Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ «ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΓΛΩΣΣΑ»

Είναι άξιον προσοχής ότι πολλές νεότερες παροιμίες μας μεταφέρουν σχεδόν κατά λέξη αρχαίες αντίστοιχές τους. Αυτό αποτελεί μια πρόσθετη απόδειξη ότι η Αρχαία Ελληνική δεν είναι «μια άλλη γλώσσα», όπως λέγεται.
Αλλ' ας αρχίσουμε από την αρχή.

Την αρχή, ακριβώς:
«Κάθε αρχή και δύσκολη», λέμε σήμερα.
«Αρχή δήπου παντός έργου χαλεπωτέρα (δυσκολότερη), έλεγαν οι αρχαίοι.
«Κακή αρχή, κακό τέλος»
«Κακής απ' αρχής τέλος κακόν» (Ευριπίδης, Αίολος, Στοβαίου Ανθολόγιον, Δ, 11).

Για την αλήθεια:
«Ο καιρός ξεσκεπάζει την αλήθεια».
«Αγει δε προς φως την αλήθειαν χρόνος» (Μένανδρος, Γνώμαι μονόστιχοι, 11)
«Από παιδί και μεθυσμένο μαθαίνεις την αλήθεια»
«Οίνος και παίδες αληθείς» (Πλάτων, Συμπόσιον, 217Ε)
«Η αλήθεια είναι πικρή»
«Εχει τι πικρόν ο της αληθείας λόγος» (Δίων)
«Η αλήθεια δεν κρύβεται»
«Αδύνατον τ' αληθές λαθείν» (Μένανδρος)
«Η αλήθεια είναι θεός»
«Αλάθεια θεών ομόπολις» [συμπολίτις] (Στοβαίος, ΙΑ, 2).

Για το δίκαιο, το άδικο, την δικαιοσύνη:
«Το δίκαιο πρά(γ)μα δε χάνεται»
«Ανδρός δικαίου καρπός ουκ απόλλυται» (Μένανδρος, 27)
«Αλλος σπέρνει, κι άλλος θερίζει»
«Αλλοι μεν σπείρουσιν, άλλοι δ' αμήσονται» [αμείβονται]
«Πρώτα να ξετάζεις κι ύστερα να δικάζεις»
«Ανεξέταστον μη κόλαζε ουδένα» (Μένανδρος, 17)
«Αν δεν ακούσεις και τους δυο, δίκιο ποτέ μη δώσεις»
Το πασίγνωστο ­ και νομικό αξίωμα ­ «Μηδενί δίκην δικάσης πριν άμφω μύθον ακούσης» (Φωκυλίδης, Γνώμαι, 87).

Για την ανάγκη:
«Η ανάγκη λει [λύνει] το νόμο»
«Ουδείς ανάγκης μείζον ισχύει νόμος» (Στοβαίου Εκλογαί, Α, δ, 2Ε)
«Κάνε την ανάγκη φιλοτιμία»
Για τον άνθρωπο:
«Αξίζει ο άνθρωπος όσο συλλογίζεται»
«Πας άνθρωπος τοσούτου άξιος, όσου άξια γινώσκει ή φρονεί» (Πυθαγόρας)
«Ο άνθρωπος αγιάζει τον τόπο, κι όχι ο τόπος τον άνθρωπο»
«Ουχ οι τόποι τους άνδρας εντίμους, αλλ' οι άνδρες τους τόπους επιδεικνύουσι» (Αγησίλαος, Πλουτάρχου Λακωνικά αποφθέγματα, Αγησ. 6).

Για τα γερατιά:
«Καλύτερος ένας καλός γέρος απ' τον καλύτερο νιο»
«Πολλών νέων καν γέρων εύψυχος ή κρείσσων» (Ευριπίδης, Ανδρομάχη, 764).

Για την καταγωγή:
«Απ' αγκάθι βγαίνει ρόδο...»
«Τα ρόδα εν ακάνθαις φύονται, αλλ' εν ηδονή και κάλλει διαφέρει» (Ανάχαρσις).

