Η ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Η αυτογνωσία προβλήθηκε και προβάλλεται πάντοτε σε κάθε άνθρωπο, ως πρόβλημα πολύπλοκο, δυσκολονόητο και άλυτο. 
Ο μεγάλος μύστης, φιλόσοφος Πυθαγόρας (-580 έως -500), πρώτος καθιέρωσε την αυτογνωσία ως βασική αρχή πάνω στην οποία στήριξε το μυσταγωγικό και μορφωτικό πρόγραμμα της Σχολής του. 
Μέσα απ' την αυτογνωσία όλοι οι φιλόσοφοι, αλλά και οι ευφυείς και οι καλά μορφωμένοι άνθρωποι πιστεύουν ότι αποκαλύπτεται η ατραπός (ο στενός και δύσκολος δρόμος), που οδηγεί στο καθήκον και στην αρετή. Μέσα απ' την αυτογνωσία οδεύουμε στην ατομική ευτυχία και την ομαδική ευημερία. 
Αλλά μπροστά στο πρόβλημα τούτο οι πολλοί ή αδιαφορούν ή κρίνουν με προχειρότητα, επαινούν ή επικρίνουν τον εαυτό τους. Οι βαθυστόχαστοι σοφοί και εμπνευσμένοι διανοητές, θαρραλέα μεν και επίμονα επιδίδονται στην ενδοσκόπηση, κατορθώνουν όμως μόνο πτυχές του Εγώ τους να αποκαλύψουν. 
Η διάνοια δεν επαρκεί ούτε μπορεί η ψυχή, εφ' όσον είναι κλεισμένη στο υλικό σώμα, να συλλάβει την ουσία του Εγώ, να διεισδύσει στα μύχιά του, να αποκαλύψει το σύνολο του Είναι μας. 
Αν η γνώση για κάθε νοητό ή αισθητό είναι ελλιπής, ακόμη ελλιπέστερη γίνεται για τον άνθρωπο. 
Αυτά τα διατύπωσαν παραστατικότατα οι σοφοί Αιγύπτιοι μύστες με το επίγραμμα πάνω στο βάθρο του αγάλματος της θεάς Ίσιδος (=Αθηνά) : "Εγώ ειμί", έλεγε η θεά, "παν το γεγονός και το ον και το εσόμενον και το εμόν πέπλον ουδείς πω θνητός απεκάλυψεν". [«Είμαι ότι έχει υπάρξει και θα υπάρχει και κανένας θνητός δεν έχει ξεσκεπάσει τον χιτώνα μου». Την επιγραφή αναφέρει ο Πλούταρχος. Βρέθηκε σε ένα άγαλμα σε έναν ναό της Σάιδας και ανήκει στην Θεά Αθηνά.] Και πραγματικά. Αν για κάθε τι που γίνεται αντικείμενο έρευνας και μελέτης, η πλήρης κατανόηση γίνεται εξαιρετικά δύσκολη, αυτή του Εγώ γίνεται αδύνατη, γιατί οι μεν ρίζες βυθίζονται στο παρελθόν, σε άγνωστου χρόνου διάστημα, η δε πείρα της ζωής παραμένει, κατά τους μεγάλους διδασκάλους, μέσα απ' τη ψυχή, σε απροσδιόριστο μέλλον. 
Το αδύνατο όμως της τέλειας γνώσης και το ακατόρθωτο της πλήρους αποκαλύψεως της αλήθειας, δεν εμποδίζει κάθε άνθρωπο προικισμένο με φιλοσοφικό νου να αναζητά, να μελετά, να αποκαλύπτει όση γνώση μπορεί. 
Η καλύτερη για τούτο μέθοδος είναι αν διερευνηθεί η αυτογνωσία, ιστορικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά και πρακτικά. 
Αν παραθέσουμε σοφές γνώμες φωτισμένων ανθρώπων, παλιών και νέων, φωτίζουν το θέμα. Η φιλοσόφηση το στηρίζει πάνω σε στερεά θεμέλια. Η ψυχολογική αναλύει και παρέχει απόψεις κάτω απ' τον προβολέα της επιστήμης και τον έλεγχο της πείρας. Η εφαρμογή της αυτογνωσίας σε πρακτικό πεδίο, προσκομίζει μεγάλη ωφέλεια σε κάθε άνθρωπο κάθε ηλικίας, μόρφωσης και κοινωνικής θέσης. 
Πολύ παλιά, ακόμα κι ο πρωτόγονος άνθρωπος ασκούσε ένα είδος αυτοκριτικής ύστερα από κάποια επιτυχία ή αποτυχία του. 
Πέρασαν όμως χιλιάδες χρόνια μέχρι να προβληθεί ως καθολικό αίτημα για κάθε συνετό, ευφυή και μορφωμένο ή άσκηση της αυτογνωσίας με το "γνώθι σαυτόν". 
Για να διευκρινίσουμε όμως ψυχολογικά το Εγώ, έχουμε: 
α) "Εγώ" με την περιορισμένη σημασία σ' ένα πρόσωπο που το λαμβάνουμε αυτοτελώς. Σ' αυτό το διακριτό, το περιορισμένο, το πραγματικό Εγώ, αναφέρεται η αυτογνωσία.
β) Επέκταση του Εγώ σε πρόσωπα ή πράγματα που βρίσκονται έξω απ' το προσωπικό Εγώ. Όταν λέει κάποιος: το σπίτι μου, τα βιβλία μου, εκείνο το "μου" που προσθέτει του δημιουργεί την παραίσθηση ότι όλα αυτά τα έξω απ' το προσωπικό Εγώ του, αποτελούν ενιαίο και αναπόσπαστο τμήμα του εαυτού του.
Αυτή η επέκταση προς τα έξω του προσωπικού Εγώ προκαλεί σύγχυση μέχρι που φτάνει το Εγώ του, συσκοτίζει την κρίση, εμποδίζει την αυτοκριτική, αποτρέπει τη σκέψη του να στραφεί προς τα μέσα και αποτελεί ουσιωδέστατο εμπόδιο στην προσπάθεια για αυτογνωσία. Την επέκταση αυτή την ονομάζουμε, "Έξω Εγώ". 
Το Έξω τούτο Εγώ γεμίζει την σκέψη και τη ζωή πολλών, τόσο πολύ, ώστε να πιστεύουν ότι αυτό και μόνο είναι το Εγώ τους. Απορροφά όλη τη δραστηριότητα και τη ζωτικότητά τους και οδηγεί σε πλήρη παραμέληση του προσωπικού, του κυρίως Εγώ, από άποψη αυτομελέτης.
"Η ψυχή", λέει ο Σίλερ, "τόσο περισσότερο εκτείνεται μέσα της όσο περισσότερους περιορισμούς βρίσκει έξω της". Ο μεγάλος αυτός Γερμανός ποιητής διέγνωσε μια μεγάλη αλήθεια.
Η μελέτη των εκτός του Εγώ οδηγεί στην ετερογνωσία. Η μελέτη των εντός προς την αυτογνωσία.

Α. Π. Φωτόπουλου Περιοδικό "ΙΛΙΣΟΣ" τεύχ. 95, 1972 (απόσπασμα)

http://www.xrysalogia.gr/