Η Ναυμαχία της Έλλης - Δεκέμβριος 1912

Η Ναυμαχία της Έλλης ήταν η πρώτη από την εποχή του Αγώνα της Ανεξαρτησίας αναμέτρηση του ελληνικού και του τουρκικού στόλου, κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο. Πραγματοποιήθηκε το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1912 (16 Δεκεμβρίου με το νέο ημερολόγιο) στ' ανοιχτά του ακρωτηρίου Έλλη της χερσονήσου της Καλλίπολης, κοντά στην είσοδο των Στενών των Δαρδανελλίων. Διήρκεσε μία ώρα και έληξε με νίκη των ελληνικών δυνάμεων.

Φωτογραφία ντοκουμέντο με ναύτες και αξιωματικούς του Αβέρωφ 

Τους πρώτους μήνες του Α' Βαλκανικού Πολέμου ο ελληνικός στόλος κυριαρχούσε στο Αιγαίο. Υπό την ηγεσία του Υδραίου υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη (1855-1935), αρχικά απελευθέρωσε τη Λήμνο και εγκατέστησε στον όρμο του Μούδρου το προκεχωρημένο αγκυροβόλιο του Στόλου. Ακολούθησε η απελευθέρωση του Αγίου Όρους, των νησιών του βορείου και ανατολικού Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Άγιος Ευστράτιος, Μυτιλήνη, Χίος). 

Αντίθετα, ο τουρκικός στόλος τους πρώτους μήνες του πόλεμου υπό την διοίκηση του ναύαρχου Ραμίζ Μπέη παρέμεινε προστατευμένος στα στενά των Δαρδανελίων (στο ναύσταθμο Ναγαρά), χωρίς να επιχειρήσει έξοδο στο Αιγαίο. Από την άλλη πλευρά ο ελληνικός στόλος υπό την διοίκηση του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη κράτησε επιθετική στάση απελευθερώνοντας ένα ένα τα νησιά του Αιγαίου και αναμένοντας την έξοδο των τουρκικών πλοίων από τα Στενά.

Το πλήρωμα του Αβέρωφ 

Οι ελληνικές δυνάμεις

Στη ναυμαχία της Έλλης από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν ένα σύγχρονο θωρακισμένο καταδρομικό (Αβέρωφ), τρία παλαιά παράκτια θωρηκτά (Σπέτσαι, Ύδρα, Ψαρά), τέσσερα αντιτορπιλικά - ανιχνευτικά παρατάχθηκαν σε απόσταση 1.000 περίπου μέτρων αριστερά από τα θωρηκτά (Αετός, Ιέραξ, Λέων, Πάνθηρ). Έξι ακόμα αντιτορπιλικά παραταχθηκαν ακόμη πιο αριστερά.

Οι τουρκικές δυνάμεις

Στη ναυμαχία της Έλλης σημετείχαν τέσσερα Οθωμανικά θωρηκτά (Ασάρ Τεφήκ, Μεσουδιέ, Τουργκούτ Ρέις, Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα), το καταδρομικό Μεντητιέ που κινήθηκε νοτιότερα από τα θωρηκτά, πέντε αντιτορπιλικά και ένα νοσοκομειακό πλοίο που ακολουθούσαν το Μεντζητιέ.

«Καταλάβαμε Τένεδον. Έχω και γαιάνθρακα να σας εφοδιάσω».

Μετά την απελευθέρωση της Τενέδου στις 24 Οκτωβρίου - 6 Νοεμβρίου ο ναύαρχος Κουντουριώτης έστειλε τηλεγράφημα στον Οθωμανό αρχηγό του στόλου με το μήνυμα «Καταλάβαμε Τένεδον. Αναμένουμε έξοδο του στόλου σας. Αν επιθυμείτε, γαιάνθρακα προτίθεμαι να σας εφοδιάσω».

Στα τέλη Νοεμβρίου υπήρχαν πληροφορίες ότι ο τουρκικός στόλος θα επιχειρούσε έξοδο στο Αιγαίο. Το απόγευμα της 1ης Δεκεμβρίου ο ελληνικός στόλος υπό τον υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη απέπλευσε από το ορμητήριό του στον Μούδρο, όταν πληροφορήθηκε ότι το τουρκικό καταδρομικό «Μετζηδιέ» εθεάθη στην είσοδο των Δαρδανελλίων. Η περιπολία του ελληνικού στόλου κράτησε μέχρι το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1912, χωρίς να φανεί κανένα ίχνος του εχθρού.

