ΕΠΙΓΡΑΜΜΑTA

KOΥΡION, (ΚΥΠΡ. ΜΟΥΣΕΙΟ Ι. Γ. 71)

Το επίγραμμα χαρακτηρίζεται συχνά ως αξιόλογο λογοτεχνικό μικροτέχνημα της αρχαιότητας. Ο όρος ἐπίγραμμα σημαίνει αρχικά κάθε ἐπιγραφήν επί ενός αντικειμένου, η οποία δηλώνει «επιγραμματικά» («λακωνικά») σε ποιον ανήκει ή ποιος είναι ο δημιουργός ή ποιος το αφιέρωσε σε ποιον θεό ή ποιος είναι θαμμένος εκεί.
Τα αρχαιότερα ελληνικά επιγράμματα μένουν ανώνυμα.

Πρώτος διάσημος επιγραμματοποιός είναι ο Σιμωνίδης ο Κείος, ο οποίος έχει γράψει το πασίγνωστο Ὦ ξεῖν’, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι, για τους πεσόντες στη μάχη των Θερμοπυλών.

Τον -4^ο αιώνα π.Χ. φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων, ποιητές αξιόλογοι ή ερασιτέχνες γράφουν επιγράμματα για επιγραφές, που παράλληλα όμως παρουσιάζονται και ως λογοτεχνία. Στην Ελληνιστική εποχή το επίγραμμα απελευθερώνεται από την αρχική υποταγή του στο να αναγράφεται μόνο σε επιτύμβιες στήλες· δημιουργείται έτσι ένα τεράστιο εύρος θεμάτων και πολλές φορές συνδυάζεται η δραματοποίηση με την επίδραση του μίμου. Στα παραδοσιακά επιτύμβια και αναθηματικά ή τιμητικά επιγράμματα προστίθενται ερωτικά, επιδεικτικά και εκφραστικά, προτρεπτικά, συμποτικά και σκωπτικά, αινίγματα (αριθμητικά και γρίφοι), πολύμετρα (διαφόρων μέτρων) και σύμμικτα, ώστε να υποστηρίζεται χωρίς υπερβολή ότι καμιά άλλη μορφή τέχνης δεν είναι καθρέπτης της ελληνιστικής ζωής τόσο πιστός όσο το επίγραμμα.

Τα επιγράμματα, ανάλογα με το αν είναι χαραγμένα σε στήλες ή άλλα αντικείμενα ή αν ακολουθούν τον δικό τους ποιητικό δρόμο, διακρίνονται σε «επιγραφικά» ή κυρίως επιγράμματα και σε φιλολογικά. Οι επιγραφές, καθώς διασώζουν το αρχικό κείμενο του ποιητή ή τουλάχιστον του χαράκτη τους, εμφανίζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κατά τόπους εξέλιξη της γλώσσας, της ορθογραφίας και της προφοράς.

Τα Κυπριακά επιγράμματα που περιλαμβάνονται στην Αρχαία Κυπριακή Γραμματεία, τόμ. 2: Επίγραμμα (Ίδρυμα Αναστάσιος Γ. Λεβέντης, Λευκωσία 1997), έχουν διασωθεί κατά κύριο λόγο σε επιγραφές από διάφορα μέρη της Κύπρου ή αλλού. Τα παλαιότερα Κυπριακά επιγράμματα ανήκουν στην Κλασική εποχή, πάμπολλα στην Ελληνιστική περίοδο και μεγάλο μέρος στους Ρωμαϊκούς χρόνους.

Ως τα τέλη του -4^ου αι.. κατά μεγάλο μέρος είναι χαραγμένα σε Κυπριακό συλλαβάριο ή φέρουν συνοδευτική επιγραφή συλλαβική, αλλά σταδιακά κυριαρχεί η αλφαβητική γραφή. Δεν λείπουν, όπως και αλλού, τα επιγράμματα σε τοπική διάλεκτο ή με έντονη την παρουσία Κυπριακών διαλεκτικών τύπων.

Αξιοσημείωτη είναι η συχνή παρουσία Ομηρικών τύπων, καταλήξεων και λογοτύπων ή η συχνή παρουσία λέξεων και φράσεων που παρουσιάζονται για πρώτη φορά.

Ένας έντονος λυρισμός συνέχει πολλά από τα επιγράμματα, ιδιαίτερα όσα αναφέρονται στον πρόωρο θάνατο, πολλά από τα οποία χαρακτηρίζονται από θαυμαστή λακωνικότητα, ή στον θάνατο σε ξένη γη. Στο σύνολό τους τα Κυπριακά επιγράμματα μαρτυρούν μιαν αξιόλογη πνευματική παραγωγή.

------------------

Επίγραμμα χαραγμένο στη βόρεια πλευρά μαρμάρινης πλάκας που βρέθηκε στη Λευκωσία. Αποτελείται από οκτώ σειρές: Στις δύο πρώτες (1-2) υπάρχει ένα προλογικό κείμενο, ενώ οι σειρές 3-8 δίνουν το κείμενο τριών ελεγειακών διστίχων. Χρονολογείται στον 2/3 μ.Χ. αιώνα. Εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εκτεταμένη αναφορά στη μοίρα του σώματος και της ψυχῆς του νεκρού, καθώς και στον τρόπο αντιμετώπισης του θανάτου.

Κἂν τροχάδην βαίνης, φίλε ὦ παροδεῖτα, βαιὸν ἐπίσχες.
ἥρπασεν ἀθανάτων με χορός, τὸ δὲ σῶμα καλύπτει
γαῖα λαβοῦσα γέρας τοῦθ’ ὃ δέδωκε πάλαι·
ἡ γάρ μοι ψυχὴ μὲν ἐς αἰθέρα καὶ Διὸς αὐλάς,
5 ὀστέα δ’ εἰς Ἀίδην ἄτροπος εἷλε νόμος.
τοῦτ’ ἔλαχον μέγα δῶρον ὑπ’ αὐτῶν Οὐρανιώνων
Εὐλάλιος, γαμικὸς μοῦνος ἐνὶ φθιμένοις.

Κι αν προχωρείς τροχάδην, φίλε διαβάτη, λίγο στάσου.
Με άρπαξε χορός των αθανάτων, το δε σώμα μου καλύπτει
η γη, ως γέρας παίρνοντας ό,τι παλιὰ έχει δώσει·
γιατί η ψυχή μου στον αιθέρα και στου Δία τις αυλές,
μα τα οστά στον Άδη άτρεπτος επήρε νόμος.
Τούτο μεγάλο δώρο απ’ τους Ουρανίους τους ίδιους κέρδισα
ο Ευλάλιος, σε γάμου ηλικία μοναδικός μεσ’ στους νεκρούς.

Εύκλος Εμπυριβήτης

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑTA

Ε40 | ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΡΧΑΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