Ιωάννης Ν. Δουμπιώτης, ενώ στην επανάσταση του 1878 ο Κοσμάς Δουμπιώτης ήταν αρχηγός της επανάστασης του Ολύμπου. Επίσης το ίδιο χρονικό διάστημα σχηματίζονται στη Χαλκιδική δύο αντάρτικα τμήματα με αρχηγό στο ένα τον Αθανάσιο Σιποτνικιώτη.
Στα χωριά σχηματίζονται επαναστατικές επιτροπές και αναφέρονται ότι συμμετείχαν οι Βάνος Παπαγεωργίου και Μιχαήλ Χρήστου από τα Ριζά. Μέχρι να ΄ρθει η ποθητή μέρα της λευτεριάς μεσολάβησε και ο Μακεδονικός Αγώνας στον οποίο έδωσαν το παρόν και οι Ζερβοχωρίτες.
Απ’ όλα τα παραπάνω καταλαβαίνουμε όλοι ότι τα Ζερβοχώρια και οι κάτοικοί τους έδωσαν το δικό τους παρόν στην επανάσταση του 1821 και σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες. Πολέμησαν με ηρωισμό, ανέδειξαν σημαντικές προσωπικότητες και είχαν τα ολοκαυτώματά τους. Έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στον αγώνα για την ελευθερία και δικαιούνται το δικό τους χώρο στο βιβλίο της Ιστορίας.

Πηγές: Απόσπασμα από το http://xolomon.blogspot.com/ , εικόνα από το http://doumbia-istoria.blogspot.com/