Για την φρόνηση:
«Σκέψου και πορέψου»
«Νόει και τότε πράττει» (Θέογνις σε Στοβ., Γ, 29)
«Ακουγε πολλά και λέγε λίγα»
«Ακουε πολλά, λάλει ολίγα» (Βίας).

Για την υπομονή-επιμονή:
«Σταλαματιά, σταλαματιά, τρώγεται η πέτρα η πλατιά»
«Σταγόνες ύδατος πέτρας κοιλαίνουσι» (Πλούταρχος, Ηθικά, 2D).

Για την γνώση και την παιδεία:
«Αν δεν πάθεις, δε θα μάθεις»
«Εάν μη πάθης, ου μάθης». Και το γνωστότατο «Πάθος, μάθος» του Αισχύλου (Αγαμέμνων, 177).
«Οι άσπρες τρίχες δεν κάνουνε τη γνώση»
«Ουχ αι τρίχες ποιούσιν αι λευκαί φρονείν» (Στοβαίου, ΝΒ', 10)
«Τα γράμματα είναι φως πολύ»
«Την παιδείαν έτερον ήλιον είναι τοις πεπαιδευμένοις» (Ηράκλειτος, 134)
«Τα γράμματα είναι καλά, μα να 'χεις νου και γνώση»
«Ως ουδέν η μάθησις, αν μη νους παρή» (Μένανδρος, 557)
«Ο πηλός αν δε δαρθεί, κεραμίδι δε γίνεται»
«Ο πηλός αν μη δαρή, κέραμος ου γίγνεται»

Για την γλώσσα:
«Αλλουνού δουλεύει η γλώσσα, κι αλλουνού μασούν τα δόντια» (αντιπαράθεση λογάδων και φαγάδων)
«Αλλοισι μεν γλώττα, άλλοισι δε γομφίοι»
«Η γλώσσα κάστρα καταλεί και κάστρα θεμελιώνει»
(Γλώσσα) «πόλιν ανορθώνουσα και πόλιν καταστρέφουσα»
«Κράτα τη γλώσσα σου»
«Γλώσσης προ των άλλων κράτει» (Ιάμβλιχος)
«Μέλι στάζει η γλώσσα του»
«Τού Νέστορα «από γλώσσης μέλιτος γλυκέος ρέεν αυδή» (Ιλιάς, Α, 249).

Για την μωρία και την πονηρία:
«Ο μωρός έχει αδερφό τον πονηρό»
«Η μωρία μάλιστα αδελφή της πονηρίας έφη»
«Τα γέλια βγαίνουν κλάματα»
«Γέλως άκαιρος κλαυθμάτων παραίτιος»
«Στο δόκανο δε μπαίνει δυο φορές η αλεπού»
«Αλλ' ουκ αύθις αλώπηξ εις πάγην».
«Πολλά ξέρ' η αλεπού, ο σκατζόχοιρος ένα και καλό»
«Πολλ' οίδ' αλώπηξ, αλλ' εχίνος [αχινός] έν μέγα» (Αρχίλοχος).

Για την κακία:
«Το κακό το δέντρο, απ' την αρχή ξερίζωμα»
«Αρχόμενον το κακόν κόπτειν» (Φωκυλίδης, 143). 

Για την φιλία:
«Οπού 'χει φίλον ακριβό, έχει μεγάλο θησαυρό»
«Φίλους έχων, νόμιζε θησαυρούς έχων» (Μένανδρος, 526)
«Η ευτυχία κάνει τους φίλους κι η δυστυχία τους δοκιμάζει»
«Τους γνησίους των φίλων αι συμφοραί δοκιμάζουσι» (Αίσωπος).

Για την ζήλεια:
«Κάλλιο να σε ζηλεύουνε παρά να σε λυπούνται»
«Κρέσσων οικτιρμού φθόνος» (Πίνδαρος).

Για τον φόβο:
«Φοβάται τη σκιά του»
«Την αυτού σκιάν δέδοικεν» (Αριστοφάνης, αποσπ., 62).

Για την εργασία:
«Η δουλειά ντροπή δεν έχει»
Το περίφημο του Ησιόδου, «Εργασίη ουδέν όνειδος» (Εργαι και Ημέραι, 311).

