Η Ήριννα της Άνοιξης, η ποιήτρια της Τήλου

ΕΙΚΟΝΑ: Erinna by Simeon Solomon (1840-1905) chiswickauctions.co.uk

Ήριννα [Ήρ = άνοιξη < Έαρ]

Σύμφωνα με στοιχεία που αντλούμε από τη Live-Pedia.gr, είναι μία από τις Αρχαίες Ελληνίδες ποιήτριες που αναφέρει η Ιστορία. Το όνομά της είναι υποκοριστικό του Έαρ (= Άνοιξη) και σημαίνει Ανοιξιάτικη. Πέθανε μόλις δεκαεννιά χρονών, αφήνοντας πίσω της το έργο "Ηλακάτη" (ηλακάτη = ρόκα), ένα έπος από τριακόσιους στίχους, που οι Αρχαίοι κριτικοί, τούς συνέκριναν σε αξία με τους στίχους του Ομήρου και τους θεωρούσαν ανώτερους από τους στίχους της Σαπφώς. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς έζησε, υπολογίζεται όμως γύρω στα -350. Τόπος καταγωγής της είναι η Τήλος.
Το μόνο που ξέρουμε για τη ζωή της είναι ότι πέθανε πολύ νέα από μαρασμό, επειδή η μητέρα της δεν την άφηνε να ασχολείται με την ποίηση, αλλά την ανάγκαζε να γνέθει και να υφαίνει. Η Ήριννα τα κατάφερνε και έγραφε κρυφά. Οι Αρχαίοι την είχαν σε μεγάλη υπόληψη και για τον πρόωρο θάνατό της έγραψαν σπουδαίοι ομότεχνοί της. Δυστυχώς από το έργο της ποιήτριας έχουν σωθεί μόνο δύο-τρία επιγράμματα.

Η Ήριννα, η λυρική ποιήτρια από τη νήσο Τήλο, λένε ότι αν το δικό της φευγιό δεν είχε συμβεί στα 19 της χρόνια ίσως να είχε ξεπεράσει την Σαπφώ. Σαν την αδικοχαμένη Φρασίκλεια που παράπονο είχε ότι δεν έγινε νύφη ή τις κόρες από τα νεκροταφεία της Πάτρας με τα λουλουδένια στέμματα. Δεν είχε ευκαιρία για βιώματα όχι μόνο γιατί ήταν 19 χρόνων αλλά γιατί η μοίρα της, όπως κάθε γυναίκας, ήταν να υφαίνει στον γυναικωνίτη, να γίνει γυναίκα και μητέρα. Σίγουρα όχι ποιήτρια, εκείνη όμως κάπου είδε μια χαραμάδα και ένα φως να την λούζει.

Ήριννα. Το όνομα της έχει σχέση με την Άνοιξη. Τραγική ειρωνεία μια μικρή θραυσματοθήκη επιβίωσε από το έργο της και αυτό ήταν ένας επιτάφιος στην αγαπημένη της φίλη Βαυκίδα που μαζί μεγάλωσαν και στην ίδια ηλικία αντάμωσαν την Περσεφόνη, όταν τις άρπαξε ο Άδης. Η "Ηλακάτη" μια τρυφερή ιστορία ανεπιτήδευτης αγάπης και αναμνήσεων με επίκεντρο μια "ρόκα" που συμβολίζει την κοινή τους ζωή που κατέληξε σε έναν "ολοπόρφυρο" πένθος που της έσκισε τα μάγουλα. Ένας επιτάφιος που μοιάζει να είναι και δικός της.

"Ο όμορφος είναι όμορφος όσο τον βλέπεις, ο καλός είναι καλός και τώρα και για πάντα"

Κλασικοί χρόνοι, εποχή της Ήριννας, της ποιήτριας που οι στίχοι της, από τον -4ο αιώνα και μετά, κρίθηκαν εφάμιλλοι του Ομήρου και της Σαπφούς. Η ηλιόλουστη γαλήνια φύση του νησιού της, η λατρεία της θεάς Αθηνάς, το γλωσσικό ιδίωμα κ.ά. μας δίνουν την εξήγηση της καλλιτεχνικής ανάπτυξης εκείνης της εποχής που έκανε μια γυναίκα και μάλιστα τόσο νέα να εκφράσει τις σκέψεις της με ποιητικό μέτρο.

Το έργο της δυστυχώς διασώζεται αποσπασματικά και  αποτελεί ένα ελάχιστο δείγμα της τεράστιας  προσφοράς που θα μπορούσε ν’ αφήσει ως κληρονομιά αν δεν είχε χαθεί στην τόσο μικρή ηλικία των 19 χρόνων.

Μαθαίνουμε από τα αφιερωμένα σ’ αυτήν επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας, είναι ότι πέθανε στα δεκαεννιά της, άγαμη. Κάπως περισσότερα είναι αυτά που ξέρουμε για το έργο της.

Περίφημο κατά την Αρχαιότητα ήταν το έργο της Ηλακάτη, επύλλιο αποτελούμενο από 300 εξάμετρους σε δωρική διάλεκτο. Ελάχιστοι στίχοι σώθηκαν απ’ αυτό το μεγάλης ευαισθησίας έπος της παιδικής ηλικίας, που είχε ηρωίδα τη φίλη της Βαυκίδα, που πέθανε κι αυτή νεαρότατη και νιόπαντρη.

