Το Πατριαρχείο προχώρησε και σε επιβολή λογοκρισίας στα βιβλία. Η αρχή είχε γίνει με την έκδοση την άνοιξη η το καλοκαίρι του 1820 «πατριαρχικής προσταγής» προς τους βιβλιοπώλες της Κωνσταντινούπολης «να μην πωλούν κανέν βιβλίον», εάν δεν έχη πρώτα υποβληθεί σε εκκλησιαστικό έλεγχο. Την ευθύνη για τον έλεγχο της ορθοδοξίας των βιβλίων την είχε ο σιναΐτης ηγούμενος Ιλαρίων. Οι αρμοδιότητες του είχαν ανατεθεί από τον Γρηγόριο Ε΄ κατά τη διάρκεια της τρίτης πατριαρχίας του.
«Ο Άγιος Μουλαρίων (σ.σ. Ιλαρίων) ενήργησε να δοθή πατριαρχική προσταγή εις τους βιβλιοπώλας να μη πωλούν κανέν βιβλίον, πριν το δείξωσιν εις την Πανοσιότητά του. Η Ιnquisition (σ.σ. Ιερά Εξέταση)είναι τώρα τελεία. Τίποτε εις την Κωνσταντινούπολιν δεν ημπορεί να τυπωθή, μήτε να πωληθή, εάν δεν προεξετασθή από τον Ιλαρίωνα. Ελπίζω, ότι με όλας τας υποσχέσεις του θεωρού της τυπογραφίας σοφού Ιλαρίωνος, κανείς λόγιος, άξιος τούτου του ονόματος, δεν θέλει στέρξει να παραδώση το σύγγραμμά του εις τα ψαλίδια της παμμιαρότητός του.» (Επιστολή Νικ. Πίκκολου, Εθνική Βιβλιοθήκη, τμήμα χειρογράφων, Αρχείο Θ. Φαρμακίδη, φακ. 36.)
Στην προσταγή αυτή αναφέρθηκε κι ο Κωνσταντίνος Κούμας γράφοντας: «Τα βιβλία εξωτερικά και εσωτερικά καθυπεβλήθησαν εις αυστηρόν λογοκριτήν με δικτατορική ισχύ εις τον πρώην σιναΐτην Ιλαρίωνα, ειδήμονα της ελληνικής γλώσσης, επιθυμούντα να αρχιερατεύση.» Ο Ιλαρίων «περιέρχεται τα βιβλιοπωλεία της Κωνσταντινουπόλεως, δια να ιδή, μήπως ήλθε κανένα βιβλίον· όσα δεν συμφωνούσι με το πνεύμα της αγυρτείας, τα δημεύει εκ μέρους του Πατριάρχου, τα κακοεξηγεί, δια να παραδοθώσιν εις το πυρ».
Είχε ωργανωθεί λοιπόν κανονική παρακολούθηση των βιβλιοπωλείων, δήμευση των βιβλίων, που θεωρούνταν ύποπτα, γνωμοδότηση για τα κακόδοξα έντυπα και καταδίκη τους. Υπήρχε μια διαδικασία και μία νομότυπη κάλυψη του λογοκριτή Ιλαρίωνα, ο οποίος δεν λειτουργούσε βέβαια αυθαίρετα, αλλά μέσα στα πλαίσια, που του είχε ορίσει ο Γρηγόριος Ε΄.
«Ο Άγιος Μουλαρίων (σ.σ. Ιλαρίων) ενήργησε να δοθή πατριαρχική προσταγή εις τους βιβλιοπώλας να μη πωλούν κανέν βιβλίον, πριν το δείξωσιν εις την Πανοσιότητά του. Η Ιnquisition (σ.σ. Ιερά Εξέταση)είναι τώρα τελεία. Τίποτε εις την Κωνσταντινούπολιν δεν ημπορεί να τυπωθή, μήτε να πωληθή, εάν δεν προεξετασθή από τον Ιλαρίωνα. Ελπίζω, ότι με όλας τας υποσχέσεις του θεωρού της τυπογραφίας σοφού Ιλαρίωνος, κανείς λόγιος, άξιος τούτου του ονόματος, δεν θέλει στέρξει να παραδώση το σύγγραμμά του εις τα ψαλίδια της παμμιαρότητός του.» (Επιστολή Νικ. Πίκκολου, Εθνική Βιβλιοθήκη, τμήμα χειρογράφων, Αρχείο Θ. Φαρμακίδη, φακ. 36.)
