Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

Προτομή του Επίκουρου.

Στην πλάτη o μαθητής του Μητρόδωρος.

Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι.

«Οὐκ ἔστιν ἡδέως ζῆν ἄνευ τοῦ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως οὐδὲ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως ἄνευ τοῦ ἡδέως· ὅτῳ δὲ τοῦτο μὴ ὑπάρχει͵ οὐκ ἔστι τοῦτον ἡδέως ζῆν».
«Δεν είναι δυνατό να ζει κανείς ευχάριστα, αν δεν ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, όπως και δεν μπορεί να ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, αν δεν ζει ευχάριστα».
—Επίκουρος, Κύριαι δόξαι εδ.5

Λάθε βιώσας
Η φράση Λάθε βιώσας είναι το κλασικό επικούρειο «σύνθημα» και σημαίνει: «ζήσε απαρατήρητος, έχε αθόρυβη ζωή, ξέφυγε από τους πολλούς»

Οι άνθρωποι πρέπει να μελετούν τη φύση, γιατί αυτό τους κάνει περήφανους και ανεξάρτητους;
«Η μελέτη της φύσης δεν κάνει τους ανθρώπους κομπαστές ούτε πολυλογάδες, ούτε και τέτοιους που να επιδεικνύουν την, αξιοζήλευτη για τους πολλούς, μόρφωσή τους, αλλά υπερήφανους και ανεξάρτητους ανθρώπους που πιστεύουν στην αξία των δικών τους αγαθών, και όχι σε ξένα πράγματα.» Επίκουρος, Κύριες Δόξες

Οι Ερινύες
Όπως γνωρίζουμε, μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, η Ηλέκτρα τον φυγάδευσε στη Φωκίδα, στο βασιλιά Στρόφιο, που ήταν θείος του. Ύστερα από χρόνια, ο Ορέστης επέστρεψε στις Μυκήνες με το φίλο και ξάδελφό του Πυλάδη, και εκδικήθηκε το θάνατο του πατέρα του σκοτώνοντας την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της. Οι Ερινύες, όμως, οι θεές της εκδίκησης, άρχισαν να τον καταδιώκουν, μέχρι που έφτασε στην Αθήνα και δικάστηκε στον Άρειο Πάγο, όπου με την ψήφο της θεάς Αθηνάς αθωώθηκε. Κατά τον Επίκουρο, τα ομοιώματα των πλασμάτων που καταδίωκαν τον Ορέστη ήταν πραγματικά, κινητοποίησαν δηλαδή τις αισθήσεις του, μόνο που δεν ήταν σώματα στερεά. Αναλόγως, προκειμένου να απαντήσει στις βεβαιότητες χιλιάδων ανθρώπων, λέει ότι και οι θεοί είναι φτιαγμένοι από πολύ λεπτά μόρια, και μπορούσαν να εμφανιστούν, μακάριοι και άφθαρτοι στους θνητούς:

«Όλα τα αισθητά είναι αληθινά και κάθε εντύπωση είναι προϊόν υπαρκτού πράγματος, και ορίζεται από το αντικείμενο που κινεί την αίσθηση. Γελιούνται όσοι υποστηρίζουν ότι άλλες εντυπώσεις είναι αληθινές κι άλλες ψευδείς· κι αυτό διότι δεν μπορούν να κάνουν διάκριση ανάμεσα στη γνώμη και στο ολοφάνερο. Στην περίπτωση του Ορέστη, που του φάνηκε πως είδε τις Ερινύες, η μεν αίσθηση του, κινητοποιημένη από τα ομοιώματα (των Ερινυών) ήταν αληθινή, καθώς τα ομοιώματα υπήρχαν. Ο νους του όμως, νομίζοντας πως οι Ερινύες ήσαν σώματα στερεά., έκανε λάθος.» Επίκουρος

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα όνειρα δεν έχουν θεϊκή φύση ούτε μαντική δύναμη, αλλά γεννιούνται από τις εικόνες που εισέρχονται στο υποσυνείδητο.»

Οι κόσμοι μπορεί να είναι άπειροι: «Μα και οι κόσμοι είναι άπειροι· και οι όμοιοι με τον δικό μας και οι ανόμοιοι. Καθώς τα άτομα είναι άπειρα, όπως δείξαμε πριν, διανύουν τις πιο μακρινές αποστάσεις. Και τα άτομα απ’ τα οποία θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας κόσμος, δεν εξαντλούνται σε ένα κόσμο ούτε σε ορισμένο αριθμό κόσμων -είτε μοιάζουν αυτοί οι κόσμοι με το δικό μας είτε είναι αλλιώτικοι. Τίποτα, λοιπόν, δεν αποκλείει το να είναι άπειροι οι κόσμοι.»

Η τύχη
Ο σοφός αναλαμβάνει τις ευθύνες του και δεν τις ρίχνει στην Τύχη ή την οργή των θεών. Καμμιά μεταφυσική δύναμη δεν επηρεάζει τη ζωή μας, οι θεοί δεν είναι τιμωροί ούτε ευεργέτες, ούτε οργίζονται, ούτε γαληνεύουν, κάτι τέτοιο δεν θα ταίριαζε με την θεία και μακάρια φύση τους.  Η τύχη ελάχιστα μπορεί να επηρεάσει τη ζωή και την ευτυχία του ανθρώπου και μπορεί να μάς διδάξει να εκτιμούμε την καλοτυχία και να προετοιμαζόμαστε για τα κακά:

“Η φύση μάς διδάσκει να θεωρούμε μικρά τα όσα μας φέρνει η τύχη· μας διδάσκει, όταν είμαστε τυχεροί να μην αγνοούμε την ατυχία, αλλά κι όταν δυστυχούμε να μην υπερεκτιμούμε την καλοτυχία και να δεχόμαστε ατάραχοι τα καλά που μας φέρνει η τύχη αλλά και να είμαστε προετοιμασμένοι να αντιταχθούμε σε όσα μας φαίνονται κακά· μας διδάσκει πως όλα όσα οι πολλοί θεωρούν καλά και κακά είναι εφήμερα και πως η σοφία δεν έχει απολύτως τίποτα κοινό με την τύχη.” Επίκουρος

Ο σοφός ορίζει το βίο του με φρόνηση, λογική και ορθή κρίση: «Σε λίγα μόνο πράγματα επηρεάζει η τύχη τον σοφό· τα μεγαλύτερα και τα πλέον σημαντικά θέματα τα ορίζει η λογική του, και θα τα ορίζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.»

«Καλύτερα να πάει στραβά κάτι το οποίο βασίστηκε σε σωστή κρίση παρά να πετύχει ένας σκοπός που δεν τέθηκε με σωστή κρίση.»

Και αλλού: «Σε έχω προλάβει, τύχη, και σου έχω κλείσει όλες τις πόρτες της ζωής μου, και ούτε σ’ εσένα ούτε σε καμιάν άλλη από τις εξωτερικές συνθήκες θα παραδοθούμε. Κι όταν έρθει ο καιρός να φύγουμε, θα φτύσουμε περήφανα τη ζωή και όσους, μάταια, είναι εξαρτημένοι από αυτήν, και θα την εγκαταλείψουμε μ’ ένα ωραίο τραγούδι που θα λέει πόσο όμορφα ζήσαμε.» Μητρόδωρος

Αποσπάσματα. Περισσότερα: http://eranistis.net/wordpress