Έγραψαν τις διαθήκες τους οι Τούρκοι

Την παραμονή, το βράδυ της Τετάρτης 17 Δεκεμβρίου 1912, σύμφωνα με τη διήγηση του παρόντος Τούρκου Πλωτάρχη Χασάν Σαμί Μπέη, οι Οθωμανοί αξιωματικοί έγραψαν τις διαθήκες τους και αποσύρθηκαν νωρίς για ύπνο ώστε να είναι ακμαίοι το πρωί. Τα ξημερώματα, ο Μουεζίνης κάλεσε τα πληρώματα γονατιστά να προσευχηθούν. Αμέσως μετά, ο Οθωμανικός στόλος απέπλευσε. Το πρωί της Τρίτης 16 Δεκεμβρίου στις 8 η ώρα με καλό καιρό και ήσυχη θάλασσα, άρχισε η έξοδος του Οθωμανικού στόλου από τα Στενά. Οι καπνοί του εξερχόμενου από τα Δαρδανέλια Τουρκικού στόλου φαίνονταν καθαρά.

Στις 8 το πρωί της ημέρας αυτή κι ενώ ο ελληνικός στόλος είχε πορεία από βορρά προς νότο, έγινε αντιληπτή η έξοδος του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο. Λίγο αργότερα αναγνωρίσθηκαν τα θωρηκτά «Χαϊρεδίν Βαρβαρόσας», ναυαρχίδα του Ραμίζ Μπέη, «Τουργκούτ Ρέις», «Μεσουντιέ», «Ασαρ -ι- Τεφίκ», το καταδρομικό «Μετζηδιέ» και μερικά αντιτορπιλλικά. Ο ελληνικός στόλος του Αιγαίου αποτελείτο από τη ναυαρχίδα «Αβέρωφ», τα τρία παλιά θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά», τα τέσσερα νεότευκτα ανιχνευτικά τύπου Λέων, τα δύο νεότευκτα αντιτορπιλλικά «Νέα Γενεά» και «Κεραυνός» και τα οκτώ παλαιότερα μικρά αντιτορπιλικά των τύπων Θύελλα και Νίκη.

Αμέσως σήμανε συναγερμός. Στις 8:55 ο Κουντουριώτης διατάσσει τα ανιχνευτικά να ταχθούν σε μια στήλη αριστερά και σε απόσταση 1000 μέτρων από τη γραμμή των ελληνικών θωρηκτών, ενώ τα υπόλοιπα αντιτορπιλικά πήραν θέσεις προς την πρύμνη των θωρηκτών. Στις 9:00 τα τουρκικά θωρηκτά στράφηκαν προς βορρά, πλέοντας κοντά στην ακτή, ώστε να εξασφαλίσουν την κάλυψη των πυροβόλων των επακτίων φρουρίων και να αυξήσουν τη δύναμη πυρός τους. Ακαριαία ήταν και η αντίδραση του ελληνικού στόλου, που άλλαξε πορεία και τέθηκε σε καταδίωξη του εχθρικού στόλου. Από τον «Αβέρωφ» εκπέμπεται τότε προς τα πλοία του ελληνικού στόλου το ιστορικό σήμα του ναυάρχου Κουντουριώτη:

«Με τη βοήθεια του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν εις την Νίκην κατά του εχθρού του Γένους».

Οι πορείες των δύο στόλων άρχισαν να συγκλίνουν και στις 9:05 βρίσκονταν σε απόσταση 14 χιλιομέτρων. Ο Κουντουριώτης ανέμενε να αρχίσει πρώτος ο εχθρός το πυρ, θέλοντας να αποφύγει τη σπατάλη πυρομαχικών έως ότου η απόσταση μειωθεί, ώστε να επιτρέπει δραστική βολή. Πράγματι στις 9:22 η τουρκική ναυαρχίδα άνοιξε πρώτη πυρ από απόσταση 12.500 μέτρων. Ο «Αβέρωφ» ανταπέδωσε τα πυρά και η μάχη γενικεύτηκε. Από το ξεκίνημα της σύγκρουσης τα τουρκικά θωρηκτά συγκέντρωσαν τα πυρά τους στη νεότευκτη ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου. Το πυρ τους ήταν αρκετά ταχύ και πυκνό, δεν συνδυαζόταν όμως με την ανάλογη ακρίβεια. Αλλά και τα πυρά του ελληνικού στόλου δεν ήταν πολύ ακριβέστερα. Ο «Αβέρωφ» ρίχτηκε στη μάχη χωρίς να έχει προλάβει να εκτελέσει ασκήσεις πυρών μάχης, τα δε παλαιά θωρηκτά είχαν πανάρχαια πυροβόλα με πρωτόγονα μέσα σκόπευσης και διεύθυνσης βολής.

