ΕΝΝΕΑ ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ: ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΣΠΑΝΙΑ ΑΓΑΠΑΜΕ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΔΕΧΟΜΑΣΤΕ ΝΑ ΑΓΑΠΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΒΟΛΕΥΟΥΝ

Εδώ θα πούμε αλήθειες για αγάπη, φιλία, έρωτα, και συμπεριφορές. Μπαίνω αμέσως στο θέμα.

«Η σοφία ανήκει στα ωραιότερα πράγματα (μας λέει ο Πλάτων), ο Έρωτας είναι έρωτας προς το ωραίο, άρα κατ᾽ ανάγκην ο Έρωτας είναι φιλόσοφος. Και ως φιλόσοφος που είναι, βρίσκεται ανάμεσα στη σοφία και την αμάθεια» (Πλάτωνος - Συμπόσιον 204b).

Ο Έρωτας όμως μπορεί να είναι εγωιστικός και είναι, αλλά και δεν είναι από τη φύση του. Εξαρτάται από το πώς βιώνεται και πώς εκφράζεται.

Ο έρωτας γίνεται εγωιστικός όταν ο άλλος αντιμετωπίζεται ως «μέσο» για να καλύψει ανάγκες (ασφάλεια, επιβεβαίωση, φόβο μοναξιάς), και εκεί υπάρχει κτητικότητα, έλεγχος, ζήλια. Το «σε θέλω» σημαίνει περισσότερο «σε χρειάζομαι για μένα» παρά «σε αναγνωρίζω ως ξεχωριστό άνθρωπο». Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο έρωτας μοιάζει περισσότερο με εξάρτηση.

Ο έρωτας παύει να είναι εγωιστικός όταν εμπεριέχει ελευθερία και σεβασμό, νοιάζεται για το καλό του άλλου, ακόμα κι αν αυτό δεν εξυπηρετεί πάντα το δικό μας και συνδυάζεται με ενσυναίσθηση και αποδοχή. Τότε πλησιάζει περισσότερο την αγάπη, που είναι λιγότερο «θέλω» και περισσότερο «δίνω».

Ο έρωτας ξεκινά συχνά από τον εαυτό μας (την έλξη, την επιθυμία, τη χημεία), άρα έχει ένα φυσικό εγωκεντρικό στοιχείο. Στην ωρίμανσή του όμως φαίνεται αν μπορεί να ξεπεράσει αυτό το στάδιο.

Οι άνθρωποι προδίδονται από τις λέξεις τους. «Σε χρειάζομαι, σε έχω ανάγκη, δεν μπορώ χωρίς εσένα», όλα αυτά ικανοποιούν το εγώ και όχι το άλλο πρόσωπο.

Αυτό είναι πολύ ουσιαστικό και βαθιά αληθινό. Οι φράσεις «σε χρειάζομαι», «δεν μπορώ χωρίς εσένα» μιλούν περισσότερο για έλλειψη παρά για αγάπη. Δεν περιγράφουν τον άλλον. Περιγράφουν τον εαυτό που φοβάται. Είναι λόγια που ντύνουν την εξάρτηση με ρομαντισμό.

Όταν λέμε τέτοια λόγια, συχνά ζητάμε επιβεβαίωση, μεταθέτουμε την ευθύνη της πληρότητάς μας στον άλλον, κάνουμε τον έρωτα καταφύγιο, όχι συνάντηση. Και πράγματι, αυτό ικανοποιεί το εγώ: «Χωρίς εσένα δεν υπάρχω» σημαίνει «κάνε με να υπάρχω».

Η διαφορά είναι λεπτή αλλά καθοριστική. Σε χρειάζομαι, γιατί θέλω να καλύψεις κάτι που μου λείπει.

Αν ο έρωτας στηρίζεται στην ανάγκη, τότε τη στιγμή που η ανάγκη δεν καλύπτεται, ο έρωτας πάει περίπατο. Δεν χάθηκε, απλώς ποτέ δεν ήταν αυτό που νομίζαμε.

Είναι η λογική της συναλλαγής. Μου δίνεις, σε θέλω. Δεν μου δίνεις, δεν σε χρειάζομαι. Εκεί δεν υπάρχει έρωτας, υπάρχει χρήση. Ο άλλος λειτουργεί σαν πηγή, όχι σαν πρόσωπο. Ο έρωτας όμως, όταν είναι έρωτας και όχι ανάγκη μεταμφιεσμένη, αντέχει ακριβώς στη στιγμή που ο άλλος παύει να μας καλύπτει. Γιατί τότε αποκαλύπτεται το κρίσιμο ερώτημα: Σε θέλω για αυτό που μου προσφέρεις ή για αυτό που είσαι; Αν η «παροχή» εξαφανιστεί, εξαφανίζεται και το συναίσθημα και τότε αυτό που έσβησε δεν ήταν έρωτας αλλά εξάρτηση.

