ΠΛΩΤΙΝΟΣ: Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΑΣΤΗ

Ένας νέος που τα είχε όλα, χρήματα, επιρροή, μόρφωση κι όμως, δεν του αρκούσαν... Ένα κομμάτι μέσα του ένιωθε φυλακισμένο και ο καθημερινός εφιάλτης ότι θα ζήσει όλη του τη ζωή χωρίς να καταλάβει τι είναι αυτό που μέσα του φωνάζει, δεν τον άφηνε να ησυχάσει.

Και το όνομα αυτού, Πλωτίνος. 'Ενας από τους σημαντικότερους Νεοπλατωνικούς Φιλοσόφους που γεννήθηκε το 205 στη Λυκόπολη της Αιγύπτου.
Μεγάλωσε σε αριστοκρατικό περιβάλλον μιας και η οικογένειά του ήταν αρκετά εύπορη. Όμως η αδάμαστη ψυχή του δεν αρκούνταν στις απολαύσεις και την τρυφηλότητα που του εξασφάλιζε ο οίκος του. Αναζητούσε απεγνωσμένα ένα φιλοσοφικό δρόμο που θα του αποκάλυπτε τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου αλλά και τον πραγματικό προορισμό του ανθρώπου!

Στην πορεία της αναζήτησής του ήρθε σε επαφή με διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα που ανθούσαν στην Αίγυπτο εκείνη την εποχή, όπως οι Αλεξανδρινοί, αλλά δεν ικανοποιούνταν, ώσπου γνώρισε τον Αμμώνιο Σακκά, έναν δούλο του λιμανιού που την ημέρα κουβαλούσε σακιά και το βράδυ δίδασκε φιλοσοφία! Ο Πλωτίνος μαγεύτηκε από την αμεσότητα του λόγου του και από την πρακτικότητα της διδασκαλίας του κι έτσι έμεινε κοντά του 11 χρόνια ενώ στη συνέχεια μετοίκησε στη Ρώμη όπου ίδρυσε τη Σχολή του.

Η διδασκαλία του Νεοπλατωνισμού βασίζεται αρκετά στην πλατωνική θεωρία, με βασικό της μέλημα την ικανοποίηση της βαθύτερης ανάγκης της ψυχής να αγγίξει το θείο, να ολοκληρωθεί, να μην έχει καμία προσκόλληση στον υλικό κόσμο, να απελευθερωθεί από τα δεσμά των επιθυμιών, των φόβων και να δει την αλήθεια. Μέσα από το μοναδικό έργο του, τις Εννεάδες, ανακαλύπτουμε τη βαθιά αγωνία του να ερμηνεύσει τους μυστηριώδεις νόμους της φύσης και να ταχθεί σε ένα δρόμο απελευθερωτικό της ψυχής. Εκεί ο Πλωτίνος ανακάλυψε τον Έρωτα...

Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΠΛΩΤΙΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΡΩΤΑ

Για τον Πλωτίνο, αυτή η ανάγκη της ψυχής να ενωθεί με τις απαρχές της, την καταγωγή της και να θεαθεί το αγαθό, είναι μια δύναμη έλξης που ασκείται πάνω της. Πρόκειται για την ανάγκη για πνευματικότητα που την ωθεί να απαγκιστρωθεί από τα υλικά και εφήμερα και να ζήσει έναν Θείο Έρωτα, μια αιώνια ένωση με το Πνεύμα.

Σε αυτόν τον αγώνα όμως αντιμετωπίζει και μια δύναμη άπωσης που απορρέει από τη δεύτερη φύση της ψυχής, την επίκτητη, αυτή που έλκεται από τις ανάγκες μας για υλικές απολαύσεις, κι έτσι, η Ψυχή βρίσκεται σε συνεχή κίνηση. Άλλες φορές ενώνεται με τις πνευματικές αρχές μέσω ενός Θείου Έρωτα, ενώ άλλες φορές κοιτάζει προς τα κάτω δίνοντας μορφή και ζωή στα αισθητά πράγματα βιώνοντας έναν γήινο έρωτα. Η ψυχή πλέον είναι δυαδική και ξεχνάει τη θεία καταγωγή της...

Ο Πλωτίνος πίστευε ότι χρέος κάθε ανθρώπου είναι να ξεπεράσει καθετί υλικό, φθαρτό και περιορισμένο για να υπερβεί τα όρια της ανθρώπινης συνείδησης και να ενωθεί με το Θείο.

Ο δρόμος της Ομορφιάς ή αλλιώς ο δρόμος του Εραστή είναι ένας από τους δρόμους που μπορεί να ακολουθήσει η Ψυχή για να ελευθερωθεί και να ακολουθήσει την πραγματική, αιώνια φύση της.