Στην Παλατινή Ανθολογία σώζονται τρία επιγράμματα της Ήριννας (VI 352, VII 710 και VII 712). Το πρώτο είναι εμπνευσμένο από την προσωπογραφία μιας φίλης της ενώ τα άλλα δύο είναι επιτύμβια της Βαυκίδας, της ηρωίδας της Ηλακάτης, έξοχα στο συναίσθημα, ειδικά το τελευταίο.

Στην Παλατινή Ανθολογία σώζονται επίσης επιγράμματα αφιερωμένα στην Ήριννα:

Ο ανώνυμος επιγραμματοποιός του ΙΧ 190 την ανακηρύσσει ισάξια του Ομήρου και υπέρτερη, από μιαν άποψη, της Σαπφούς. 

Ο Ασκληπιάδης (VΙΙ 11) αναρωτιέται πόση να ήταν η δόξα της αν δεν πέθαινε τόσο νέα, ο ανώνυμος του VΙΙ 12 τη χαρακτηρίζει αθάνατη και σύντροφο των Μουσών. Το -290 σε ένα ποίημά του, βεβαιώνει την ποιήτρια ότι το τραγούδι της θα μείνει αθάνατο και θα τραγουδιέται από τις μούσες της Πιερίας.

Ο Μελέαγρος (VΙΙ 13) μέμφεται τον Άδη γιατί άρπαξε την παρθενική μέλισσα. Το -90 τη συμπεριλαμβάνει στη συλλογή του ‘Στέφανος’ και την αποκαλεί ζαφορά, κρίνο της Ανύτης κ.α..

Ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος (VΙΙ 713) παρομοιάζει την ποίησή της με χαμηλόφωνο τραγούδι κύκνου. Το -120 αναφέρει την Ήριννα ανάμεσα στις εννέα γυναίκες που ασχολήθηκαν με την ποίηση [Πρήξιλα, Μοϊρώ, Ανύτη, Σαπφώ, Ήριννα. Τελέσσιλα, Κόριννα, Νόσσιδα, Μύρτιδα]. 

Ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος το -274 τη μνημονεύει επίσης σε ποίημα του.

Από ένα  χωρίο του Χριστόδωρου μαθαίνουμε ότι το άγαλμα της ποιήτριας βρισκόταν στο Γυμνάσιο του Ζευξίππου στο Βυζάντιο, κατασκευασμένο από το Ναυκίδη.

Ο Τήλιος ιστοριοδίφης Παντελής Καμμάς μας πληροφορεί πως για την Ήριννα έγραψαν κι άλλοι επαναλαμβάνοντας τα ίδια με τον Ευστάθιο που σημειώνει ότι η Ήριννα ήταν ποιήτρια από την Τήλο, άφησε πίσω της την Ηλακάτη [= ρόκα], ένα μεγαλόπνοο  ποίημα αποτελούμενο από 300 στίχους εξάμετρους εφάμιλλοι αυτών του Ομήρου, γραμμένο σε αιολική και δωρική διάλεκτο.

Όλες οι νέες της εποχής της Ήριννας περνούσαν το χρόνο τους γνέθοντας και υφαίνοντας κάτι όμως που δεν ταίριαζε καθόλου στην ευαίσθητη ψυχή της μικρής ποιήτριας που έψαχνε κι έβρισκε τρόπους να εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά της με λυρισμό και έμμετρο λόγο.

Από την Ηλακάτη σώθηκαν ακέραιοι 4 στίχοι που ευτυχώς έγιναν περισσότεροι το 1929 όταν σ’ έναν πάπυρο του -2ου αιώνα βρέθηκαν 50 και πλέον ακόμα στίχοι του έργου, της τόσο πρόωρα χαμένης ποιήτριας, η μορφή της οποίας αναπαρίσταται στην τοιχογραφία του Πανεπιστημίου Αθηνών μαζί με τη Σαπφώ και την Κορίννα.

Απόσπασμα Ηλακάτης

ΗΛΑΚΑΤΗ

Τοὕνεκεν εἰς Ἄϊδαν κενεά διανήχεται ἀχώ

σιγᾶ, δ’ἐν νεκύεσσι‧ τὸ δὲ σκότος ὂσσε κατέρρει.

Άδικα πάει ο ολοφυρμός απ’εδωδά στον Άδη

Σιωπή σκεπάζει τους νεκρούς, τα μάτια τους σκοτάδι.

[Μτφ. Σίμος Μένανδρος ]

Προς τιμήν της μεγάλης αυτής λυρικής ποιήτριας:

1. Το 2007 ιδρύθηκε ομώνυμο επιστημονικό περιοδικό (Ήριννα) από τον Σύνδεσμο Φιλολόγων Δωδεκανήσου (με έδρα τη Ρόδο) στα 4 τεύχη του οποίου (2007, 2008, 2010) φιλοξενούνται πρωτότυπα επιστημονικά άρθρα που σχετίζονται με τη Φιλολογία και την Εκπαίδευση.

2. Έχει ιδρυθεί ομώνυμος Σύνδεσμος Τηλίων.

Αθηνολόγιο , https://egeoexotico.blogspot.com , el.wikipedia.org , www.iskiosiskiou.com