ΜΕΛΑΙΝΑ ΧΟΛΗ - ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ

«…να µεταµορφώσουµε την μελαγχολία
σε ορµή ζωής».

Η ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΕΧΕΙ ΡΙΖΕΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ

Η μελαγχολία είναι µια Ελληνική λέξη. Και αυτό έχει τη σημασία του. Η ληξιαρχική πράξη γέννησής της ως νόσου βρίσκεται στους αφορισμούς του βιβλίου VI του Ιπποκράτη. Στον 23^ο Αφορισμό αναφέρεται: «Εάν η δυσθυμία και ο φόβος έχουν μεγάλη διάρκεια, µια τέτοια κατάσταση είναι μελαγχολική». Η μελαγχολία προκύπτει από τον χυμό, τη μέλαινα χολή.

Για πρώτη φορά έχουµε µια εξήγηση για τη συµπεριφορά µας όχι σε σχέση µε θεούς, δαίµονες και άστρα, αλλά µε τον οργανισµό µας. Κάτι µέσα µας παράγει συµπεριφορές, διαµορφώνει χαρακτήρες.

Το «Μελαγχολία και ιδιοφυΐα» είναι ένα σύντοµο κείµενο που αποδίδεται στον Αριστοτέλη. Ξεκινά θέτοντας το ερώτηµα: «Για ποιο λόγο όλοι όσοι έχουν αναδειχθεί εξαίρετοι στη φιλοσοφία ή στην πολιτική ή στην ποίηση ή στις τέχνες είναι εµφανώς µελαγχολικοί;». Ανάµεσά τους φιλόσοφοι, θεοί και ηµίθεοι. Ο Πλάτων, ο Δηµόκριτος, ο Σωκράτης, ο Ηρακλής, ο Αίας.

Η ποίηση προϋποθέτει την έµπνευση, δηλαδή την κατακυρίευση του ποιητή από µια θεία δύναµη, ένα «εκτός εαυτού», έλεγε ο Πλάτωνας.

Ο Αριστοτέλης σηµειώνει µια µεγάλη ανατροπή. Κάτι µέσα µας υπάρχει που µας σπρώχνει στην τρέλα, στην έκσταση, στην ευεξία, στον θυµό, στη λύπη, στην αθυµία, στη δηµιουργία. Ο Αλλος είναι µέσα µας. Αντικαθιστά την τυχαιότητα της θείας εκλογής µε τη µοίρα της δοσολογίας των χυµών µέσα µας. Δεν πρόκειται πλέον για ένα πρόβληµα θείας χάριτος, αλλά για το αποτέλεσµα µιας φυσιολογίας. Ο Θεός δεν µιλάει µε τη φωνή µας, εκείνο που µας προστάζει να µιλήσουµε είναι το σώµα µας.

Ιδού η αποπαθολογικοποίηση της νόσου που καθιστά τον Αριστοτέλη πρόδροµο µιας ψυχαναλυτικής σκέψης, αλλά ακόµη και αυτής της αιρετικής αντιψυχιατρικής κίνησης. Η µελαγχολία όχι µόνο δεν εµποδίζει τη δηµιουργία, αλλά συνδέεται µαζί της.

Ο Επιτάφιος Λόγος, τα Αρχαία Ελληνικά επιτύµβια επιγράµµατα, προσφέρουν ένα εξαίσιο δείγµα ενός άλλου τρόπου διαχείρισης της απώλειας. Μέσα από την οδύνη και το πένθος αναβλύζει η ζωή που δεν εγκαταλείπεται στιγµή. Ο θρήνος γίνεται έναυσµα υπενθύµισης του αγαθού της ζωής. Άλλωστε το Ασκληπιείο, ο πιο σηµαντικός θεραπευτικός χώρος της Αρχαιότητας, επιλέγεται να είναι κοντά στο θέατρο της Επιδαύρου. Ο πόνος ως αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής, της τέχνης, της ποίησης.

ΜΟΝΤΕΡΝΟ ΣΦΑΛΜΑ

Στο διάβα των αιώνων ο ψυχικά πάσχων θα διατηρήσει τη χροιά µιας αµφιλεγόµενης, φορτισµένης παρουσίας: αμαρτωλός, θεόσταλτος, επικίνδυνος, άρρωστος, ιερός, ο πάσχων θα καταλήξει να συρρικνωθεί στην αγκαλιά ενός τεχνοκρατικού ψυχιατρικού κατεστηµένου λόγου. Ενός λόγου που θα εξορίσει τον μελαγχολικό από τη μελαγχολία του, θα αδειάσει τη μελαγχολία από κάθε υποκειµενική αλήθεια και θα αφήσει στη θέση της ένα ιατρικό συµβάν, µια νοσογραφία στη θέση μιας κατάστασης ψυχής.

Ο σύγχρονος τρόπος του υπάρχειν, αλλά και του θεραπεύειν τον ψυχικό πόνο, απογυµνώνει το υποκείµενο από τη δυνατότητα µιας άλλης συνύπαρξης µε τη θλίψη του. Μέσα σε έναν πολιτισµό που αντιλαµβάνεται τη μελαγχολία ως κατάθλιψη, ως έλλειµµα, ως ένα μοντέρνο σφάλµα ενάντια στην επιταγή µιας ψυχαναγκαστικής αισιοδοξίας, ενάντια σε µια εργαλειακά νοούµενη πρόοδο, το υποκείµενο της οδύνης παραµένει εξόριστο από την οδύνη του, ξένο στον εαυτό του, απογυµνωµένο από το μέσα του, ένα άδειο κέλυφος.

Ενα νοερό όµως ταξίδι στις πηγές, στα πρώτα περί μελαγχολίας κείµενα, φέρνει στο προσκήνιο έναν άλλο τρόπο του πάσχειν. Αν ο φόβος του θανάτου καιροφυλακτεί πίσω από τη µελαγχολία, οι πρόγονοί µας µπόρεσαν να κάνουν «τον φόβο του θανάτου οίστρο της ζωής».

Αυτό καλούµεθα να πράξουµε στις δραµατικές στιγµές που ζούµε: να µεταµορφώσουµε τη μελαγχολία σε ορµή ζωής.

Της Φωτεινής Τσαλίκογλου, καθηγήτριας Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

Το Βήμα

http://aienaristeyein.com/