ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

Mετά την άλωση της Πόλης το 1453 από τους Οθωμανούς, Έλληνες λόγιοι διέφυγαν στη Δύση όπου δίδασκαν τα Ελληνικά γράμματα σε γνωστά πανεπιστήμια. (Φλωρεντίας, Μιλάνο, Ρώμη, Φερράρα, Βενετία, Μεσσήνη, Περούτζια, Πάδοβα, Παρίσι κ.ά). Η εφεύρεση της τυπογραφίας συνέβαλε καθοριστικά στην πνευματική ανανέωση του Νέου Ελληνισμού. Το πρώτο Ελληνικό βιβλίο εμφανίστηκε στο Μιλάνο το 1476, ήταν η ’’Γραμματική’’ του Κων. Λασκάρεως με περισσότερες από 60 εκδόσεις μεταξύ των ετών 1476 και 1819 και ακολούθησε και η έκδοση της ’’Γραμματικής εισαγωγή’’ του Θεοδ. Γαζή επίσης με περισσότερες από 60 εκδόσεις μεταξύ των ετών 1495 και 1798.. Το 1493 ιδρύθηκε στην Βενετία το γνωστό Ελληνικό τυπογραφείο από του λόγιους Νικ. Βλαστό και Ζαχαρ. Καλλέργη. Καρπός αυτής της συνεργασίας ήταν η ογκώδης και κομψή έκδοση του λεξικού της αρχαίας Ελληνικής ’’Ετυμολογικό μέγα’’ το 1499. Αργότερα ο Καλλέργης εξέδωσε στην Ρώμη τον Θεόκριτο (1512) και Πίνδαρο (1515). Σταθμός στην τυπογραφία αποτελεί η ίδρυση το 1494 του ένδοξου εκδοτικού οίκου στην Βενετία από τον Ιταλό Ουμανιστή Άλδο Μανούτιο που προσπάθησε να εκδώσει όλους τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Τελικά χάρη στην συνεργασία ομάδας Ελλήνων λογίων έγιναν άριστες ποιοτικά εκδόσεις έργων του Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Θουκυδίδη, Αριστοφάνη, Πλούταρχου κ.ά. Από τις αρχές του 16ου αιώνα μέχρι και την κήρυξη της επανάστασης λειτούργησαν στην Δυτ. Ευρώπη περισσότερα από 20 Ελληνικά τυπογραφία και εκδόθηκαν πλέον των 5.000 βιβλίων (συμπεριλαμβανομένων των επανεκδόσεων). Το κέντρο εκτύπωσης και διακίνησης ήταν η Βενετία όπου λειτούργησαν 10 περίπου τυπογραφεία. Να σημειωθεί ότι από τα τέσσερα τυπογραφεία της Βενετίας (Νικ. Γλυκή, Πάν. Θεοδοσίου, Νικ. Σάρος, και Μπορτόλι) εκδόθηκαν 2.260 Ελληνικά βιβλία, σχεδόν τα μισά του συνόλου των βιβλίων που εκδόθηκαν από το 1476 έως το 1820. 

Στο γιγαντιαίο εκδοτικό αυτό επίτευγμα που συνέδεσε πνευματικά τον μεσαιωνικό Ελληνισμό με την αρχαιότητα και προετοίμασε τον Ελληνικό διαφωτισμό και την απελευθέρωση των Ελλήνων συνεργάστηκαν εκατοντάδες Έλληνες διανοούμενοι. Εκτός από τους διαπρεπείς πανεπιστημιακούς δασκάλους στο διαφωτιστικό αυτό κίνημα συμμετείχαν κωδικογράφοι, μεταφραστές, συγγραφείς, αντιγραφείς, διακινητές, αγοραστές αρχαίων Ελληνικών χειρογράφων κ.α. Οι ιδέες του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού πέρασαν από την Δύση και τα Επτάνησα στον Ελληνικό χώρο και πήραν την μορφή μεγάλου ανανεωτικού κινήματος. Ο Νεοελληνικός διαφωτισμός χρονικά εκτείνεται από το 1740 έως περίπου το 1821. Ιδίως μετά την συνθήκη Κιουτσούκ Καιρνατζή (1774) παρατηρείται ραγδαία ανάπτυξη των εμπορικών κέντρων Σμύρνη, Αμπελάκια, Ιωάννινα, Κυδωνίες, Θεσσαλονίκη, Μοσχόπολη κ.α Μεγάλη ανάπτυξη παρουσιάζεται και στις παροικίες του εξωτερικού Βιέννη, Βουκουρέστι, Ιάσιο, Οδησσό, Τεργέστη, κ.α. Αντίθετα με τον Ευρωπαϊκό ο Νέο Ελληνικός διαφωτισμός έδωσε δύσκολο και άνισο αγώνα και με την επέμβαση της εκκλησίας και κατεστάλη εν τη γενέσει του. Εκατοντάδες είναι οι περιπτώσεις συνεργασίας του Πατριαρχείου και της εκκλησίας με τους Τούρκους σε δολοπλοκίες, οργανωμένες δολοφονίες αγωνιστών, αφορισμούς και επιτίμια (από πού να αρχίσω και που να τελειώσω). 

Ενδυμίων Γεώργιος Κοσμόπουλος