Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ

Ο Πλάτων, πέραν του ότι ήταν μεγάλος φιλόσοφος, υπήρξε και σπουδαίος μουσικός. Πίστευε βαθιά και σταθερά πως η μουσική είναι μια θεϊκή τέχνη, έχει υψηλούς σκοπούς και είναι, επομένως, ένα εξαιρετικά κατάλληλο και αποτελεσματικό μέσο παιδείας.

Ως μουσικός ανήκε στη σχολή των Πυθαγορείων. Αναγνώριζε την πυθαγορική αρμονία όπως αυτή σχηματίζεται με συμφωνίες και θαύμαζε τον πυθαγόρειο καθορισμό των διαστημάτων, με αριθμητικούς λόγους.

Είναι γνωστό πως ο Πυθαγόρας, ο μεγάλος φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής, υπήρξε ο πρώτος που πρόβαλε και υποστήριξε την επιστημονική βάση της μουσικής και την ερμηνεία του κόσμου σε αριθμούς. Θεωρείται ο πατέρας της μουσικής, ο οποίος έθεσε τα θεμέλια της μαθηματικοποίησης, αλλά και της φιλοσοφικής ερμηνείας της μουσικής ώστε να αποτελεί διδακτική ύλη για τους νέους.

Σε πολλά από τα έργα του, λοιπόν, ο Πλάτων εκφράζει τις πεποιθήσεις του για τη μουσική. Λεπτομερειακή έκθεση των απόψεών του βρίσκεται στους Νόμους, ιδιαίτερα στο δεύτερο βιβλίο και στον Τίμαιο. Ωστόσο αναφορές στη μουσική συναντάμε, επίσης, στον Αλκιβιάδη Ι (106Ε), στον Πρωταγόρα (λ.χ. 326Α), στον Λάχη (ΧΙV, ιδιαίτερα 188D), στον Φαίδωνα (IV, 60E – XXXVI, 85E), στον Κρίτωνα (50D) κτλ.

Στην αρχαία Ελλάδα, για τη μουσική, η λέξη Ήθος είχε ιδιαίτερη βαρύτητα. Σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Σύμφωνα με τη θεωρία του ήθους, τα ηχητικά φαινόμενα συνδέονται άμεσα με τις ψυχικές καταστάσεις του ανθρώπου και μια ορισμένη σειρά ήχων έχει την ικανότητα να προκαλέσει ένα συγκεκριμένο συναίσθημα. Οι νότες, οι αρμονίες, η μελωδία και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη. Γι’ αυτό αποδίδανε στη μουσική σημαντικότατο εκπαιδευτικό ρόλο.

Τον εκπαιδευτικό σκοπό της μουσικής υποστήριζε και ο Πλάτων και πάνω σ’ αυτό είχε εκφράσει αναρίθμητες φιλοσοφικές σκέψεις. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα της Πολιτείας, όπου δια στόματος του Σωκράτη, λέγει (401d-e): «Άραγε, Γλαύκων, γι’ αυτό η αγωγή με τη μουσική και την ποίηση είναι η πιο σημαντική, επειδή ο ρυθμός και η μελωδία εισχωρούν στα τρίσβαθα της ψυχής κι αδράχνοντάς την με δύναμη μεγάλη, φέρνουν μέσα της ευπρέπεια και της δίνουν ομορφιά, εάν βέβαια κάποιος ανατραφεί σωστά, ενώ, αν δεν συμβεί αυτό, (φέρνουν) το αντίθετο».

Ο Πλάτων, κρίνει, πως από τα 7 τους χρόνια τα παιδιά πρέπει να δέχονται ειδική εκπαίδευση, ξεκινώντας από την ποίηση και τη μουσική, τις οποίες διδάσκονται πριν από το χορό και τη γυμναστική, καθώς η ψυχή είναι ανώτερη του σώματος.

Κοινός, ωστόσο, σκοπός όλων αυτών των μαθημάτων είναι να αναπτυχθούν αρμονικά τόσο το ψυχωμένο τμήμα της εσωτερικότητας του ανθρώπου, όσο και το μειλίχιο ή φιλομαθές τμήμα του, και όχι η επίδειξη σωματικών κατορθωμάτων ή ρητορικής και ποιητικής δεινότητας (411-412). Επιπλέον, δια των μαθημάτων αναπτύσσονται και καλλιεργούνται το θάρρος, η σωφροσύνη, η ευσέβεια, η μεγαλοψυχία, η γενναιότητα και η αξιοπρέπεια, δίνοντας τους τις κατάλληλες ευκαιρίες μέσα από αυτά. Εκπαιδεύει, με άλλα λόγια, το θυμοειδές αίσθημα του ανθρώπου έτσι ώστε, όταν φθάσει στην ηλικία του λογισμού, να είναι σε θέση να διακρίνει την ομορφιά ή την ασχήμια που παρουσιάζεται γύρω του, έχοντας διαμορφώσει από παιδί, τα ανάλογα κριτήρια. Ο άμουσος άνθρωπος καταντά εχθρός του λόγου. Μετατρέπεται σε άγριο θηρίο, γεμάτος ιδιοτροπίες και οργή, δίχως συμμετρία και χάρη, που ζει στην αμάθεια.

του Σταύρου Σολωμού
Μου “Πολυφωνικής” Πάτρας

(απόσπασμα)

https://www.recital.gr/