ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ

Η σκέψη του Παρμενίδη επηρέασε βαθύτατα τον Πλάτωνα. Θα λέγαμε ότι είναι εκείνος ο Προσωκρατικός φιλόσοφος που το στίγμα του το βρίσκουμε σε όλη τη μεταγενέστερη φιλοσοφία. Η φιλοσοφική του σκέψη είναι αποτυπωμένη με τη μορφή ποιήματος, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου μας έχει διασωθεί.

Το ποίημα του Παρμενίδη είναι γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο, όπως και τα έπη του Ομήρου. Ο Ελεάτης φιλόσοφος παρουσιάζει τον ήρωα του ποιήματος να συμμετέχει σε ένα φανταστικό ταξίδι με αλληγορικό περιεχόμενο. Μια Θεά, η οποία δεν κατονομάζεται, δείχνει στον ήρωα τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να εξερευνήσουμε τις διαδρομές που ενδεχομένως μας οδηγούν στη γνώση.

Το ποίημα δεν αποκαλύπτει εύκολα τα μυστικά του. Είναι γραμμένο με έναν τρόπο κρυπτικό και για αυτό και οι ερμηνείες είναι ποικίλες και αλληλοσυγκρουόμενες πολλές φορές. Πηγή: Ρίτα Σουλάρη  https://filologiko.edu.gr/

Ο Παρμενίδης, γεννημένος στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας, υπήρξε ο πρώτος προσωκρατικός φιλόσοφος που διατύπωσε τη σκέψη του σε ποίημα γραμμένο σε εξαμέτρους στίχους. Στο σωζόμενο προοίμιο του ποιήματός του ο Παρμενίδης περιγράφει σε γλώσσα σχεδόν θρησκευτική ένα φανταστικό ταξίδι με αλληγορικό περιεχόμενο: ο ίδιος ο ποιητής ταξιδεύει πάνω σε ένα άρμα -σύμβολο της ποιητικής έμπνευσης αλλά και της φιλοσοφικής αναζήτησης της γνώσης- που το συνοδεύουν οι κόρες του Ήλιου· καταφέρνουν να περάσουν τις πύλες απ᾽ όπου ξεκινά το μονοπάτι της Ημέρας και της Νύχτας ξεγελώντας τη Δίκη, η οποία κρατάει τα κλειδιά (που σημαίνει: είναι επιφορτισμένη με την επίβλεψη του χρόνου Ημέρας και Νύχτας), και φτάνουν σε μια φανταστική χώρα, όπου τους υποδέχεται μια ανώνυμη θεά· η θεά προσφωνεί τον ποιητή και υπόσχεται να τον ξεναγήσει στον κόσμο της αλήθειας (του ὄντος) και της φαινομενικής πραγματικόητας (της δόξης). Στους δύο αυτούς δρόμους αντιστοιχούν τα δύο μέρη του ποιήματος, τα οποία παρουσιάζονται ως συμβουλές της θεάς. Σκοπός του προοιμίου είναι να δείξει ότι ο ποιητής κατέχει μια υπερβατική γνώση, άγνωστη και δυσπρόσιτη στους κοινούς θνητούς.

Το ποίημα του Παρμενίδη – Απόσπασμα 1 (Diels – Kranz)

Οι φοράδες που με πάνε όσο μακριά ποθεί η ψυχή μου

μ᾽ εκτόξευσαν μπροστά, σαν μ᾽ έφεραν στου θεού το ξακουστό

στρατί, που σηκώνει τον άνθρωπο τον γνώστη όλων των πόλεων.

Σ᾽ αυτόν λοιπόν βρέθηκα το δρόμο, όπου μ᾽ έφεραν τ᾽ άτια τα σοφά

σέρνοντας το άρμα μου, και μπροστά μου κόρες πήγαιναν.5

Κι ο άξονας στους τόρμους1 τσίριζε σα σφυρίχτρα,

αναμμένος (γιατί ήταν στριμωγμένος ανάμεσα στις τορνευτές

τις ρόδες), καθώς του Ήλιου οι θυγατέρες σπεύδαν

να με συνοδέψουν, αφού άφησαν τα δώματα της Νύχτας για το φως

και με τα χέρια τους έβγαλαν τα πέπλα απ᾽ τα κεφάλια τους.10 

Εκεί είναι οι πύλες των μονοπατιών της Νύχτας και της Μέρας,

ανάμεσα σ᾽ ένα ανώφλι και ένα κατώφλι πέτρινο.

Ψηλά ορθωμένες στον αέρα, κλείνουν με μεγάλες πόρτες,

κι η τιμωρός Δικαιοσύνη κρατάει τους διπλοσύρτες.

Μα οι κόρες την ξεγέλασαν με τα όμορφά τους λόγια15

και πονηρά την έπεισαν γρήγορα να τραβήξει το μάνταλο

απ᾽ τις πύλες. Κι οι πύλες, όταν άνοιξαν, άφησαν ανάμεσά τους

ένα τεράστιο χάσμα, διαδοχικά στρίβοντας μες στις θήκες τους

τους χαλκόδετους ρεζέδες,2 τους στερεωμένους

με ξυλοκάρφια και πιρτσίνια.3 Κι ευθύς ανάμεσά τους, στον20

πλατύ το δρόμο, πέρασε τ᾽ άρμα οδηγημένο απ᾽ τις κόρες. 

Κι η θεά με καλοδέχτηκε, πήρε το χέρι το δεξί μου

στο δικό της και με τούτα τα λόγια με προσφώνησε:

«Καλώς όρισες, νέε, εσύ που έρχεσαι στο σπίτι μου συνοδεμένος

από αθάνατους ηνίοχους, με τ᾽ άλογα που σε κουβαλούν.25

Δεν σ᾽ έβαλε μοίρα κακή σ᾽ αυτό το δρόμο, που τόσο μακριά

είναι απ᾽ των ανθρώπων τα βήματα,

αλλά η δικαιοσύνη. Πρέπει όλα να τα μάθεις,

την ήσυχη καρδιά της στρογγυλής Αλήθειας

και τις ιδέες των θνητών τις ψεύτικες.30

Αλλά θα μάθεις και πώς πρέπει να ᾽ναι οι γνώμες των ανθρώπων

για να έχουν βάση και να διαπερνούν τα πάντα.

 (απόδοση Δ. Κούρτοβικ)

1 τόρμος = οπή

2 ρεζές = μεντεσές

3 πιρτσίνι = είδος καρφιού

Πηγή (πρωτότυπο αρχαίο κείμενο): https://www.greek-language.gr/

-----------------------------

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ (-6ος αι.)

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ – ΦΥΣΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Η ΥΠΕΡΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ - Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΕ ΤΑ ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥΣ, ΑΠΕΧΘΑΝΕΤΑΙ ΤΙΣ ΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ, ΤΕΙΝΕΙ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ΛΟΓΟ