ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ

Ο Σωκράτης απετέλεσε την βάση της φιλοσοφίας, παρά το γεγονός πως δεν την είχε σπουδάσει σε κάποια, τότε, σχολή των Αθηνών. Εισήγαγε έννοιες που υποστήριζαν τον άνθρωπο ως οντότητα, όπως το περίφημο "γνώθι σαυτόν", δηλαδή "να γνωρίζεις τον εαυτό σου" παρουσιάζοντας την έννοια της αυτογνωσίας. Μίλησε για την Ηθική, την Αρετή, την Ευδαιμονία, τον τρόπο εύρεσης της Αλήθειας. Ο τρόπος αυτός ορίζεται από την εξαίσια μαιευτική του μέθοδο και την Σωκρατική ειρωνεία, σύμβολα της διαλεκτικής και της μετέπειτα επιστημονικής έρευνας.

Ο Σωκράτης, εκτός των άλλων, διδάσκει και απαντά στο Περί Ψυχής ερώτημα όπως μας διασώζεται κυρίως από τον μαθητή του Ξενοφώντα. Ο Διδάσκαλος τονίζει πως η Ψυχή του κάθε ανθρώπου, απεικονίζεται στα μάτια του. Στα Απομνημονεύματα "ο Σωκράτης ζητά από ένα ζωγράφο να του ζωγραφίσει τον χαρακτήρα της ψυχής (το ήθος της ψυχής) τόσο καλά όσο θα ζωγράφιζε και την εικόνα ενός σώματος. Αυτό ο χαρακτήρας της ψυχής (ήθος ψυχής) φαίνεται στα μάτια…". 

Εκτός αυτών, ο Ξενοφών διατυπώνει στο ίδιο βιβλίο του πως, "για τον Σωκράτη η ψυχή είναι άυλη, αόρατη, κυριαρχεί, ελέγχει και δίδει ζωή στο σώμα". Η σχέση "σώμα-ψυχή" δεν είναι αντιθετική αλλά συμπληρωματική. Το ένα μέρος συμπληρώνει το άλλο για να επικρατεί η σωφροσύνη του ανθρώπου, όπως έλεγε. Εδώ ο φιλόσοφος εισαγάγει την έννοια της αυτογνωσίας και του αυτοέλεγχου σε συνδυασμό με την Ψυχή. "Γνώθι σαυτόν" όπως προείπαμε, ήταν μια από τις βασικές του ρήσεις. 

Η γνώση του εαυτού μας θα οδηγήσει και στην δυνατότητα ελέγχου του εαυτού μας. Η διαδικασία αυτή είναι απαραίτητη καθώς …"χωρίς αυτήν την σύλληψη δεν είναι δυνατόν (κατά τον Σωκράτη-σημείωση δική μου-) να επιτύχει κανείς στην ζωή, να ευδαιμονήσει φθάνοντας "εις ψυχής θεραπεία".

Η αυτογνωσία και ο αυτοέλεγχος, λοιπόν, εξασφαλίζει την θεραπεία της ψυχής. Ο ίδιος, όπως διασώζεται, "έτρωγε τόσο ώστε να αισθάνεται ευχάριστα, έπινε μόνον όταν διψούσε, συγκρατούσε τις σεξουαλικές ορμές κλπ". Βασική του έννοια, όπως δηλαδή φαίνεται, ήταν να διατηρεί ο άνθρωπος την Ισορροπία μεταξύ "σώματος-ψυχής". Εκτός αυτών ο Ξενοφών από τα Απομνημονεύματα, μας διασώζει τον λόγο του Σωκράτη σχετικά με την περιγραφή προέλευσης και σκοπού της Ψυχής.

"Ο θεός έδωσε στον άνθρωπο την ψυχή, για να αναγνωρίζει την ύπαρξη των θεών, για να προστατέψει το εαυτό του από την βουλιμιά, την δίψα, την ζέστη, το κρύο, την ασθένεια και την αδυναμία, για να ασκήσει τον εαυτό του στην γνώση, και να θυμάται τι είδε, άκουσε, και έμαθε". 

Ο φιλόσοφος αποδίδει τις ιδιότητες της μνήμης, της αίσθησης και της νόησης ως ιδιότητες που ο άνθρωπος κατέχει μέσω της Ψυχής του. Ο άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή, συναντά εμπόδια που του στερούν την μετάδοση της γνώσης και θεραπείας της Ψυχής του. Τέτοια, για τον Διδάσκαλο, είναι η αδράνεια και η νωθρότητα. Είναι ο άκρατος ηδονισμός. Λέγει χαρακτηριστικά: …πονηρός δ΄ έστιν εκείνος ο εραστής ο πάνδημος, ο του σώματος μάλλον ή της ψυχής ερων…Ο άνθρωπος, που χάνει το έλεγχο και την ισορροπία μεταξύ "σώματος-ψυχής" χάνει και την δυνατότητα της σωφροσύνης.

Με αυτό τελειώνει η θεωρητική αλλά και εμπειρική Ψηχό-λογία του Σωκράτη. Μετά από αυτόν, έρχονται προς πρόσθεση θεωριών, ιδίως στο Περί Ψυχής ερώτημα, ο πιστός μαθητής του Πλάτων και ο Αριστοτέλης.

Συγγραφέας εργασίας: Γιώργος Μαμώλης, Φ.Π.Ψ. Αθήνας – 9/11/2005

(Απόσπασμα) Ολόκληρο το άρθρο: www.filosofia.gr