Εφόσον η ψυχή είναι εγκλωβισμένη μέσα στον αισθητό κόσμο, και άρα μέσα στις μορφές, αυτό που πρέπει να κάνει είναι να αναζητήσει τις ολοκληρωμένες μορφές (ο-μορφές) και όχι τις ατελείς (ά-σχημες= ασχημάτιστες) και να προσπαθήσει να τις μιμηθεί, να ενωθεί μαζί τους, να τις αγαπήσει. Αυτή την αγάπη για την ομορφιά, για το ωραίο, η ψυχή τη βιώνει μέσω της τέχνης ως δημιουργία και την απολαμβάνει ως τέτοια, διανοίγεται προς τον κόσμο του ωραίου, του τέλειου και ολοκληρωμένου πνεύματος.

Η ΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΩΡΑΙΟΥ

Όταν η ψυχή εκτίθεται σε τέτοιου είδους όμορφα θεάματα, συγκινήσεις, συναισθήματα, εξευγενίζεται και γίνεται “εράσμια” (άξια του έρωτα). Για να γίνει αυτό όμως θα πρέπει η ψυχή να είναι εξαγνισμένη και προετοιμασμένη να δεχτεί αυτό το υψηλό κάλεσμα του Ουράνιου Έρωτα. Πρόκειται για την ανύψωση της ψυχής. Διαφορετικά, η τάση αυτή θα λοξοδρομήσει και θα “πέσει” από το βάρος των παθών και των ενστίκτων στη “βαριά” ύλη. Το αποτέλεσμα θα ήταν καταστροφικό για την ψυχή εφόσον η λοξοδρομημένη αγάπη θα εκφραζόταν στις υλικές μορφές καθαυτές και όχι σε αυτό που κατοικεί μέσα τους, στην ωραιότητα της ιδέας που τις γέννησε. Θα είχαμε λοιπόν μια μορφή λαγνείας, αν όχι ειδωλολατρείας, που όχι μόνο δεν απελευθερώνει την ψυχή, αλλά αντίθετα, τη βουλιάζει ακόμα πιο βαθιά στην υλική της φυλακή.

Η ψυχή ανυψώνεται για να συναντήσει το κοσμικό κάλλος, δηλαδή τον ίδιο τον εαυτό της στην τελειότερή του μορφή, καθότι είναι η επιθυμία και ο σκοπός της να αφήσει κάθε τι αισθητό, και να μετατραπεί σε ανώτερη μορφή. Όσο απομακρύνεται από τον αισθητό κόσμο, και πλησιάζει τη Θεία Γνώση, τόσο έρωτα δέχεται αλλά και εκπέμπει. Για τον Πλωτίνο, όταν ο έρωτας δεν εκπέμπεται από την ψυχή προς τον ανώτερο κόσμο και τις ανώτερές του μορφές, τότε ουσιαστικά εγκλωβίζεται στον εαυτό της ψάχνοντας προβολές στον αισθητό κόσμο κι έτσι το αντικείμενο του πόθου είναι τα υλικά σώματα, τα οποία σε σχέση με τις ανώτερες μορφές τους είναι α-σχημάτιστα, ημιτελή, άσχημα, δηλαδή πολύ μακριά από την αρχετυπική Ομορφιά.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ
Τον Πλωτίνο δεν τον απασχολούσαν τα εξωτερικά γνωρίσματα του ωραίου αλλά τα αίτια αυτού που κατοικεί μέσα τους και που προκάλεσε τη γέννησή τους στην ύλη. Η ωραιότητα εκφράζεται στην ύλη ανάλογα με τον βαθμό διείσδυσης της πνευματικής αρχής (του αρχετύπου) στα υλικά σώματα. Καθρέφτισμα αυτής της διαδικασίας είναι η δημιουργία ενός ωραίου σώματος, μιας ωραίας εικόνας, ακόμα και ωραίων συναισθημάτων, ιδεών, καταστάσεων, συμπεριφοράς, λόγων, ήχων, συνειδητοποιήσεων.

Η καλλιέργεια μιας όμορφης ψυχής, για τον Πλωτίνο απαιτεί επαφή με τις τέχνες, με τη φιλοσοφία, με τις επιστήμες, δηλαδή να έρχεται σε επαφή με όμορφες εικόνες, σώματα, ιδέες που όμως μέσα τους κατοικεί η πρωταρχική Ωραιότητα. «Την ψυχή την κοιτάζεις εκείνων που πράττουν ωραία έργα! Και θα μπορούσες να δεις την ωραιότητα που έχει η αγαθή ψυχή; Αν επιστρέψεις στον εαυτό σου και την κοιτάξεις».