Παύλος Κουντουριώτης (9 Απριλίου 1855 − 22 Αυγούστου 1935) Ναύαρχος του Βασιλικού Ναυτικού, Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και Αρχηγός του Β΄ Στόλου κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. el.wikipedia.org

Στις 9:35 η απόσταση μεταξύ των δύο αντιπάλων είχε κατέλθει στα 9.500 μέτρα. Τότε ο ναύαρχος Κουντουριώτης αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή ένα σχέδιο, που από καιρό είχε ωριμάσει μέσα του, δηλαδή να να εκμεταλλευτεί την υπεροχή ταχύτητας της ναυαρχίδας του για να υπερφαλαγγίσει από πρώρας την εχθρική παράταξη, εφαρμόζοντας τον «ελιγμό Ταυ», που πρώτος είχε εφαρμόσει ο γιαπωνέζος ναύαρχος Τόγκο κατά του ρωσικού στόλου στη Ναυμαχία της Τσουσίμα (27-28 Μαΐου 1905). Αποφάσισε να δράσει ανεξάρτητα από τον λοιπό στόλο, υψώνοντας το σχετικό σήμα Ζ και διέταξε τον κυβερνήτη της ναυαρχίδας του Σοφοκλή Δούσμανη να αυξήσει την ταχύτητα μέχρι το μέγιστο και όρμησε ακάθεκτος κατά του εχθρού.

Ο ελιγμός "Ταύ"

Τι είναι ο ελιγμός "Ταύ": Τα πλοία του ελληνικού στόλου, περνώντας κάθετα μπροστά από τα εχθρικά, μπορούν να βάλλουν με όλα τα όπλα από την πρύμη και την πλώρη τους, ενώ του τουρκικού στόλου μόνο με τα πρόσθια πυροβόλα. Την τακτική καθιέρωσαν πρώτοι οι Ιάπωνες στη ναυμαχία με τους Ρώσους στην ναυμαχία της Τσουσίμα.

Η σημαία με το «Ζ»

Στις 09:35 με την απόσταση των δύο στόλων στα 9.500 μ. ο Κουντουριώτης αποδέσμευσε τον στόλο από τις κινήσεις της ναυαρχίδας του υψώνοντας την σημαία «Ζ» (κινούμαι ανεξάρτητα), και εκμεταλλευόμενος την μεγαλύτερη ταχύτητα του Αβέρωφ όρμησε ακάθεκτος με ταχύτητα 21 κόμβων, διαγράφοντας τόξο μπροστά από την γραμμή του τουρκικού στόλου με σκοπό να υπερφαλαγγίσει τα τουρκικά θωρηκτά και να τα βάλει μεταξύ των πυρών του Αβέρωφ και των υπολοίπων ελληνικών θωρηκτών.

Ατακτη υποχώρηση των Τούρκων

Καθώς η ταχύτητα της θωρηκτής μοίρας τύπου Ύδρα ήταν μικρή (14 κόμβοι), το Αβέρωφ υπερφαλάγγισε τον εχθρό μόνο του και ανάμεσα σε πυκνά πυρά του τουρκικού στόλου και των απέναντι φρουρίων έφτασε σε απόσταση 2.850 μ. από τον αντίπαλο. Οι Οθωμανοί όταν κατάλαβαν ότι ο ελιγμός θα εκτελούνταν με απόλυτη επιτυχία, έκαναν διαδοχική στροφή και μπήκαν με φοβερή αταξία ξανά στα Στενά, κάτω από την κάλυψη των επάκτιων πυροβόλων των φρουρίων Σεντούλμπαχιρ και Κουμκαλέ.

Παραλίγο να συγκρουστούν

Πρώτο έκανε μεταβολή το Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα στις 09:50 ακολουθούμενο από τα υπόλοιπα αλλά έτσι τα τουρκικά πλοία βρέθηκαν πολύ κοντά το ένα στο άλλο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους και να μειωθεί η ταχύτητά τους στους 10 κόμβους.

Ο Τούρκος ναύαρχος, αιφνιδιασμένος από τον ελιγμό του αντιπάλου του, διατάσσει διαδοχική στροφή των πλοίων κατά 180 μοίρες προς τα δεξιά. Η εξέλιξη αυτή σήμανε τη διάσπαση της γραμμής και την άτακτη υποχώρησή του προς τα Στενά γύρω στις 10:00. Η ευκαιρία ήταν μοναδική για τον «Αβέρωφ» να καταδιώξει τα υποχωρούντα τουρκικά πλοία και να πετύχει αποφασιστικό πλήγμα κατά του εχθρικού στόλου. Δυστυχώς, όμως, η ταχύτητα πυρός του είχε μειωθεί δραστικά, εξαιτίας προβλημάτων στα κλείστρα των πυροβόλων. Την ίδια ώρα, τα υπόλοιπα ελληνικά πλοία έβαλαν κατά των υποχωρούντων τουρκικών από απόσταση 5.000 μέτρων. Στις 10:25 το πυρ έπαυσε από τα ελληνικά πλοία, καθώς τα τουρκικά χάθηκαν στα στενά των Δαρδανελλίων.