Στην προσταγή αυτή αναφέρθηκε κι ο Κωνσταντίνος Κούμας γράφοντας: «Τα βιβλία εξωτερικά και εσωτερικά καθυπεβλήθησαν εις αυστηρόν λογοκριτήν με δικτατορική ισχύ εις τον πρώην σιναΐτην Ιλαρίωνα, ειδήμονα της ελληνικής γλώσσης, επιθυμούντα να αρχιερατεύση.» Ο Ιλαρίων «περιέρχεται τα βιβλιοπωλεία της Κωνσταντινουπόλεως, δια να ιδή, μήπως ήλθε κανένα βιβλίον· όσα δεν συμφωνούσι με το πνεύμα της αγυρτείας, τα δημεύει εκ μέρους του Πατριάρχου, τα κακοεξηγεί, δια να παραδοθώσιν εις το πυρ».
Είχε ωργανωθεί λοιπόν κανονική παρακολούθηση των βιβλιοπωλείων, δήμευση των βιβλίων, που θεωρούνταν ύποπτα, γνωμοδότηση για τα κακόδοξα έντυπα και καταδίκη τους. Υπήρχε μια διαδικασία και μία νομότυπη κάλυψη του λογοκριτή Ιλαρίωνα, ο οποίος δεν λειτουργούσε βέβαια αυθαίρετα, αλλά μέσα στα πλαίσια, που του είχε ορίσει ο Γρηγόριος Ε΄.
Βιβλία στις φλόγες στην αυλή του Πατριαρχείου
Στο ανώνυμο μαχητικό φυλλάδιο με τίτλο «Οι στοχασμοί του Κρίτωνος» είχαν εκφρασθεί με σαφήνεια το 1819 τα ζητούμενα της δημοκρατικής και της αντικληρικής πτέρυγας του Διαφωτισμού: «Η ιερά δεσποτεία των νόμων, οι οποίοι, όντες κανόνες συμφωνημένοι από όλους δια τα δίκαια όλων, προστατεύουν με ισότητα όλους» (έκδοση Δ.Σ. Γκίνη, σελ. 147) είναι το πρώτο ζητούμενο· το δεύτερο, ο περιορισμός του Κλήρου στα αυστηρώς εκκλησιαστικά του καθήκοντα: «Όπου το ιερατείον επικρατεί, αντί να τρέξη η ευδαιμονία»... «αργοπορεί, περιορίζεται η και απομακρύνεται. Και εξεναντίας»... «όπου οι εντόπιοι έχουν αρκετήν γνώσιν δια να περιορίσουν τον αρχιερέα εις τα της Εκκλησίας και των ευλογιών και να πάρουν αυτοί την διεύθυνσιν των κοινών, εκεί διαφαίνεται η δικαιοσύνη, η φιλανθρωπία»... «και ο αρχιερεύς αντί να σύρη, σύρεται από το κοινόν πνεύμα» (σελ. 149).
Η αντίδραση στην Κωνσταντινούπολη ήταν άμεση και αποδόθηκε πάλι στον σιναΐτη Ιλαρίωνα: Το βιβλίο παραδόθηκε στις φλόγες «δημοσίως», «μέσα εις την αυλήν του Πατριαρχείου», κατ’ εντολή του Γρηγορίου Ε΄ (επιστολή Στ. Κανέλλου στον Κ. Iken, 4 Φεβρουαρίου 1822, Κ. Ιken, Leukothea, τ. Α , 1825, σελ. 9 και Ανδρ. Δημητρακόπουλου, Επανορθώσεις, σελ. 51).
Το γεγονός είναι επίσης καταγραμμένο σε επιστολή του Π. Κορδικά (20 Νοεμβρίου 1820), ο οποίος έγραφε: «Εις την Κωνσταντινούπολη έκαυσαν δημοσίως μίαν νεωστί εκδοθείσαν φυλλάδα. Δεν γνωρίζω το σύγγραμμα, ούτε ηξεύρω ποίος είναι ο συγγραφεύς. Συμπεραίνω όμως, ότι είναι φιλοσοφικόν, καθ’ ότι ο εξ Αριμαθείας μυστικοαπόστολος Πολυχρονιάδης περιερχόμενος εσχάτως την Γερμανίαν και Ολλάνδα μοι έγραψεν, ότι εκ των αντιφιλοσοφικών συγγραμμάτων μου έλαβαν οι παπάδες τόσον θάρρος, ώστε ετόλμησαν δημοσίως να κάψουν σύγγραμμα φιλοσοφικόν, αποτεινόμενον εις την Παλιγγενεσίαν του Γένους.» (Φ. Κ. Μπουμπουλίδη, Ανέκδοτοι επιστολαί του Παν. Κοδρικά, σελ. 87.) Η χρονολογία βοηθά, για να ταυτίσουμε την «φυλλάδα» με τους Στοχασμούς του Κρίτωνος.