Ταυτόχρονα όμως για να καταφέρει ο άνθρωπος να βιώσει τον θείο έρωτα, την πνευματική ηδονή της ένωσης με το αρχέτυπο, θα πρέπει να αναζητήσει την ομορφιά και στις νοητικέςπνευματικές ρίζες των πραγμάτων. Η αρετή, η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η σωφροσύνη είναι υπεύθυνες για την ομορφιά. Πολλές φορές όμως, αυτός ο πλούτος είναι αναμεμειγμένος με την ασχήμια, όπως ο χρυσός που είναι ανάμεικτος με τη σκουριά πριν απομονωθεί, έτσι και το ωραίο συνυπάρχει με το κακό και το άσχημο. Ο Πλωτίνος μας εξηγεί την προσέγγιση του ψυχικού κάλλους με το παράδειγμα της προσπάθειας του γλύπτη να δημιουργήσει ένα όμορφο άγαλμα: «άλλο τμήμα αφαιρεί, άλλο αποξέει, άλλο κάνει πιο λείο, άλλο καθαρό, ώσπου να προσδώσει στο άγαλμα την εκφραστική του λάμψη. Έτσι και συ, αφαίρεσε όσα είναι περιττά και ίσιωσε όσα δεν είναι ίσια και, καθαρίζοντας όσα είναι σκοτεινά, εργάσου για να γίνουν λαμπρά».

Αυτός είναι ο αγώνας του Εραστή, να αποκαλύψει την Ομορφιά των πραγμάτων γύρω του αλλά και μέσα του. Αγωνίζεται ενάντια στην ασχήμια που ενυπάρχει μέσα στη δεύτερη φύση της ψυχής του, ενάντια στα πάθη της, στις αδυναμίες της, στις εξαρτήσεις και στα απωθημένα για να την εξαγνίσει και να την υψώσει στο φως του θείου Έρωτα, μέχρι να απελευθερωθεί πλήρως από τον αισθητό κόσμο και να ενωθεί με το κοσμικό κάλλος, να μεταμορφωθεί η ίδια σε κάλλος για να πλέει μέσα στην αιώνια πληρότητα. Αυτή είναι η ύψιστη ηδονή για τον Πλωτίνο και το πραγματικό αντικείμενο του πόθου.

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

Ο άνθρωπος από τη φύση του έχει ανάγκη να ερωτεύεται, για να μπορέσει να εκφράσει από μέσα του την ομορφιά της ψυχής του. Είναι μια ανάγκη πνευματικής επιβίωσης για τον άνθρωπο, ο οποίος όμως συχνά παρεκκλίνει και τείνει να θεοποιεί την ύλη στις διάφορες εκφάνσεις της και να ερωτεύεται επιφανειακά και εγωιστικά, μόνο για να κατακτήσει για τον εαυτό του μια “περιοχή” και να “κατέχει μια ιδιοκτησία”.

Ο κίνδυνος του εραστή είναι να παρασυρθεί από την εξωτερική ομορφιά του αντικειμένου ή από τα πάθη που αυτό του διεγείρει και να το “θέλει για τον εαυτό του” σαν ένα συνεχόμενο ναρκωτικό. Αυτή είναι μια αντίθετη πορεία από την πορεία του Θείου Έρωτα που είναι μια απελευθέρωση, ένα δόσιμο, μια πορεία από μέσα προς τα έξω, ενώ ο γήινος έρωτας εγκλωβίζει ακόμα περισσότερο τον άνθρωπο μέσα στη φυλακή του εγωισμού του, ωθώντας τον να πάρει σαν άρπαγας από έξω για να το βάλει μέσα.

Ο έρωτας πάνω από όλα είναι ένωση, άνοιγμα, δόσιμο και ελευθερία. Και αυτός είναι ο προορισμός της ψυχής, όπως μας λέει ο αιώνια ερωτευμένος με το Άπειρο, ο Πλωτίνος.

Βιβλιογραφία
• Χρονικά Αισθητικής 1978- 1979, τεύχος 17ος- 180ος, Εκδόσεις Μιχελή, Άρθρο: Η θεωρία του Πλωτίνου για το ωραίο ως μία πηγή της Βυζαντινής αισθητικής, V. V. Bychkov.
• Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, τόμος Γ΄, Ιωάννου Ν. Θεοδωρακόπουλου 1975
• Εννεάδες, Πλωτίνος
• http://www.teiath.gr/userfiles/eadsa_web_admin/lessons/st_semester/Plotinos.pdf
• http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2014/12/blog-post_9146.html
• http://www.istorikathemata.com/2014/01/plotin-the-philosopher-and-theimmortality-of-the-human-soul.html
• http://www.ideotopos.gr/posts/philosophy/

Πηγή: https://www.nea-acropoli-athens.gr