Σώθηκαν από θαύμα οι Τούρκοι

Όμως η ταχύτητα πυρός του Αβέρωφ είχε ελαττωθεί και δεχόταν τα πυρά των θωρηκτών και των φρουρίων που είχε πλησιάσει κατά την εκτέλεση του ελιγμού, κι έτσι εγκατέλειψε την καταδίωξη. Η ναυμαχία έληξε στις 10:17 με τον Οθωμανικό στόλο να εξακολουθεί να είναι αποκλεισμένος μέσα στα Στενά στα αγκυροβόλια του Τσανάκκαλε και του Σεντούλμπαχιρ. Σε όλη τη διάρκεια της εμπλοκής το θωρακισμένο καταδρομικό Αβέρωφ έριξε 127 βλήματα ενώ θα μπορούσε να εκτοξεύσει τετραπλάσια, γιατί κατά τη διάρκεια της ανεξάρτητης δράσης του τα πυροβόλα του έπαθαν προσωρινή εμπλοκή. Επίσης δέχτηκε τέσσερα βλήματα μεγάλου διαμετρήματος και δεκαπέντε μικρού, αλλά οι ζημιές που υπέστη ήταν ελάχιστες.

Η πρώτη τουρκική μοίρα που βγαίνοντας από τα Στενά έστριψε προς την Τένεδο, χωρίς να ακολουθήσει τα θωρηκτά, συνάντησε ομάδα ελληνικών πλοίων και επέστρεψε στον Ελλήσποντο μετά από μια μικρή ανταλλαγή πυρών.

Η Ναυμαχία της Έλλης είχε τελειώσει με μία ακόμη λαμπρή σελίδα να προστίθεται στη ναυτική ιστορία της Ελλάδας. Ο ελληνικός στόλος παρέμεινε κοντά στα Στενά έως τις 14:30, οπότε αποχώρησε με πορεία προς τον Μούδρο, όπου κατέπλευσε νωρίς το βράδυ.

Η επικράτηση του ελληνικού στόλου οφειλόταν κατά ένα μεγάλο μέρος στον τολμηρό ελιγμό του Κουντουριώτη, αλλά και την υπεροχή του «Αβέρωφ» έναντι των πλοίων του τουρκικού στόλου. Η ενέργεια αυτή του Έλληνα ναυάρχου είχε ως αποτέλεσμα να βρεθεί ο «Αβέρωφ» μέσα στο βεληνεκές των επάκτιων πυροβόλων και να υποστεί ορισμένες επιφανειακές βλάβες στα υπερστεγάσματα. 

Oι απώλειες των Τούρκων

Τα τουρκικά πλοία είχαν βαρύτερες ζημιές, αλλά και απώλειες στο έμψυχο δυναμικό τους, με 58 νεκρούς και 40 τραυματίες. 
Οι απώλειες των Οθωμανών ήταν 7 νεκροί και αρκετοί τραυματίες από το Barbarossa το οποίο υπέστη σημαντικές ζημιές στους λέβητες και το πυροβόλο των 280 χιλ. αχρηστεύτηκε εντελώς. Επιπλέον το Torgut Reis μέτρησε 51 νεκρούς και 40 τραυματίες που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομειακό πλοίο Ρεσίτ Πασάς. 

Οι απώλειες του ελληνικού στόλου

Οι απώλειες του ελληνικού στόλου ήταν 2 άντρες του πληρώματος νεκροί. Ο υπαξιωματικός, σηματωρός Κατζιτζάρης και ο ανθυποπλοίαρχος Μαμούρης, που πέθανε λίγες ημέρες αργότερα από μόλυνση του τραύματός του. Οι τραυματίες ανήλθαν στους επτά, μαζί με έναν άντρα από το Σπέτσαι.

Φωτογραφία με Έλληνες ναύτες μπροστά σε πυροβόλο πολεμικού πλοίου κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού των Δαρδανελίων την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων. 

Τρόμαξε μέχρι και ο βασιλιάς Γεώργιος

Την επόμενη ημέρα ο Κουντουριώτης έστειλε την αναφορά του στο Υπουργείο των Ναυτικών. Ο παράτολμος ελιγμός του θεωρήθηκε ασυλλόγιστος ηρωισμός, και ακόμη και ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ του τηλεγράφησε συστήνοντάς του σύνεση και ψυχραιμία. Ο Αβέρωφ ήταν η ισχυρότερη μονάδα του στόλου και πιθανή απώλειά του θα ανέτρεπε τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο στόλων.