Η «Μέλισσα» (τ. Γ΄, σ. 306-312) δημοσίευσε περίληψη των «Στοχασμών του Κρίτωνος», τιτλοφορημένη: «Επιτομή του γενναίου και ωφελίμου πονήματος, του εγγραφομένου Στοχασμοί του Κρίτωνος, του κατακαυθέντος εν τω Πατριαρχείω της Κωνσταντινουπόλεως, περί τω αωκ΄ (1820) έτος το σωτήριον, δια συνεργίας του μιαρού προδότου Ιλαρίωνος.»
Πάντως, για να παραδοθεί ένα βιβλίο στην πυρά, χρειάζεται πρώτα να εξεταστεί και να καταδικαστεί από την αρμόδια εκκλησιαστική αρχή, στην περίπτωσή μας από τη Σύνοδο του Πατριαρχείου.
Στο ανώνυμο μαχητικό φυλλάδιο με τίτλο «Οι στοχασμοί του Κρίτωνος» είχαν εκφρασθεί με σαφήνεια το 1819 τα ζητούμενα της δημοκρατικής και της αντικληρικής πτέρυγας του Διαφωτισμού: «Η ιερά δεσποτεία των νόμων, οι οποίοι, όντες κανόνες συμφωνημένοι από όλους δια τα δίκαια όλων, προστατεύουν με ισότητα όλους» (έκδοση Δ.Σ. Γκίνη, σελ. 147) είναι το πρώτο ζητούμενο· το δεύτερο, ο περιορισμός του Κλήρου στα αυστηρώς εκκλησιαστικά του καθήκοντα: «Όπου το ιερατείον επικρατεί, αντί να τρέξη η ευδαιμονία»... «αργοπορεί, περιορίζεται η και απομακρύνεται. Και εξεναντίας»... «όπου οι εντόπιοι έχουν αρκετήν γνώσιν δια να περιορίσουν τον αρχιερέα εις τα της Εκκλησίας και των ευλογιών και να πάρουν αυτοί την διεύθυνσιν των κοινών, εκεί διαφαίνεται η δικαιοσύνη, η φιλανθρωπία»... «και ο αρχιερεύς αντί να σύρη, σύρεται από το κοινόν πνεύμα» (σελ. 149).
Η αντίδραση στην Κωνσταντινούπολη ήταν άμεση και αποδόθηκε πάλι στον σιναΐτη Ιλαρίωνα: Το βιβλίο παραδόθηκε στις φλόγες «δημοσίως», «μέσα εις την αυλήν του Πατριαρχείου», κατ’ εντολή του Γρηγορίου Ε΄ (επιστολή Στ. Κανέλλου στον Κ. Iken, 4 Φεβρουαρίου 1822, Κ. Ιken, Leukothea, τ. Α , 1825, σελ. 9 και Ανδρ. Δημητρακόπουλου, Επανορθώσεις, σελ. 51).
Το γεγονός είναι επίσης καταγραμμένο σε επιστολή του Π. Κορδικά (20 Νοεμβρίου 1820), ο οποίος έγραφε: «Εις την Κωνσταντινούπολη έκαυσαν δημοσίως μίαν νεωστί εκδοθείσαν φυλλάδα. Δεν γνωρίζω το σύγγραμμα, ούτε ηξεύρω ποίος είναι ο συγγραφεύς. Συμπεραίνω όμως, ότι είναι φιλοσοφικόν, καθ’ ότι ο εξ Αριμαθείας μυστικοαπόστολος Πολυχρονιάδης περιερχόμενος εσχάτως την Γερμανίαν και Ολλάνδα μοι έγραψεν, ότι εκ των αντιφιλοσοφικών συγγραμμάτων μου έλαβαν οι παπάδες τόσον θάρρος, ώστε ετόλμησαν δημοσίως να κάψουν σύγγραμμα φιλοσοφικόν, αποτεινόμενον εις την Παλιγγενεσίαν του Γένους.» (Φ. Κ. Μπουμπουλίδη, Ανέκδοτοι επιστολαί του Παν. Κοδρικά, σελ. 87.) Η χρονολογία βοηθά, για να ταυτίσουμε την «φυλλάδα» με τους Στοχασμούς του Κρίτωνος.
Η «Μέλισσα» (τ. Γ΄, σ. 306-312) δημοσίευσε περίληψη των «Στοχασμών του Κρίτωνος», τιτλοφορημένη: «Επιτομή του γενναίου και ωφελίμου πονήματος, του εγγραφομένου Στοχασμοί του Κρίτωνος, του κατακαυθέντος εν τω Πατριαρχείω της Κωνσταντινουπόλεως, περί τω αωκ΄ (1820) έτος το σωτήριον, δια συνεργίας του μιαρού προδότου Ιλαρίωνος.»
Πάντως, για να παραδοθεί ένα βιβλίο στην πυρά, χρειάζεται πρώτα να εξεταστεί και να καταδικαστεί από την αρμόδια εκκλησιαστική αρχή, στην περίπτωσή μας από τη Σύνοδο του Πατριαρχείου.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου