ΕΝΝΕΑ ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ: Ομαδική σκέψη – δεξιότητα ή αδυναμία;

Η πίεση της ομαδικής σκέψης είναι τόσο βαθιά ριζωμένη ως στοιχείο επιβίωσης, ωστόσο είναι πραγματικά χρήσιμη για τον ίδιο μας τον εαυτό;

Σε όλους μας έχει τύχει πολλές φορές να αποφύγουμε να εκφραστούμε ελεύθερα σε μία συζήτηση, να πούμε τη γνώμη μας για μια εργασία στη σχολή, σε μία κουβέντα με φίλους, σε μια σύσκεψη στη δουλειά, ή σε μία οποιαδήποτε ιδέα που πέφτει στο τραπέζι και χρειάζεται μία απόφαση, ή έστω μια κατάληξη.

Σαν να σε βλέπω. Δε λες τίποτα και κουνάς το κεφάλι σου δείχνοντας ότι δέχεσαι τις προτάσεις… Είναι φανερό πως δε θέλεις να θεωρηθείς το αιώνιο πνεύμα αντιλογίας για ακόμη μία φορά, ιδίως όταν δεν είσαι απόλυτα σίγουρος για τη διαφορετική σου γνώμη και σκέφτεσαι ότι, και οι άλλοι, ε, δεν είναι ηλίθιοι και ίσως έχουν δίκιο.

Οπότε σιωπάς – μέγα λάθος.

Βλέπεις, αν κάνουν όλοι το ίδιο, ξεκινάει η λεγόμενη πίεση της ομαδικής σκέψης: μια ομάδα έξυπνων ανθρώπων παίρνουν ηλίθιες αποφάσεις επειδή ο καθένας προσαρμόζει τη γνώμη του σε μία υποτιθέμενη ομοφωνία.

Πολλές φορές έχει τύχει στη μέση ενός τραγουδιού σε μια συναυλία, εκεί που η εκτέλεση της μπάντας γίνεται λίγο πιο ένθερμη, κάποιος μέσα στο πλήθος αρχίζει να χειροκροτεί και ένα δευτερόλεπτο αργότερα, όλη η αίθουσα κάνει το ίδιο. Το ίδιο και εσύ.

Λοιπόν, η συγκεκριμένη, παράλογα (;) αλλόκοτη συμπεριφορά σου, οφείλεται στην λεγόμενη «κοινωνική απόδειξη», ή αλλιώς το «πνεύμα του κοπαδιού» και για τους πιο σοφιστικέ ο γνωστός «κομφορμισμός». Αυτή η κοινωνική απόδειξη που οδηγεί αναπόφευκτα στην ομαδική σκέψη, σε θέλει να συμπεριφέρεσαι όπως πρέπει, μόνο αν συμπεριφέρεσαι όπως οι άλλοι. Με άλλα λόγια, όσα περισσότερα άτομα επιδοκιμάζουν μία ιδέα ή απόφαση, τόσο καλύτερες είναι – πράγμα, φυσικά, παράλογο. Έτσι λαμβάνονται αποφάσεις που, σε φυσιολογικές συνθήκες, κάθε μεμονωμένο μέλος της ομάδας θα είχε απορρίψει.
Μία άλλη ψευδαίσθηση είναι αυτή της ομοφωνίας. Αν η γνώμη των άλλων είναι αντίθετη στη δική μου, σημαίνει ότι εγώ έχω άδικο. Και κακά τα ψέμματα, πολλές φορές δεν θέλουμε να είμαστε ο ανάποδος που χαλάει τη συλλογική αρμονία. Μας αρέσει πολύ να ανήκουμε σε μία ομάδα απ’ ότι φαίνεται. Συνεπώς, αν διατυπώσουμε επιφυλάξεις, ίσως σκεφτόμαστε υποσυνείδητα πως η ομάδα μας αποβάλλει.

Συμπέρασμα: Κάθε φορά που θα βρίσκεσαι σε μία ομάδα όπου βασιλεύει η πλήρης ομοφωνία, πες οπωσδήποτε τη γνώμη σου ακόμα κι αν δεν ακούσουν με ευχαρίστηση τα όσα έχεις να πεις. Αναθεώρησε τις αυτονόητες υποθέσεις. Αν είναι ανάγκη, διακινδύνευσε να βρεθείς και εκτός ομάδας. Κι αν διευθύνεις μία ομάδα, όρισε κάποιον που να κάνει τον δικηγόρο του διαβόλου. Σίγουρα δε θα είναι ο πιο αρεστός, ίσως φανεί όμως ο πιο χρήσιμος.

Ένα πολύ διάσημο πείραμα, αυτό του Σόλομον Ας (βλ. βίντεο), το 1950, αποδεικνύει με έναν πολύ απλό τρόπο, πώς η κοινωνική πίεση μπορεί να διαστρεβλώσει τη σωστή κρίση.