Η απολογία του Ραμίζ Μπέη

Τον ελιγμό του Κουντουριώτη δικαιολόγησε ο αντίπαλός του Ραμίζ Μπέης στο ναυτοδικείο όταν παραπέμφθηκε για την υποχώρηση από την ναυμαχία, όπου απολογούμενος είπε ότι, αν δεν έστρεφε για να απομακρυνθεί, θα βρισκόταν μεταξύ δύο πυρών από τον Ελληνικό στόλο που θα τον εκμηδένιζαν. Ο Τούρκος ναύαρχος αθωώθηκε, καθόσον ο προϊστάμενός του υπουργός τον είχε διατάξει εγγράφως να μην εκθέσει το στόλο σε θανατηφόρα πυρά.

Η Ναυμαχία της Έλλης αποτέλεσε στρατηγικής σημασίας νίκη του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. Ο έλεγχος του Αιγαίου παγιώθηκε, ενώ οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν τον θαλάσσιο δρόμο, ώστε να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους που μάχονταν σε Μακεδονία και Θράκη.

Πηγές:

*Με πληροφορίες από την Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού, wikipedia, sansimera.gr, mixanitouxronou.gr

Κώστας Ασημακόπουλος Ελεύθερο Ρεπορτάζ https://www.ethnos.gr/

Πηγή: https://www.sansimera.gr/articles/578 © SanSimera.gr

----------------------------------------------------------

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912 - Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΤΣΗΣ & Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ «ΦΕΤΧΙ ΜΠΟΥΛΕΝΤ» ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

«ΟΙ ΠΟΛΛΟΙ ΔΕΝ ΣΥΓΧΩΡΟΥΝ ΟΠΟΙΟΝ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΜΟΙΑΖΕΙ» (Πλάτων, Πολιτεία 494a–b)

(Πλάτων, Πολιτεία 6, 494a–495a). Το περιεχόμενο του χωρίου σε απόδοση: Ο Σωκράτης λέει ότι ο πολύς κόσμος (ἡ πλῆθος / οἱ πολλοί) δεν ανέχεται και δεν συγχωρεί κάποιον που δεν σκέφτεται όπως εκείνοι ή δεν προσαρμόζεται στα πρότυπά τους.

Οι πολλοί είναι ανίκανοι να κατανοήσουν την φιλοσοφία· θεωρούν τους φιλοσόφους «άχρηστους» ή «διεστραμμένους», επειδή δεν μοιάζουν με το πλήθος· και το πλήθος συχνά εχθρεύεται όποιον είναι διαφορετικός.

Στο σημείο 494a–495a ο Σωκράτης εξηγεί στον Γλαύκωνα ότι: οι πολλοί δεν συγχωρούν σε κάποιον το να είναι διαφορετικός, ούτε είναι ικανοί να εκτιμήσουν τον πραγματικά φιλοσοφικό χαρακτήρα, με αποτέλεσμα ο φιλόσοφος να κακοποιείται ή να συκοφαντείται.

Παραθέτω το πρωτότυπο Αρχαίο κείμενο από το σχετικό σημείο (Πολιτεία 6, 494a–495a) μαζί με γρήγορη απόδοση όπου φαίνεται ότι «οι πολλοί δεν συγχωρούν όποιον δεν τους μοιάζει».

Πλάτων, Πολιτεία 494a–b οἱ πολλοὶ οὐκ ἐᾷν ἄλλον τρόπον ἔχειν ἢ ἄν αὐτοὶ νομίζωσι καλόν· καὶ ἐὰν τις ἀντιτείνῃ, ὡς διαφθείρων τοὺς νέους κηρύττουσιν. 494c–495a οἱ πολλοὶ γάρ… οὐ φέρουσιν ἄνθρωπον βουλόμενον μὴ ταὐτὰ αὐτοῖς πράττειν, καὶ ἅπερ ἐκεῖνοι ἐπαινοῦσιν, ἐκεῖνον ἄλλως ἢ κακὸν λέγειν οὐκ ἂν ἐθέλοιεν.

Απόδοση: Οι πολλοί δεν επιτρέπουν σε κανέναν να έχει διαφορετικό τρόπο ζωής από αυτόν που εκείνοι θεωρούν καλό· και αν κάποιος τολμήσει να αντισταθεί, τον διασύρουν λέγοντας πως «διαφθείρει τους νέους». Διότι οι πολλοί δεν αντέχουν άνθρωπο που θέλει να μην κάνει τα ίδια μ’ εκείνους· και ό,τι εκείνοι επαινούν, αν εκείνος το κρίνει αλλιώς, δεν θα τον αποκαλούσαν τίποτε άλλο παρά κακό.

