ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΕΧΕΙ ΚΥΝΗΓΗΣΕΙ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΔΟΞΑΣΙΕΣ, ΘΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙ ΜΙΑ, ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ, ΓΕΛΟΙΑ ΚΑΙ ΑΔΕΞΙΑ ΤΕΧΝΗ - ΣΩΚΡΑΤΗΣ -

«Όταν λοιπόν ο ταλαντούχος ρήτορας, αγνοώντας τα σχετικά με το καλό και το κακό, παραλάβει μια πόλη που βρίσκεται στην ίδια άγνοια και την πείθει, επαινώντας όχι πια τη σκιά του γαϊδάρου σαν σκιά του αλόγου, αλλά το κακό σαν να είναι καλό, και, έχοντας μελετήσει τις απόψεις που επικρατούν στο πλήθος, το πείσει να κάνει τα κακά αντί τα καλά πράγματα, ποιον καρπό νομίζεις ότι θα θερίσει, ύστερα από αυτά, η ρητορική, από εκείνους που έσπειρε;»

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Άραγε η ρητορική, στο σύνολο της, δεν είναι μια τέχνη της αγωγής της ψυχής διαμέσου των λόγων, που ασκείται όχι μόνο στα δικαστήρια και όπου αλλού συμβαίνουν δημόσιες συγκεντρώσεις, αλλά και στην ιδιωτική ζωή, και δεν είναι η ίδια σε ό,τι αφορά και μικρά και μεγάλα ζητήματα, και δεν είναι, βέβαια, σημαντικότερη η ορθότητα της όταν αναπτύσσεται σχετικά με σπουδαία παρά σχετικά με ευτελή πράγματα; Ή μήπως τα έχεις ακούσει εσύ αλλιώς αυτά τα θέματα;

ΦΑΙΔΡΟΣ. Μα το Δία, όχι εντελώς έτσι, αλλά έχω ακούσει ότι κατ΄εξοχήν στις δίκες ασκείται η τέχνη του προφορικού και του γραπτού λόγου, και ότι, επίσης, ως τέχνη του προφορικού λόγου χαρακτηρίζεται και εκείνη που ασκείται στις δημηγορίες παραπάνω από αυτά δεν έχω ακούσει.

ΣΩ. Μα έχεις ακούσει μόνο για τις τέχνες της ρητορικής του Νέστορα και του Οδυσσέα, που τις συνέγραψαν, όταν τους έμενε ελεύθερος χρόνος, στο 'Ίλιο (την Τροία), και δεν έχεις ακούσει για την τέχνη του Παλαμήδη;

ΦΑΙ. Ναι, μα το Δία, εγώ τουλάχιστον έχω ακούσει για τις τέχνες του Νέστορα, αν βέβαια δεν κάνεις τον Γοργία ένα είδος Νέστορα και τον Θρασύμαχο και τον Θεόδωρο ένα είδος Οδυσσέα.

ΣΩ. Ίσως. Ας τους αφήσουμε όμως αυτούς. Πες μου εσύ, τι κάνουν οι αντίδικοι στα δικαστήρια; Δεν ανταπαντούν ο ένας στα επιχειρήματα του άλλου; Ή πώς αλλιώς θα το πούμε;

ΦΑΙ. Έτσι ακριβώς.

ΣΩ. Δεν αντιλέγουν μεταξύ τους για το δίκαιο και για το άδικο;

ΦΑΙ. Ναι.

ΣΩ. Όποιος λοιπόν κάνει αυτό το πράγμα με τέχνη, δε θα πετύχει να φανεί το ίδιο πράγμα, στους ίδιους ανθρώπους, οπόταν θέλει δίκαιο και οπόταν θέλει άδικο;

ΦΑΙ. Τι άλλο από αυτό;

ΣΩ. Και στις πολιτικές ομιλίες του προς τον λαό, δε θα κάνει τα ίδια πράγματα να φαίνονται άλλοτε καλά και άλλοτε το αντίθετο;

ΦΑΙ. Έτσι ακριβώς.

ΣΩ. Δε γνωρίζουμε ότι ο Ελεατικός Παλαμήδης εκφράζεται με τέχνη, έτσι ώστε, σε αυτούς που τον ακούν, τα ίδια πράγματα να φαίνονται όμοια και ανόμοια, και ένα και πολλά, και, επίσης, στάσιμα και κινούμενα;

ΦΑΙ. Βέβαια.

ΣΩ. Επομένως η τέχνη του αντιλόγου δεν ασκείται μόνο στα δικαστήρια και στις δημηγορίες, αλλά, όπως φαίνεται, σχετικά με όλα τα είδη του λόγου η τέχνη είναι μία, αν βέβαια αυτή υπάρχει και με αυτήν θα μπορεί κανείς να δείξει ότι το καθετί είναι όμοιο με το καθετί, σε όσους αυτό είναι δυνατό και για όλα τα πράγματα που μπορούν να φανούν έτσι, και να φανερώνει όσα πράγματα κάποιος άλλος παρουσιάζει για όμοια και το αποκρύπτει.

