Η τόση καταφορά του Αριστοφάνη εναντίον του Σωκράτη στο έργο Νεφέλες, φαίνεται ανεξήγητη...

ΕΙΚΟΝΑ: Προτομή του Αριστοφάνη στην Πινακοθήκη Ουφίτσι, Φλωρεντία, Ιταλία. wikimedia.org

[σ.σ.: Στο έργο αυτό ο Αριστοφάνης καυτηριάζει τους σοφιστές και την παιδεία που δίνουν, με κεντρικό πρόσωπο τον ίδιο τον Σωκράτη λέγοντας πολλά ψεύδη εις βάρος του. Πολλοί έγραψαν και όχι άδικα, πως μεγάλο ρόλο έπαιξε και στάθηκε αφορμή το έργο Νεφέλες του Αριστοφάνη, ώστε να οδηγηθεί ο Σωκράτης σε δίκη και τελικά στον θάνατο. ΠΟΥ ΝΑ ΗΞΕΡΕ Ο ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ ΟΤΙ ΘΑ ΗΤΑΝ Η ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ...]

Δέκα χρόνια πολεµήθηκαν οι δυό µεγάλες πόλεις, µε πείσµα που τις γονάτισε και τις δυό, αλλά µετά την ανακωχή η Σπάρτη επέτρεψε στους πολίτες της να πάνε στην Αθήνα να δουν τα «Διονύσια», όπου ο Αριστοφάνης δίδασκε κωµωδία, για να υµνήση τ' αγαθά της ειρήνης, ενώ το Άστυ έστελνε τους δικούς του να παρασταθούν στα «Ύακίνθια» της Λακεδαίµονος, για ν' αποδείξουν σ' όλον τον κόσµο πως είχανε πια τίµια φιλιωθή.

Απ' αυτά τα δέκα πολεµικά χρόνια, τα πέντε ο Σωκράτης τα πέρασε σ' εκστρατείες, όπου πάντα διακρίθηκε, για τη γενναιότητα του. Ακλόνητος και ψύχραιµος, κινδύνευε χωρίς να λογαριάζη θάνατο, και στάθηκε ζωντανό παράδειγµα πως γίνεται Αθηναίος, και µάλιστα φιλόσοφος, να µην είναι στη µάχη καθόλου κατώτερος από τους ατρόµητους Σπαρτιάτες.

Τόσο µεγάλωσε η φήµη του µετά το χρησµό των Δελφών και την παληκαριά που έδειξε στις µάχες, ώστε ο κωµικός Αριστοφάνης, που φοβήθηκε µήπως η νεωτεριστική διδαχή του Σωκράτη επηρεάση επικίνδυνα τη νεολαία, αποφάσισε να τόν γελοιοποιήση.

Αντί να κοροϊδέψη τους ξένους σοφιστές που πληµµύριζαν τήν Αθήνα, προτίµησε, στην κωµωδία «Νεφέλες», να ρεζιλέψη το φίλο του Σωκράτη.

Με τη γνωστή του αττική χάρη, τους αρµονικούς στίχους και τ' ανεξάντλητα χωρατά του, ο κωµικός παρουσιάζει το φιλόσοφο κρεµασµένον από τον ουρανό µέσα σε καλάθι ν' αερολογή. Ένας καταχρεωµένος αγρότης, ο Στρεψιάδης, έρχεται να τον συµβουλευτή πως, µε σοφιστείες, θα καταφέρη να µην πληρώση τους δανειστές του. Όρκίζεται στους Θεούς να πληρώση γερά τις συµβουλές.

— «Ποιους Θεούς; ρωτά ο Σωκράτης. Τέτοιο πράµα δεν υπάρχει».

— « Αλλά τι υπάρχει στη θέση τους;» απορεί ο χωριάτης.

— «Νεφέλες, θεές των ακαµάτηδων. Αυτές ταΐζουνε κοπάδια σοφιστές, µαλλιαρούς τεµπέληδες κι' αστρολόγους τσαρλατάνους».

— «Τι ζητάς από µένα;»

— «Όχι µεγάλα πράµατα κι' ούτε βαθειές ιδέες, µονάχα να µε µάθης να στρεψοδικώ και να γλιστράω σα χέλι από τους δανειστές µου».

Οι Νεφέλες δίνουν εντολή στο Σωκράτη:

— «Αρχισε, γεροδάσκαλε, τη διδαχή σου, δοκίµασε την κρίση του και ξύπνα το µυαλό του».

Ο Σωκράτης αρχίζει:

— «Λέγε τι ξέρεις, για να σου προσθέσω εγώ καινούργιες µηχανές. Έχεις µνηµονικό;»

— « Έχω και µάλιστα δίκοπο. Σαν µού χρωστάνε, ποτές δεν ξεχνώ, µα σαν χρωστάω εγώ, αµέσως λησµονώ».

Με λογοπαίγνια και χοντροκοµµένα αστεία προχωρεί η κωµωδία, καθώς ο δάσκαλος µαθαίνει τον αστοιχείωτο µαθητή τον «άδικο λόγο», για να τον κάνη ξεφτέρι στις στρεψοδικίες.

Η τόση καταφορά του Αριστοφάνη εναντίον του Σωκράτη φαίνεται σήµερα ανεξήγητη. Είν' όµως εύκολο να ερµηνευτή µε την αναστάτωση που έφερε στην Αθήνα ο Πελοποννησιακός πόλεµος, ύστερα από το θάνατο του Περικλή και την ανησυχία των συντηρητικών για τις πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που δηµιουργούσαν τότες οι σοφιστικές θεωρίες.

Μα ο Σωκράτης καθόλου δεν πειράχτηκε. Όσην ώρα γινότανε λόγος, κατά την παράσταση, για τον εαυτό του, ο φιλόσοφος σηκώθηκε από τη θέση του κι' έµενε ορθός, για να δείξη πως αυτόν εννοούσε ο Αριστοφάνης, όταν τον παρουσίαζε αρχηγό των σοφιστών, κι' ας τον συκοφαντούσε η κωµωδία.

ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α. Ε 

------------------------------------------------

Αριστοφάνης εναντίον Σωκράτη 

ΤΟ ΣΦΑΛΜΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΤΙΡΑΣ

Η ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