Ο ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ 1611

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ:
http://photoioannina.blogspot.gr

Το 1611 ξέσπασε στην Ήπειρο κίνημα το οποίο είχε ως αποκορύφωμα την είσοδο των εξεγερμένων στην πόλη των Ιωαννίνων. Αρχηγός του κινήματος ήταν ο πρώην επίσκοπος Τρίκκης ή Τρικάλων (α) Διονύσιος ο Φιλόσοφος, κατά τους εχθρούς του Σκυλόσοφος, ενώ άλλα ηγετικά στελέχη ήταν ο Ζώτος Τσίριπος και ο Γεώργιος Ντελής.

Ο Διονύσιος καταγόταν από την Παραμυθιά και είχε ήδη πρωτοστατήσει το 1601 σε εξέγερση που έλαβε χώρα στη Θεσσαλία ενώ το 1603 είχε έρθει σε επαφές με τους ιππότες της Μάλτας. Η επαναστατική του δραστηριότητα οδήγησε στην καθαίρεσή του και την φυγή του στη Δύση.

Εκεί φαίνεται να γνωρίστηκε με τον Γάλλο απόγονο των Παλαιολόγων, Κάρολο δούκα του Νεβέρ, που ετοίμαζε εκστρατεία για την απελευθέρωση του ελλαδικού χώρου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Βέβαια, σύμφωνα με τον Σάθα, αμφισβητείται έντονα αυτή η συνάντηση καθώς κατά την εποχή που βρισκόταν ο Διονύσιος στη Δύση, ουδεμία επαφή είχε γίνει μεταξύ του Νεβέρ και παραγόντων του κατεχόμενου ελλαδικού χώρου. Συν τοις άλλοις, βενετική έκθεση του 1616 που ''φωτογραφίζει'' τον Διονύσιο αναφέρει πως ο Ηπειρώτης ιεράρχης είχε παρακινηθεί από πράκτορες του βασιλείου της Νάπολι (κράτος άμεσα εξαρτημένο από το ισπανικό βασίλειο ) και τους ιππότες της Μάλτας (β).

Έπειτα από συνεννοήσεις ο Διονύσιος επιστρέφει στην Ήπειρο και εγκαθίσταται στην ιερά μονή Διχουνίου. Εκεί έρχεται σε συμφωνία με τοπικούς παράγοντες και καταφέρνει να ξεσηκώσει τους χωρικούς των περιοχών της Παραμυθιάς, του Σουλίου και του Μαλακασίου. Έπειτα, οργανώνει επιδρομές κατά των μουσουλμάνων των χωριών Ζαραβούτσι (σήμερα Άγιος Νικόλαος) και Τουρκογρανίτσα τους οποίους και εξοντώνει. Αυτή η επιτυχία ανύψωσε σε τέτοιο βαθμό το ηθικό των επαναστατών ώστε τη νύχτα της 10ης προς 11η Σεπτεμβρίου του 1611, μια ομάδα 800 - 1000 ελλιπέστατα οπλισμένων χωρικών (ρόπαλα, δρεπάνια, πέτρες και μαχαίρια ήταν ο οπλισμός των περισσότερων) με αρχηγό τον Διονύσιο βάδισε κατά των Ιωαννίνων.

Βέβαια, είναι σίγουρο πως ο Διονύσιος αποκλείεται να ήταν τόσο αφελής ώστε να επιχειρήσει ένα τόσο παράτολμο εγχείρημα με αυτές τις πενιχρές δυνάμεις. Πιθανότατα είχε επαφές και με άτομα μέσα από τα Γιάννενα ώστε να επιτευχθεί ο αντικειμενικός σκοπός που ήταν η κατάληψη του φρουρίου της πόλης, το οποίο θα χρησίμευε ως προγεφύρωμα για την υποστήριξη στρατευμάτων προερχόμενα από τη Δύση (γ). Δυστυχώς όμως για τον Διονύσιο και τους υποστηρικτές του, φαίνεται πως την κρίσιμη στιγμή τα άτομα με τα οποία πιθανόν να υπήρξαν συνεννοήσεις έκαναν πίσω, με αποτέλεσμα αυτοί να μείνουν εκτεθειμένοι. Επίσης, έχοντας υπόψη το γεγονός πως τελικά ουδεμία εκστρατεία έγινε από τη Δύση, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως ο Διονύσιος έδρασε είτε διότι δεν ειδοποιήθηκε εγκαίρως για την ματαίωση της γενικής εκστρατείας του Νεβέρ είτε διότι πιθανότατα παρασύρθηκε από τις υποσχέσεις των Δυτικών (δ).