Για την ματαιοπονία:
«Τον αράπη κι αν τον πλύνεις...»
«Αιθίοπα σμήχεις» [καθαρίζεις]
«Στην άμμο χτίζεις»
«Εις ψάμμον οικοδομείς»
«Απ' τον τράγο γάλα»
«Τράγον αμέλγειν» [αρμέγεις]
«Πιάσ' το αβγό και κούρεφ' το»
«Ωόν τίλλεις» [μαδάς].

Για τις προφάσεις και αναβολές:
«Οσα δε φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια»
Το γνωστό του Αισώπου «Ομφακες [αγουρίδες] εισί»
«Τό [αυτό που] θες να κάνεις σήμερα, γι' αύριο μην τ' αφήνεις»
«Μηδ' αναβάλλεσθαι ες τ' αύριον ες θ' έννησιν» [ούτε για μεθαύριο] (Ησίοδος, Εργα..., 410).

Για το χρήμα και την φιλαργυρία:
«Στον φυλάργυρο τα γρόσα, καθώς στο νεκρό τη γλώσσα»
«Ούτε παρά νεκρού ομιλίαν, ούτε παρα φιλαργύρου χάριν δει επιζητείν» (Σωκράτης, Στοβ., Ι, 56)
«Οταν έχεις δάνειζε, μα εγγυητής μην μπαίνεις»
«Εγγύα, πάρα δ' άτα» [δόσε εγγύηση, κι η ζημιά είναι κοντά] (Θαλής ή Πιττακός)
«Τα δανεικά κάνουνε σκλάβους τους ανθρώπους»
«Τα δάνεια δούλους τους ελευθέρους ποιεί». 

Και μερικές άλλες, σποραδικά:
«Κάθε πέρσι και καλύτερα»
«Αεί τα πέρυσι βελτίω»
«Εχει κι ο μήρμυγκας χολή, έχει κι η μύγα σπλήνα»
«Ενεστι και μύρμηκι χολή»
«Ούτε στον ύπνο τους δεν τον είδαν»
«Ούποτ' οφθαλμοίσιν αν εύδοντες [κοιμώμενοι] είδον» (Σόλων, σε Αριστοτέλους Αθηναίων πολιτεία, ΧΙΙ, 5)
«Οπως με βλέπεις και σε βλέπω»
«Ωσπερ εισοράς εμέ» (Σοφοκλής, Ηλέκτρα, 877)
«Ενα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη»
«Μία χελιδών έαρ ου ποιεί»
«Σκύλος που γαβγίζει δε δαγκώνει»
«Κύων θωυκτήρ ου δάκνει»
«Αετός μύγες δεν πιάνει»
«Αετός μυίας ου θηρεύει»
«Βράζει το αίμα του»
«Εζεσεν αίμα» (Θεόκριτος, Κ, 15)
«Σαν την άμμο της θάλασσας»
«Επεί ψάμμος αριθμόν περιπέφευγεν» [δεν μετριέται] (Πίνδαρος, Ολυμπ. Α', 178)
«Του πουλιού το γάλα»
«Γάλα ορνίθων»
«Σ' όλους δε μπορείς ν' αρέσεις»
«Ούπω πάσιν αδείν δύναμαι» (Θέογνις, 24)
«Εριξε τ' αυτιά στον ώμο»
«Τα ώτα επί των ώμων έχοντες» [με κρεμασμένα τ' αυτιά] (Πλάτων, Πολιτεία, Ι, 613C)
«Βάρος περιττό της γης»
«Αχθος αρούρης» (Ιλιάς, Σ, 104)
«Κίνησε γη και ουρανό»
«Γη (δοτική) και ουρανόν συνάπτειν»
«Γυμνός σαν απ' την κοιλιά της μάνας του»
«Γυμνός εκ μήτρας»...

Και για να τελειώσω με το «άλας της γης»: Την αγάπη, τον έρωτα:
«Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλη κατεβαίνει...» κλπ.
«Εκ του εισοράν γίγνετ' ανθρώποις το εράν».

ΧΡΥΣΑ  ΛΟΓΙΑ