Ο αληθινός έρωτας δεν λέει: «σε θέλω γιατί σε χρειάζομαι» ούτε «σε θέλω όσο με καλύπτεις». Ο αληθινός έρωτας προϋποθέτει δύο ολόκληρους ανθρώπους, όχι δύο μισούς που κρατιούνται ο ένας από τον άλλον.

Επομένως το «σ' αγαπώ, δεν μπορώ χωρίς εσένα», έχει κάτι αναληθές και κυρίως κάτι επικίνδυνα παραπλανητικό. Το «σ’ αγαπώ, δεν μπορώ χωρίς εσένα» δεν μιλά για αγάπη. Μιλά για φόβο απώλειας του εαυτού. Λέει «χωρίς εσένα δεν αντέχω, καταρρέω». Κι αυτό δεν είναι αγάπη, είναι δέσιμο μέσα από έλλειψη. Η αγάπη δεν αφαιρεί την αυτάρκη ύπαρξη του άλλου. Δεν τον κάνει όρο επιβίωσης. Αντίθετα αναγνωρίζει την αυτονομία, αντέχει την απόσταση, δεν απαιτεί σωτηρία. Όταν λες «δεν μπορώ χωρίς εσένα», άθελά σου φορτώνεις στον άλλον ένα βάρος, να σε κρατά όρθιο. Και αυτό δεν είναι έρωτας, είναι ευθύνη που ο άλλος άνθρωπος δεν ζήτησε.

Η αγάπη δεν χρειάζεται δραματικότητα για να είναι βαθιά. Χρειάζεται αλήθεια.

Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι σε αυτόν τον πλανήτη δύο ειδών αληθινές αγάπες υπάρχουν (και έκανα αυτήν την σκέψη, πολύ πριν ακουστεί η ίδια φράση σε κάποια ταινία, και πραγματικά, θέλω να κάνω λάθος...). Και εννοώ την αγάπη της μάνας προς το παιδί της και του σκύλου προς τον άνθρωπο του (αν και στο πρώτο υπάρχουν και εξαιρέσεις, αλλά εστιάζουμε στον κανόνα).

Αυτό είναι σκληρό, αλλά όχι κυνικό. Είναι απογυμνωμένο από ψευδαισθήσεις. Και γι’ αυτό πονά. Η αγάπη της μάνας προς το παιδί, όταν υπάρχει πραγματικά, είναι από τις λίγες μορφές αγάπης που δεν ζητά ανταπόδοση, δεν διαπραγματεύεται, δεν θέτει όρους. Δίνει ακόμη κι όταν δεν «παίρνει». Οι εξαιρέσεις υπάρχουν όταν μολύνεται από φόβο, ναρκισσισμό ή ανεκπλήρωτες ανάγκες. Τότε παύει να είναι αυτή η αγάπη.

Η αγάπη του σκύλου προς τον άνθρωπο είναι σχεδόν αφοπλιστικά καθαρή. Δεν εξιδανικεύει, δεν ζητά να τον συμπληρώσεις, δεν σε χρειάζεται για να ορίσει τον εαυτό του. Είναι παρουσία. Πίστη. Συνύπαρξη χωρίς αφήγημα.

Οι ανθρώπινες σχέσεις, αντίθετα, είναι φορτωμένες με προσδοκίες, τραύματα, ρόλους, και την ανάγκη να «σημαίνουμε κάτι» για τον άλλον.

Γι’ αυτό σπάνια αγαπάμε και κυρίως δεχόμαστε να αγαπηθούμε με όρους που μας βολεύουν.

Ίσως όμως υπάρχει και μια τρίτη, πιο σιωπηλή κατηγορία αγάπης: η αγάπη του ανθρώπου που έχει συμφιλιωθεί με τον εαυτό του. Δεν είναι εντυπωσιακή, δεν υπόσχεται αιωνιότητες, δεν φωνάζει «χωρίς εσένα δεν υπάρχω». Απλώς λέει: «Είμαι εδώ, αν θέλεις. Και αν φύγεις, θα πονέσω, αλλά δεν θα χαθώ». Αυτή δεν είναι συχνή. Αλλά όταν υπάρχει, δεν μοιάζει με καμία άλλη.

Όταν ο άλλος σε χρειάζεται για να μην καταρρεύσει, τότε η επαφή γίνεται υποχρέωση, η χαρά γίνεται καθήκον κι εσύ καταλήγεις «στήριγμα» αντί για φίλος.

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν αντέχουν την μοναξιά και επιδιώκουν οπωσδήποτε να έχουν σύντροφο. Και άλλοι που τους αρέσει ο ελεύθερος και μοναχικός τρόπος ζωής. Αυτό δεν αφορά μόνο τις σχέσεις αλλά τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας. Σε γενικές γραμμές, οι δύο αυτοί «τύποι» διαφέρουν σε μερικούς βασικούς άξονες. Όχι γιατί ο ένας είναι σωστός και ο άλλος λάθος, αλλά γιατί έχουν διαφορετικές εσωτερικές ανάγκες.

Όσοι δεν αντέχουν τη μοναξιά συχνά τη βιώνουν ως κενό, εγκατάλειψη ή έλλειψη νοήματος. Η παρουσία ενός συντρόφου λειτουργεί καθησυχαστικά.

Όσοι την απολαμβάνουν βλέπουν τη μοναξιά (μάλλον μοναχικότητα) ως χώρο ελευθερίας, αυτονομίας και επαναφόρτισης. Οι πρώτοι αντλούν ασφάλεια κυρίως απ’ έξω: από τη σχέση, την επιβεβαίωση, το «μαζί».

Οι δεύτεροι αντλούν ασφάλεια κυρίως από μέσα: από την αυτάρκεια, τις προσωπικές τους συνήθειες, τον εσωτερικό τους κόσμο.

Εκείνοι που χρειάζονται συνεχώς σύντροφο φοβούνται συχνά την απόσταση και την απώλεια. Εκείνοι που αγαπούν την ελευθερία φοβούνται περισσότερο τον περιορισμό και την απώλεια του εαυτού τους.

Στον πρώτο τύπο, η ταυτότητα συχνά «χτίζεται» μέσα από το ζευγάρι. Στον δεύτερο, η ταυτότητα προηγείται της σχέσης και η σχέση είναι επιλογή, όχι ανάγκη.

Κανείς άνθρωπος όμως δεν είναι απολύτως ο ένας ή ο άλλος τύπος. Οι περισσότεροι αλλάζουν με τα χρόνια, από τις εμπειρίες τα βιώματα, ή τις πληγές τους. Το πιο υγιές σημείο δεν είναι «να μην χρειάζεσαι κανέναν», αλλά να μπορείς να είσαι καλά και μόνος, ώστε να διαλέγεις τον άλλον, όχι να τον χρειάζεσαι για να υπάρξεις.

Οι άνθρωποι που δεν αντέχουν τη μοναξιά δεν το κάνουν όλοι για να «φορτώνουν» τα προβλήματά τους. Όμως έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να το κάνουν, ειδικά όταν συνυπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά. Όταν κάποιος δυσκολεύεται να μείνει μόνος με τις σκέψεις του φοβάται την εγκατάλειψη δεν έχει μάθει να ρυθμίζει τα συναισθήματά του μόνος του τότε συχνά χρησιμοποιεί τον σύντροφο ως συναισθηματικό ρυθμιστή, μεταφέρει άγχος, θυμό ή ανασφάλεια στον άλλον και ναι, πολλές φορές καταλήγει στο «εσύ φταις». Όχι από κακία, αλλά από αδυναμία να αντέξει την εσωτερική ένταση.

Γιατί εμφανίζεται το «εσύ φταις»; Το μοτίβο αυτό λειτουργεί σαν άμυνα. Αν φταίει ο άλλος, εγώ δεν χρειάζεται να δω τον εαυτό μου. Αν φταίει ο άλλος, δεν νιώθω τόσο ένοχος. Έτσι, ο σύντροφος γίνεται άθελά του αποδέκτης θυμού «δοχείο» προβλημάτων ή ακόμα και ο ρόλος του «κακού».

Υπάρχουν όμως άνθρωποι που θέλουν σχέση γιατί αγαπούν τη συντροφικότητα λειτουργούν καλύτερα στο «μαζί», μοιράζονται, χωρίς να κατηγορούν. Και υπάρχουν άλλοι που δεν αντέχουν να είναι μόνοι και μπαίνουν σε σχέσεις για να μην αντιμετωπίσουν τον εαυτό τους. Οι δεύτεροι είναι αυτοί που συχνότερα κατηγορούν.

Κάνε την ερώτηση: «Αυτός ο άνθρωπος αναλαμβάνει ποτέ ευθύνη για το πώς νιώθει;» Αν η απάντηση είναι σπάνια ή ποτέ, τότε ναι, πολύ πιθανό να ψάχνει κάποιον για να κουβαλάει τα δικά του βάρη.

