Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΟΦΙΣΤΕΣ

Είναι αλήθεια πως αυτοί οι πλανόδιοι δάσκαλοι (οι σοφιστές), από τη µια µεριά βοήθησαν να διαδοθούν πολλές γνώσεις, έδωσαν ακρίβεια στή γλώσσα, αρνήθηκαν να σεβαστούν τις παραδόσεις κι' έτσι σπάσανε πολλά ξεπερασµένα «ταµπού», από την άλλη µεριά όµως επιτάχυναν την αποσύνθεση του αρχαίου κόσµου. Αδιαφορούσαν για την ηθικοποίηση του πολίτη, αρκούνταν µόνο να κερδίζουν χρήµατα, σπρώχνοντας τους µαθητές τους σ' έναν άκρατο ατοµικισµό, που τίποτα δε σεβόταν.

Ο Σωκράτης έβλεπε την αποσύνθεση που φέρνανε κι' έκανε τεράστια προσπάθεια να σταµατήση το κατρακύλισµα της κοινωνίας. Στην αγορά, στα σπίτια της αριστοκρατίας, όπου συναντούσε σοφιστές, άρχιζε να τους ελέγχη, για να κλονίση τις θεωρίες τους. Τόσο µάγευε τους Αθηναίους το πάλεµα του φιλόσοφου µε τους σοφιστές, ώστε µόλις έκανε κανένας ακροατής ν' ανακατευτή στη συζήτησή τους, οι άλλοι τον σταµατούσαν, για ν' ακούσουν ήσυχα το τέλος, κι' όταν νικούσε ο Σωκράτης, όλοι τους έµεναν µε το στόµα ανοιχτό µπροστά στις παγίδες της λογικής του.

Από τους Πλατωνικούς διαλόγους «Παρµενίδη», «Γοργία», «Σοφιστή», «Ευθύφρονα», φαίνεται µε πόση τέχνη ο Σωκράτης αναποδογύριζε τις κούφιες θεωρίες τους κι' εξευτέλιζε τους πανέξυπνους, µα πεντάγνωµους λογοκόπους.

Άρχιζαν οι σοφιστές τη συζήτηση µαζί του αλαζονικά, αρχοντοµίλητοι, για να τελειώσουν ζεµατισµένοι. Αυτοί που ισχυρίζονταν πως ξέραν τον αριθµό των άστρων, σε λίγο αναγκάζονταν να κατεβάσουν το κεφάλι, γιατί ο Σωκράτης δεν ενδιαφερόταν να θεατρίση σπιθάτο διάλογο, παρά να βρή βαθειές, αιώνιες αλήθειες.

Για τους σοφιστές η διαλεκτική ήταν ένα παιγνίδι, µια λιχουδιά του νού. Αντίθετα για το φιλόσοφο αποτελούσε µέθοδο να ξεσκεπάση το καθολικό, το «εσαεί ωσαύτως κατά ταύτα έχον», το παραδεκτό και τώρα και στο µέλλον, για να το µεταδώση στους µαθητές του, να τους άνεβάση προς την αρετή. Η λαχτάρα που θέρµαινε την ψυχή του ήταν, όχι να τους κάνη πλουσιότερους, άλλα ευτυχισµένους, διδάσκοντας πως τη δυστυχία η την ευτυχία δεν τη φέρνει ο παράς, όσο ο εσωτερικός κόσµος του ανθρώπου.

Τόσα χρόνια που καταπιανόταν ο Σωκράτης µε συζητήσεις κατάφερνε νάχη καταπληχτική διαλεκτική ευχέρεια, που του επέτρεπε να ξετινάζη, µια προς µια, τις διδαχές των σοφιστών. Αυτοί, όσο τους στενοχωρούσε, δοκίµαζαν να του ξεγλιστρήσουν, αποφεύγοντας να δώσουν καθαρές απαντήσεις, µα ο Σωκράτης επέµενε µ' ευγένεια, µισοκλείνοντας τα πονηρά του µάτια:

«Μη λυπάσαι τα φώτα σου, έλεγε, αλλά δασκάλεψε µε. Έγώ είµαι αργονόητος και δε σε καταλαβαίνω. Γιά πές µου όµως . . .» και ξαναρωτούσε, όσο να τους βιάση να παραδεχτούν πως είχανε σφάλει.