ΦΑΙ. Πώς το εννοείς αυτό;

ΣΩ. Νομίζω ότι σε όσους το εξετάζουν θα γίνει φανερό με τον ακόλουθο τρόπο. Η απάτη σε ποια από τις δύο περιπτώσεις λειτουργεί ευκολότερα, σε σχέση με τα πράγματα που μεταξύ τους διαφέρουν πολύ ή λίγο;

ΦΑΙ. Σε σχέση μ' εκείνα που διαφέρουν λίγο.

ΣΩ. Όμως, προχωρώντας με μικρά βήματα, ευκολότερα θα περάσεις απαρατήρητος και θα φθάσεις στο αντίθετο, παρά αν προχωρείς με μεγάλα βήματα.

ΦΑΙ. Πώς να πω όχι;

ΣΩ. Άρα, αυτός που επιχειρεί να εξαπατήσει κάποιον άλλον, χωρίς βέβαια ο ίδιος να εξαπατηθεί, πρέπει να διαγιγνώσκει με ακρίβεια την ομοιότητα και την ανομοιότητα ανάμεσα στα όντα.

ΦΑΙ. Είναι αναγκαίο.

ΣΩ. Θα είναι όμως πράγματι σε θέση, αν αγνοεί την αλήθεια του κάθε πράγματος, να διαγιγνώσκει με ακρίβεια, στα άλλα πράγματα, την ομοιότητα, μικρή και μεγάλη, του πράγματος που ο ίδιος δε γνωρίζει;

ΦΑΙ. Αυτό είναι αδύνατο.

ΣΩ. Επομένως, αυτοί που θεωρούν ότι ισχύουν άλλα από τα αληθινά και εξαπατώνται, είναι φανερό ότι το παθαίνουν αυτό από κάποιες ομοιότητες.

ΦΑΙ. Έτσι γίνεται.

ΣΩ. Είναι λοιπόν δυνατόν εκείνος που δε γνωρίζει τι είναι το καθένα από τα όντα, να αποκτήσει την τέχνη να μεταφέρει λίγο-λίγο την προσοχή των ακροατών του από το αληθινό ον στο αντίθετό του, καθοδηγώντας τους διαμέσου των ομοιοτήτων, ή και ο ίδιος να αποφεύγει να υποστεί μια τέτοια παραπλάνηση;

ΦΑΙ. 'Οχι ποτέ.

ΣΩ. Επομένως, φίλε μου, εκείνος που δε γνωρίζει την αλήθεια και έχει κυνηγήσει τις διάφορες δοξασίες, θα παρουσιάσει μια - όπως φαίνεται - γελοία και αδέξια τέχνη.

 ...........    

ΣΩ. Αν εγώ σε έπειθα να αποκτήσεις ένα άλογο για να αποκρούεις τους εχθρούς σου, και αν και οι δύο δεν ξέραμε τίποτα σχετικά με τα άλογα, αλλά συνέβαινε να ξέρω απλώς αυτό για σένα, ότι ο Φαίδρος θεωρεί άλογο εκείνο από τα ήμερα ζώα που έχει τα πιο μεγάλα αυτιά. . .

ΦΑΙ. Σωκράτη, αυτό θα ήταν γελοίο.

ΣΩ .Όχι ακόμα, αλλά στην περίπτωση πια που σοβαρά θα επιχειρούσα να σε πείσω, συνθέτοντας έναν επαινετικό λόγο για το γαϊδούρι, ονομάζοντας το άλογο και υποστηρίζοντας ότι αξίζει το καθετί αυτό το ζώο, να το έχει κανείς δικό του και στο σπίτι του και για τις εκστρατείες, και ότι είναι χρήσιμο για να πολεμά κανείς όντας επάνω του και, επίσης, ικανό να μεταφέρει αποσκευές και ωφέλιμο σε πολλά άλλα.

ΦΑΙ. Τότε πια θα ήταν εντελώς γελοίο.

ΣΩ. Άραγε δεν είναι καλύτερο να είναι κανείς γελοίος και φίλος, παρά ικανός και εχθρός;

ΦΑΙ. Έτσι φαίνεται.

ΣΩ. Όταν λοιπόν ο ταλαντούχος ρήτορας, αγνοώντας τα σχετικά με το καλό και το κακό, παραλάβει μια πόλη που βρίσκεται στην ίδια άγνοια και την πείθει, επαινώντας όχι πια τη σκιά του γαϊδάρου σαν σκιά του αλόγου, αλλά το κακό σαν να είναι καλό, και, έχοντας μελετήσει τις απόψεις που επικρατούν στο πλήθος, το πείσει να κάνει τα κακά αντί τα καλά πράγματα, ποιον καρπό νομίζεις ότι θα θερίσει, ύστερα από αυτά, η ρητορική, από εκείνους που έσπειρε;

ΠΛΑΤΩΝΟΣ – ΦΑΙΔΡΟΣ