Η σχέση όμως δεν είναι ούτε ψυχολόγος ούτε σάκος του μποξ ούτε σωσίβιο. Όταν κάποιος δεν αντέχει τη μοναξιά του, δύσκολα αντέχει και τον άλλον πραγματικά.

Κάπου διάβασα ότι "όσοι δεν αντέχουν την μοναξιά κάνουν την χειρότερη παρέα". Σύμφωνα με τα παραπάνω, μπορεί να είναι έτσι, ακόμη και σε απλές φιλικές σχέσεις και υπάρχει πράγματι μια αλήθεια εκεί, αλλά χρειάζεται μια σημαντική διάκριση. Δεν είναι ότι όλοι όσοι δεν αντέχουν τη μοναξιά είναι «κακή παρέα». Είναι ότι όσοι δεν αντέχουν τη μοναξιά και δεν αναλαμβάνουν ευθύνη για τον εαυτό τους, συχνά γίνονται δύσκολοι άνθρωποι στις σχέσεις και ναι, αυτό φαίνεται και στις φιλίες.

Πώς φαίνεται αυτό σε φιλικό επίπεδο; Σε απλές παρέες, αυτοί οι άνθρωποι συχνά χρειάζονται συνεχή παρουσία («πού είσαι; γιατί δεν βγήκαμε;») μιλούν κυρίως για τα δικά τους προβλήματα (λένε συχνά: “αυτό δεν είναι τίποτα, εγώ να δεις τι έπαθα...”) νιώθουν εύκολα παραμελημένοι παρεξηγούνται ή θυμώνουν αν δεν τους δώσεις χρόνο και βρίσκουν συχνά έναν «φταίχτη» για τη διάθεσή τους. Όχι επειδή είναι κακοί, αλλά επειδή δεν αντέχουν το κενό.

Η φιλία, όπως και η σχέση, χρειάζεται αμοιβαιότητα χαλαρότητα χώρο. Όταν ο άλλος σε χρειάζεται για να μην καταρρεύσει, τότε η επαφή γίνεται υποχρέωση, η χαρά γίνεται καθήκον κι εσύ καταλήγεις «στήριγμα» αντί για φίλος.

Άρα το θέμα είναι κατά πόσο υπάρχει εσωτερική καλλιέργεια. Αυτό είναι ο πυρήνας του θέματος. Η μοναξιά δεν είναι το πραγματικό κριτήριο. Το κριτήριο είναι η σχέση που έχει κανείς με τον εαυτό του. Τι σημαίνει ότι κάποιος «τα έχει βρει με τον εαυτό του». Όχι ότι δεν πονά δεν φοβάται δεν έχει ανάγκες. Αλλά ότι μπορεί να μείνει μόνος χωρίς να καταρρεύσει, αναγνωρίζει τα συναισθήματά του ως δικά του, δεν χρειάζεται κάποιον άλλον για να «τον κρατά όρθιο», μπορεί να πει «φταίω κι εγώ». Αυτό είναι εσωτερική καλλιέργεια.

Πώς αλλάζει αυτό τις σχέσεις; Όταν υπάρχει εσωτερική καλλιέργεια η σχέση είναι μοίρασμα, όχι αποσυμπίεση, η φιλία είναι χαρά, όχι σωσίβιο, η παρουσία του άλλου είναι δώρο, όχι ανάγκη. Όταν δεν υπάρχει εσωτερική καλλιέργεια, ο άλλος γίνεται καθρέφτης, στόχος ή δεκανίκι. Το «εσύ φταις» εμφανίζεται εύκολα και η μοναξιά τρομάζει γιατί έρχεται αντιμέτωπη με εσωτερικό χάος.

Η δυσανεξία στη μοναξιά, όταν δεν συνοδεύεται από εσωτερική αυτάρκεια, τείνει να χαλάει και τις φιλίες. Όχι πάντα, αλλά αρκετά συχνά.

Δεν είναι θέμα εξωστρέφειας ή εσωστρέφειας κοινωνικότητας ή μοναχικότητας. Είναι θέμα εσωτερικής συνοχής. Ο άνθρωπος που τα έχει βρει (έστω σε ικανοποιητικό βαθμό) με τον εαυτό του, δεν σε χρειάζεται για να νιώθει καλά αλλά χαίρεται που είσαι εκεί. Και αυτό κάνει τεράστια διαφορά.

Χ.Γ. https://enneaetifotos.blogspot.com/