Η αγαθότητα του φαινόταν και στη µεταχείριση που τους έκανε µόλις τους ταπείνωνε. Δοκίµαζε αµέσως να τους δικαιολόγηση, αντί να παινεύεται µπροστά στους άλλους για την πνευµατική του υπεροχή. Κι' όταν κατά τη συζήτηση τους ειρωνευόταν, το έκανε µε τόση ανθρωπιά που δε θύµωναν. «Ας τη χτυπήσουµε αυτή την ιδέα σου απ' όλες τις µεριές, τους έλεγε, να δούµε µήπως είναι σπασµένη».

Πριν άρχίση την έρευνά του, ρωτούσε τον αντίπαλο: «Τι προτιµάς, να µε ρωτάς εσύ η ν' αποκρίνεσαι;»

Μιά µέρα που συζητούσε περί αρετής µε το σοφιστή Μένωνα, το πρωτοπαλήκαρο του Γοργία, τον ξεµασκάρεψε και τον ανάγκασε να οµολογήση: «Μού φαίνεται, Σωκράτη, σα να µού έχης κάνει µάγια. Με πληµµύρισες απορίες. Μοιάζεις µε την πλακουτσή νάρκη της θάλασσας, που, όποιος την άγγίξη, µουδιάζει. Έµένα τώρα το στόµα µου είναι ναρκωµένο και δεν είµαι σε θέση να σου απαντήσω. Κι' όµως άπειρες φορές ως τώρα µίλησα σε πολλούς για την αρετή και πίστευα πως τα έλεγα πολύ καλά. Μα σήµερα δεν µπορώ πια µήτε λέξη να βγάλω µπροστά σου...»

Τέτοιος ήταν ο Σωκράτης, γλυκός από καλοσύνη, µα σκληρός όταν αντιµετώπιζε ζητήµατα ηθικής. Με τους καυγάδες που έστηνε στους σοφιστές, αντί για την αµφιβολία και την άρνηση που πότιζαν εκείνοι τον κόσµο, κατάδειξε ο φιλόσοφος την άξια που έχει η πίστη στο Θεό και στους Νόµους.

«Ό άνθρωπος είν' ελεύθερος, διαλαλούσε, µόνον όταν στοχάζεται τ' άστρα. Αν συλλογιστή τη γη και τους συνανθρώπους του, η ελευθερία περιορίζεται. Μα δεν είναι σκλαβιά να συµµορφώνεται µε τους Νόµους. Είναι σωτηρία. Όχι µε τους γραµµένους Νόµους της Πολιτείας, παρά και µε τους άγραφους, εκείνους που πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου. Αν η επιστήµη νιώθη την ανάγκη, έλεγε, ν' άναλύση το ζήτηµα του Θεού, έχει υποχρέωση όχι να τον αρνιέται, αλλά να τον έπικυρώνη». Έτσι στάθηκεν ο Σωκράτης, τέλη του πέµπτου αιώνα, ο µόνος που έδωσε υψηλούς σκοπούς στους νέους, καινούργια ιδανικά, αφού πρώτα έγινε ο ίδιος παράδειγµα αρετής.

Από το βιβλίο του ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α. Ε 

---------------------------------------

ΙΔΟΥ Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΣΤΙΓΜΗ ΝΑ ΕΜ­ΦΑΝΙΣΤΕΙ ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ 

ΣΩΚΡΑΤΗΣ - Ο ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΗΡΩΑΣ, Η ΙΔΙΑ Η ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Πώς να καταλάβουν και πώς να καταλάβουμε έναν άνθρωπο της όποιας εποχής, που ήταν μη δογματικός και αναζητούσε μέσα του, στο πνεύμα του δηλαδή και μόνο, στο «δαιμόνιο» του, την θεία του φύση, την αλήθεια;