Παρακάτω παρατίθενται και άλλα πλατωνικά, αλλά και άλλων Aρχαίων συγγραφέων χωρία όπου εμφανίζεται η ίδια ιδέα: ότι «το πλήθος / οἱ πολλοί» δεν αντέχουν την ιδιομορφία, εχθρεύονται τον διαφορετικό και τον ἐξαίρετο (τὸν ἄριστον, τὸν σοφόν), και τείνουν να καταπιέζουν ή να διαβάλλουν όποιον δεν τους μοιάζει.

ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ ΧΩΡΙΑ

Γοργίας 482c–486d. Ο Σωκράτης επιτίθεται στη δημαγωγία και στη δύναμη του πλήθους, λέγοντας ότι ο ρήτορας προσαρμόζεται στις επιθυμίες του πλήθους, που δεν αντέχει την αλήθεια και επιδιώκει ό,τι είναι ευχάριστο ― όχι το καλύτερο.

Απολογία 21a–23b, 37e–38a. Ο Σωκράτης επιμένει ότι η φιλοσοφική εξέταση ενοχλεί τους πολλούς, οι οποίοι τον διαβάλλουν επειδή δεν καταλαβαίνουν την αξία της (O φιλόσοφος γίνεται στόχος επειδή είναι διαφορετικός, επειδή δεν συμμετέχει στην κοινή άποψη).

Κρίτων 44d–47a. Οι «πολλοί» παρουσιάζονται ως επιπόλαιοι κριτές που βλάπτουν χωρίς να γνωρίζουν (Tο πλήθος δεν ξέρει να κρίνει και τιμωρεί αυθαίρετα).

Θεαίτητος 172c–176a. Ο Σωκράτης περιγράφει τον πραγματικό φιλόσοφο ως ξένο μέσα στην πόλη, αποσπασμένο από τα κοινά και παρεξηγημένο από τους πολλούς (O φιλόσοφος φαίνεται «ἄτοπος» στους πολλούς και κατηγορείται για ανοησία ή άχρηστη ενασχόληση).

Πολιτικός 291c–e. Οι πολλοί, επειδή δεν έχουν γνώση, δεν μπορούν να ανεχθούν την αληθινή τέχνη της διακυβέρνησης· διαβάλλουν όποιον ξεχωρίζει (O άριστος κυβερνήτης γίνεται εχθρός των πολλών).

Νόμοι 701a–d, 764c–e Η «ὕβρις» του πλήθους και η απαίτηση για ομοιομορφία στην παιδεία καταδικάζουν τον διαφορετικό (H κοινή γνώμη επιβάλλει ομοιομορφία και εξοβελίζει την ιδιορρυθμία).

AΛΛΑ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Αριστοτέλης – Ρητορική 1354a, Πολιτικά 1312b–1313a Το πλήθος τείνει να ζηλεύει οποιονδήποτε υπερέχει και επιθυμεί την ισότητα μέσω της εξίσωσης προς τα κάτω (Tο πλήθος εχθρεύεται τον ἄριστον).

Θουκυδίδης – 3.82 (στάσις Κερκύρας) «Οἱ πολλοί» καταδιώκουν όποιον ξεχωρίζει, και στην εμφύλια διαμάχη κάθε αρετή κατηγορείται ως κακό (Το πλήθος διαστρέφει δικαιοσύνη και λογική).

Αριστοφάνης – Νεφέλαι, Ιππείς, Σφήκες. Ο δήμος ως πλήθος παρουσιάζεται εύπιστος, χειραγωγήσιμος και έτοιμος να στραφεί εναντίον όποιου θεωρεί «διαφορετικό» ή «σοφό» (Kοινωνική δυσανεξία προς τον φιλόσοφο και τον πρωτοπόρο).

Ηράκλειτος: B 101: «πολλῶν ἄριστοι· οἱ πολλοί κακοί» (Oι πολλοί δεν καταλαβαίνουν τον λόγο και επιτίθενται στον σοφό).

Πίνδαρος – Ολυμπιόνικοι 2.96–100. Ο ποιητής παραπονιέται ότι το πλήθος φθονεί τον άριστο και τον διαβάλλει (Kοινωνικός φθόνος προς τον διακεκριμένο).

Ευριπίδης – Ιων 598–604, Ηρακλής Μαινόμενος 1179–1185 Χωρία όπου οι πολλοί παρερμηνεύουν, κατηγορούν ή καταστρέφουν όποιον δεν ταιριάζει στις συμβάσεις τους.

Η ιδέα ότι «το πλήθος δεν ανέχεται τη διαφορετικότητα» είναι κεντρική στην Aρχαιοελληνική σκέψη, ιδίως:

Πλάτων → οι πολλοί ως πηγή διαβολής, άγνοιας, εχθρότητας προς τον άριστο.

Ηράκλειτος → οι πολλοί δεν κατανοούν τον λόγο.

Θουκυδίδης → οι πολλοί στρέφονται εναντίον της αρετής.

