ΕΝΝΕΑ ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ: O ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΓΛΥΠΤΗΣ ΚΑΙ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΕΥΦΡΑΝΩΡ, (-370, -330)

Χάλκινη Αθηνά, περ. -350. αποδιδόμενη στον Ευφράνορα, (Λεπτ.)

Καλλιτέχνης με πολλές ικανότητες, ζωγράφος, γλύπτης και χαλκουργός ταυτόχρονα, ήταν ο Αθηναίος Ευφράνωρ, ο οποίος υπήρξε ονομαστός Έλληνας καλλιτέχνης, από τους κορυφαίους του -4ου αιώνα. Όπως μας πληροφορεί ο Ρωμαίος ρήτορας Κοϊντιλιανός (institutio oratoria 12.10.6):

«Τον Ευφράνορα τον κάνει αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι σε όλες τις άλλες σημαντικές τέχνες ήταν ανάμεσα στους άριστους και επίσης το ότι ήταν θαυμαστός καλλιτέχνης στη ζωγραφική όσο και στη γλυπτική.»

Ο Ευφράνορας συνέγραψε και βιβλίο περί συμμετρίας, με το οποίο εισήγαγε νέες αναλογίες στα σώματα και τροποποίησε τον «Κανόνα» του Πολυκλείτου.

Χάλκινη Άρτεμις και Χάλκινη Αθηνά.

Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.

Κατά τον Πλίνιο ο Ευφράνορας καταγόταν από την Ισθμία, ή τη Συκιώνα της Κορίνθου, ενώ ο Πλούταρχος γράφει πως ήταν Αθηναίος. Σε κάθε περίπτωση, εργάσθηκε και διέπρεψε στην Αθήνα και για τον λόγο αυτό οι Αθηναίοι τον τίμησαν με την παροχή πολιτικών δικαιωμάτων. Ο Ευφράνωρ ήταν μαθητής του ζωγράφου Αριστείδη από τη Θήβα και κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του υπήρξε ο ίδιος δάσκαλος του Χαρμαντίδη, του Αντιδότου και του Λεωνίδα Ανθηδονίου.

Από τα ζωγραφικά έργα του Ευφράνορα δεν σώθηκε τίποτα. Από τον Παυσανία μαθαίνουμε ότι ο Ευφράνωρ είχε ζωγραφίσει στην Ποικίλη Στοά, στην Αγορά της Αθήνας, τις μορφές του Θησέα, της Δημοκρατίας και του Δήμου (της προσωποποίησης του αθηναϊκού λαού) καθώς και δύο μάχες, η μία από τις οποίες ήταν εκείνη της Μαντινείας το -362, στην οποία οι Αθηναίοι πολέμησαν μαζί με τους Λακεδαιμονίους εναντίον των Θηβαίων του Επαμεινώνδα και των συμμάχων τους. Τον πίνακα του Ευφράνορα «Προσποίητος μανία του Οδυσσέως», που βρισκόταν στην Έφεσο, τον περιγράφει λεπτομερώς ο Λουκιανός.

Ο Ευφράνωρ ειδικευόταν σε εικονιστικά και λατρευτικά αγάλματα. Σώζεται ένα πρωτότυπο μαρμάρινο άγαλμά του, αυτό του Απόλλωνος Πατρώου για τον ναό του στην Αγορά. Ο θεός απεικονιζόταν ως κιθαρωδός με χιτώνα, πέπλο και ιμάτιο. Το έργο αυτό ταυτίζεται πιθανότατα με ένα υπερφυσικού μεγέθους άγαλμα από πεντελικό μάρμαρο που βρέθηκε το 1907 στο Μητρώον, κοντά στον ναό του Απόλλωνος Πατρώου, και, παρόλο που λείπουν οι βραχίονες, οι ώμοι και το κεφάλι του, είναι βέβαιο ότι εικονίζει τον Απόλλωνα κιθαρωδό. Το άγαλμα μπορεί να χρονολογηθεί γύρω στο -330.

Τα δύο χάλκινα αγάλματα
όπως βρέθηκαν αγκαλιασμένα
το 1959 στον Πειραιά.

Λεπτομέρειες ΕΔΩ

Δύο άλλα μεγάλα χάλκινα αγάλματα, ένα της Αθηνάς και ένα της Άρτεμης, που βρέθηκαν τυχαία το 1959 μαζί με άλλα γλυπτά κοντά στο λιμάνι του Πειραιά, εμφανίζουν ομοιότητες ως προς το ένδυμα και τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά με το άγαλμα του Απόλλωνος Πατρώου και για τον λόγο αυτό ορισμένοι, μελετητές τα αποδίδουν στον Ευφράνορα. Το συμπέρασμα δεν είναι βέβαιο, αλλά τα δύο χάλκινα γυναικεία αγάλματα είναι, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, περίπου σύγχρονα με αυτό του Απόλλωνος Πατρώου. Στον Ευφράνορα αποδίδεται επίσης και ο χάλκινος «Έφηβος των Αντικυθήρων».

Από τους ανδριάντες του Ευφράνορα οι γνωστότεροι ήταν: του Πατρώου Απόλλωνα, της Αθηνάς, του Ηφαίστου, της Λητούς με τα παιδιά της, της Κλειδούχου, του Αγαθοδαίμονα, του Πάρι, της Αρετής και της Ελλάδος (δύο κολοσσιαία αγάλματα), του Φιλίππου Β΄ και του Μεγάλου Αλεξάνδρου επάνω σε άρματα, του Διονύσου, μιας προσευχόμενης γυναίκας, και άλλα. Ο Πλίνιος επίσης αναφέρει και πολλά ανάγλυφα επιτύμβια και αναθηματικά έργα του καλλιτέχνη. O Ευφράνωρ διακρινόταν για το ήθος και τη μεγαλοπρέπεια των εικόνων των θεών που δημιουργούσε.

Διαβάστε: Αρθρογραφία για τον Πειραιά του Δημήτρη Κρασονικολάκη: Ιούλιος 1959. Η πειραϊκή γη αποκαλύπτει τα χάλκινα αγάλματα.