ΟΙ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ

Η εικόνα είναι από το Αναγνωστικό της Δ' Δημοτικού, δεκαετιών 60-70

 Στον εσωτερισμό, οι καλικάντζαροι δεν αντιμετωπίζονται μόνο ως λαϊκά δαιμονικά όντα των Χριστουγέννων, αλλά κυρίως ως συμβολικές μορφές που εκφράζουν εσωτερικές και κοσμικές δυνάμεις.

Ζουν «κάτω από τη γη» και πριονίζουν το Κοσμικό Δέντρο. Εικόνα της αποσύνθεσης και της ανανέωσης του κόσμου.

Εκφράζουν το χάος πριν την αναγέννηση και τη γόνιμη αταξία που προηγείται της τάξης.

Εσωτερικά, οι καλικάντζαροι είναι οι «φωνές» που σαμποτάρουν την εξέλιξη.

Η δοξασία που γέννησε τους καλικάντζαρους είναι σαφώς Αρχαία αλλά η μορφή που γνωρίζουμε σήμερα διαμορφώθηκε και μέσα στον χριστιανικό χρόνο, όπως όλες οι γιορτές και τελετουργίες που αντιγράφηκαν από την Αρχαιότητα και προσαρμόστηκαν στην μετά χριστιανική εποχή.

Οι καλικάντζαροι δεν εμφανίζονται με αυτό το όνομα στην αρχαιότητα, αλλά το αρχέτυπο τους υπάρχει ως Χθόνια πνεύματα της φύσης και του κάτω κόσμου. Δαιμονικές ή ζωώδεις μορφές που εμφανίζονται σε μεταβατικές χρονικές περιόδους.

Όντα που κινούνται ανάμεσα σε κόσμους (επάνω–κάτω, φως–σκοτάδι).

Η κρίσιμη λεπτομέρεια είναι ο ΧΡΟΝΟΣ.

Η περίοδος του Χειμερινού Ηλιοστασίου ήταν από την αρχαιότητα «Ρήγμα» στον χρόνο, η στιγμή όπου τα όρια των κόσμων χαλαρώνουν.

Ο Χριστιανισμός δεν κατάργησε αυτή τη δοξασία. Προσάρμοσε στο Χειμερινό ηλιοστάσιο τα Χριστούγεννα, τις Τελετές καθαρμού στα Θεοφάνια και τα Χθόνια πνεύματα έγιναν “καλικάντζαροι”.

Καμία εξήγηση δεν δείχνει καθαρά χριστιανική προέλευση. Το πνευματικό και μυθολογικό υπόβαθρο είναι αρχαιότατο.

Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι τέτοιες χθόνιες ενοχλητικές δυνάμεις δεν “σκοτώνονται”, αλλά απομακρύνονται ή εξευμενίζονται. Η απαλλαγή γινόταν με τελετουργικές πράξεις ορίων και καθαρμού. Τα βασικά μέσα ήταν ο τελετουργικός καθαρμός (κάθαρσις). Η πιο διαδεδομένη πρακτική ήταν το νερό (ποτάμιο ή θαλασσινό). Έπλυναν σώμα, χέρια ή οικία. Αντίστοιχο αργότερα ο αγιασμός των Θεοφανίων.

Το θυμίαμα και ο καπνός “διέλυε” τα άυλα όντα (δάφνη, μύρο, λιβάνι, ρετσίνι) και η φωτιά ήταν σύμβολο τάξης και κοσμικού φωτός.

Άφηναν φαγητό έξω από το σπίτι, σιτάρι, μέλι, ψωμί, κρασί γιατί πίστευαν ότι χορταίνουν και φεύγουν.

Τα όντα αυτά θεωρούνταν ότι δεν περνούν εύκολα τα όρια για αυτό χάραζαν κύκλους γύρω από το σπίτι και έβαζαν κλαδιά δάφνης ή αγριοσυκιάς στις εισόδους.

Το όριο ήταν ιερό. Έξω χάος, μέσα τάξη.

Ο λόγος επίσης είχε (και έχει) δύναμη. Με Επωδές και επικλήσεις δεν τα “έβριζαν”, τα διέταζαν να φύγουν.

Οι Ιερές ημέρες λήξης ήταν συνδεδεμένες με το Ηλιοστάσιο ή την Νέα Σελήνη όπου οι άνθρωποι απαλλάσσονταν από τέτοιες δυνάμεις με τις παραπάνω τελετές, εκείνες τις ημέρες, για την επαναφορά της κοσμικής τάξης.

https://enneaetifotos.blogspot.com/