Αριστοτέλης → το πλήθος φθονεί τους βελτίστους.

Πίνδαρος / Τραγικοί → η υπεροχή προκαλεί φθόνο και τιμωρείται. 

-------------------------

ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΦΙΛΟ ΕΚΕΙΝΟΝ ΠΟΥ ΥΠΕΡΕΧΕΙ ΣΤΗΝ ΑΡΕΤΗ – ΠΥΘΑΓΟΡΟΥ ΧΡΥΣΑ ΕΠΗ

«Η αρετή εδράζεται πάνω στη γνώση, στην επιστήμη, στη σοφία. Η κακία προκύπτει απ' την αμάθεια, την ανεπιστημοσύνη, την έλλειψη γνώσης» Σωκράτης

«Μη συντάσσεσαι με την γνώμη των πολλών». Πυθαγόρας

Ο γενναίος Ηράκλειτος «ἀποσκορακίζει τὸ πλῆθος ὡς ἄνουν καὶ ἀλόγιστον». Λέει στο απ. Νο.104 : «ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΟΥΣ Η Η ΣΚΕΨΗ ΤΟΥΣ; ΕΜΠΙΣΤΕΥΟΝΤΑΙ ΤΟΥΣ ΑΟΙΔΟΥΣ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟ ΤΟΥΣ ΕΧΟΥΝ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ, ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΝ ΟΤΙ ΟΙ ΠΟΛΛΟΙ ΕΙΝΑΙ ΦΑΥΛΟΙ ΕΝΩ ΟΙ ΛΙΓΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΓΑΘΟΙ»

--------------------------

ΠΑΡΟΝΤΕΣ ΑΠΟΥΣΙΑΖΟΥΝ...

Ο ΚΟΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ (ΗΡΚΛΕΙΤΟΣ)

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - Η ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΔΙΟ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΟΠΗ

 ΣΗΜΕΡΑ Η ΠΙΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ 

Ευριπίδης: “Συν όχλω αμαθία πλείστον κακόν” (από το ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ Ιωάννη Στοβαίου)

ΝΑΥΑΓΙΟ, ΤΟ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΟΜΟΙΟΣ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΛΑΚΤΟΣ ΜΕ ΟΛΟΥΣ... (ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ)

"εἶς ἐμοὶ μύριοι, ἐὰν ἄριστος ἦι" «Ο ένας για μένα ισοδυναμεί με μυρίους, αν είναι άριστος» ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ 

ΠΛΑΤΩΝ – ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ – ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ – ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΜΕΙΛΙΚΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Πως πίστεψες στον άνεμο...

Μουσική: Αντώνης Ρεπάνης. Στίχοι: Μιχάλης Τουτουντζής. Ερμηνεία: Λευτέρης Μυτιληναίος.

Κυκλοφόρησε το 1969 σε δίσκο 45 στροφών μαζί με το τραγούδι “Ποια Είσαι Συ;”

Οπτικοακουστικό: Thomaida Kotsali

Θερσίτης – ο Μοναδικός Αντιήρωας της Ιλιάδας

Διάλογος ανάμεσα στους Αχιλλέα και Θερσίτη, σχέδιο από εικονογράφηση του θεατρικού έργου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Τρωίλος και Χρυσηίδα». 

Ο Θερσίτης είναι ένας ομηρικός αντιήρωας. Κακομούτσουνος, καμπούρης, πολυλογάς και αθυρόστομος. Ένας γελωτοποιός σε έναν κόσμο ηρωικό, όπου το γελοίο αντιμετωπιζόταν ως θανάσιμο αμάρτημα. Ο Όμηρος λέει πως δεν τον ένοιαζε τι θα πει, αρκεί να προκαλούσε τα γέλια της ομήγυρης. Το μεγαλείο της ομηρικής ποίησης και του ελληνικού πολιτισμού, εκτός των άλλων, έγκειται στο ότι βρήκε μια θέση στο ανθρώπινο σύμπαν και για τους Θερσίτες, έστω κι αν τους εμφανίζει ως αρνητικούς πρωταγωνιστές. Στο Β της Ιλιάδας ο Όμηρος αφηγείται ένα περιστατικό με πρωταγωνιστή έναν αμφιλεγόμενο χαρακτήρα, που εμφανίζεται σε λίγους στίχους και μετά εξαφανίζεται εντελώς.

Η σκηνή διαδραματίζεται στη συνέλευση των Αχαιών. Μετά από εννιά χρόνια πολιορκίας η Τροία αντέχει ακόμη και δεν παραδίδεται. Ο αρχιστράτηγος Αγαμέμνων θέλει να διαπιστώσει αν έχουν κουράγιο οι Αχαιοί να συνεχίσουν τον πόλεμο ή έχουν κουραστεί και θέλουν να γυρίσουν στις πατρίδες τους. Τους συγκεντρώνει και με τα παρακάτω λόγια τους ανακοινώνει ότι δεν έχει νόημα να συνεχιστεί ο πόλεμος. Απέτυχαν να κυριεύσουν την Τροία και είναι καιρός να μπουν στα πλοία και να γυρίσουν στην Ελλάδα.