Η είσοδος των επαναστατών στην πόλη είχε ως επακόλουθο τη δημιουργία χάους. Αρχικά πυρπολήθηκε το σπίτι του Οσμάν ή Ασλάν πασά (ε), ο οποίος γλίτωσε την τελευταία στιγμή. Έπειτα, σύμφωνα πάντα με τις μαρτυρίες του Μάξιμου του Πελοποννησίου και ενός ηπειρωτικού χρονικού (αμφότερες πηγές εχθρικές προς τον Διονύσιο), οι επαναστάτες επιτίθεντο σε όποιον μουσουλμάνο έβλεπαν μπροστά τους, κραυγάζοντας ''Κύριε ελέησον'' και ''Χαράτσι, χαρατσόπουλο και αναζουλόπουλο'' (υπονοούσαν τους νέους φόρους που είχαν θεσπίσει οι Τούρκοι) ενώ και οι κάτοικοι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, άρχισαν να χτυπιούνται μεταξύ τους. Από την πλευρά της η τουρκική φρουρά παρά τον αρχικό αιφνιδιασμό ανασυντάχτηκε και μόλις οι άντρες της αντιλήφθηκαν τη δυναμική του εχθρού  αντεπιτέθηκαν, σκόρπισαν τους άνδρες του Διονυσίου και άρχισαν με τη σειρά τους να σκοτώνουν όποιον χριστιανό έβρισκαν. Μάλιστα από τη μήνη τους δεν ξέφυγαν ούτε οι ανυποψίαστοι κάτοικοι του Ζαγορίου, των Κουρέντων και του Μαλακασίου, που αγνοώντας τα τεκταινόμενα έρχονταν στην πόλη για το κυριακάτικο παζάρι (στ).

Ο Διονύσιος, βλέποντας τους άντρες του να υποχωρούν άτακτα, κατέφυγε σε μια σπηλιά κάτω από το κάστρο των Ιωαννίνων, η οποία μετέπειτα ονομάστηκε ''Τρύπα του Σκυλόσοφου''. Εκεί τον εντόπισαν λίγες μέρες μετά μερικοί Εβραίοι και τον παρέδωσαν στους Τούρκους. Αυτοί, αφού πρώτα τον διαπόμπευσαν στη συνέχεια τον έγδαραν ζωντανό, γέμισαν το σώμα του με άχυρο και έστειλαν το πτώμα του μαζί με τα κεφάλια άλλων 85 επαναστατών στην Κωνσταντινούπολη (ζ).

Οι συνέπειες του γενναίου αλλά και παράτολμου εγχειρήματος του Διονυσίου και των αντρών του ήταν μεγάλες καθώς καταργήθηκαν τα προνόμια που απολάμβαναν τα Γιάννενα από το 1430, οι χριστιανοί διώχτηκαν σταδιακά ( 1613 και 1618 ) από τη συνοικία του Κάστρου (από εδώ και πέρα δικαίωμα διαμονής εκεί θα είχαν μόνο οι μουσουλμάνοι) ενώ ταυτόχρονα εντάθηκε η τουρκική καταπίεση σε ολόκληρη την Ήπειρο, με επακόλουθο μαζικούς εξισλαμισμούς.

Σημειώσεις

(α) Εκείνη την εποχή η επισκοπή είχε ως έδρα την Λάρισα.
(β) Σάθα Κωνσταντίνου Ν.,Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, Αθήνησι 1869 ,σελ 210-211.
(γ) Κορδάτου Γιάννη, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τόμος ΙΧ, εκδόσεις 20ός Αιώνας.
(δ) Αρσενίου Λάζαρος Αρσ., Η Θεσσαλία στην Τουρκοκρατία, εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1984, σελ 43
(ε) Γενίτσαρος απο το Μονοδένδρι.
(στ) Αν και το χρονικό που αποτελεί τη μία από τις βασικές πηγές σχετικά με την επιχείρηση αναφέρει ότι αυτή διεξήχθη Σάββατο προς Κυριακή, ο ερευνητής Κ. Δ. Μέρτζιος, σε άρθρο του στα Ηπειρωτικά Χρονικά το 1938 ( τόμος 13ος, σελ 81 - 90 ) αλλά και σε επιστολή του προς την εφημερίδα Εμπρός που δημοσιεύθηκε την 14η Μαρτίου του 1948, επικαλούμενος νέες πηγές αναφέρει πως τα γεγονότα έλαβαν δράση το βράδυ της Τρίτης προς Τετάρτη.
(ζ) Χατζηφώτη Ι. Μ., Η καθημερινή ζωή των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία, 2002, εκδόσεις Παπαδήμα, σελ 370.

Βιβλιογραφία-Πηγές

(1) Αραβαντινού Παναγιώτη, Xρονογραφία της Ηπείρου, τόμος Α', σελ 220 - 224, εκδόσεις Ηλία Ρίζου, 1969 ( πρώτη έκδοση 1854 ).
(2) Κορδάτου Γιάννη,Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τόμος ΙΧ, εκδόσεις 20ός αιώνας.
(3) Σάθα Κωνσταντίνου Ν., Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, Αθήνησι 1869.
(4) Χατζηφώτη Ι. Μ., Η καθημερινή ζωή των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία, εκδ. Παπαδήμα, 2002.
(5) Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη.
(6) Κ.Ρωμαίου, Λαογραφική Εγκυκλοπαίδεια ΕΛΛΑΣ, τόμος 2ος, εκδόσεις Γιοβάνη.
(7) εφημερίδα Εμπρός, 14 Μαρτίου 1948, σελ 6.

Θέματα Ιστορίας