«Ήρωες φίλοι Δαναοί, στρατιώτες του πολέμου,

βαριά πολύ με τύφλωσε και μ’ έμπλεξε ο Δίας.

Μου υποσχέθηκε ο σκληρός την πυργωμένη Τροία

πως θα πορθήσω κι ένδοξος θα πάω στην πατρίδα.

Και δόλο τώρα σκέφθηκε και με προστάζει στο Άργος,

τόσο στρατό αφού ξέκανα, να πάω ντροπιασμένος…

Είναι ντροπή οι μελλούμενες γενιές και να τ᾿ ακούσουν,

τόσος λαός των Αχαιών και τόσο ανδρειωμένος

πόλεμο ατελείωτο μ’ εχθρούς πολύ πιο λίγους

τόσους καιρούς να πολεμά και να μη φαίνεται άκρη….

Εννέα χρόνια πέρασαν σαν ήρθαμε στην Τροία

και τα καράβια σάπισαν και λιώσανε τα ξάρτια

και κάθονται οι γυναίκες μας με τα μικρά παιδιά μας

στα σπίτια μας και καρτερούν. Και αυτό, που εμείς με πόθο

ήλθαμε εδώ να κάνουμε, δε λέει να τελειώσει.

Αλλά ακούστε τι θα πω. Να φύγουμε σας λέω

όλοι με τα καράβια μας για τη γλυκιά πατρίδα,

γιατί δε γίνεται ποτέ να πάρουμε την Τροία!» [Ιλιάδα, Β, 110-140]

Η αντίδραση των Αχαιών στα παραπλανητικά αυτά λόγια, ήταν μια μεγάλη έκπληξη και απογοήτευση για τον Αγαμέμνονα. «Σείστηκε η συνέλευση σαν της θάλασσας τα πελώρια κύματα και οι Αχαιοί με αλαλαγμούς που έφταναν ως τον ουρανό όρμησαν στα καράβια, να φύγουν για την πατρίδα».

Η Ήρα από τον Όλυμπο ανησυχεί για τις εξελίξεις και στέλνει την Αθηνά να παρακινήσει τον Οδυσσέα να προλάβει τη φυγή των Αχαιών. Ο Οδυσσέας υποπτεύεται το τέχνασμα του Αγαμέμνονα, παίρνει το σκήπτρο, που κρατά όποιος θέλει να μιλήσει επίσημα στη συνέλευση, και τρέχει να συγκρατήσει τους ξέφρενους από ενθουσιασμό Αχαιούς. Όσους βασιλιάδες και ήρωες συναντά στο δρόμο, τους λέει ότι ο Αγαμέμνων απλώς τους δοκιμάζει και τους συμβουλεύει να γυρίσουν πίσω.

Όταν όμως συναντούσε κανένα πολεμιστή από το πλήθος, που ούρλιαζε από τη χαρά του, τον κτυπούσε με το σκήπτρο και τον φοβέριζε: Κάτσε, παλαβιάρη, φρόνιμα και άκου τους ανωτέρους σου. Εσύ δε λογαριάζεσαι ούτε για πόλεμο ούτε για συνέλευση. Ένας είναι ο αρχηγός, ο βασιλιάς, που έχει το θεϊκό δικαίωμα να κυβερνά τους άλλους.

«Σιγά, χαμένε, υπάκουσε εις τους καλύτερούς σου.

Άναντρος συ κι ανάξιος καθόλου δεν μετριέσαι

στον πόλεμο ή στη βουλή. Μήπως θαρρείς πως όλοι

θα βασιλεύουμε εδώ; Η πολυαρχία βλάπτει.

Ένας θα είναι ο αρχηγός, ο βασιλέας ένας,

Αυτός που του ‘δωσε ο γιος του πονηρού του Κρόνου

το σκήπτρο και τα νόμιμα να βασιλεύει σ’ όλους.» [Ιλιάδα, Β, 200-206]

Με την παρέμβαση του Οδυσσέα το πλήθος ξαναγύρισε στη συνέλευση και περίμενε τα νεότερα. Μόνο ένας δεν συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις του Οδυσσέα και συνέχισε να ωρύεται και να δημιουργεί φασαρία. Ο αμετροεπής Θερσίτης, που φύλαγε μέσα στο μυαλό του λόγια πολλά και πρόστυχα και συνήθιζε να λογοφέρνει ανόητα και χυδαία με τους βασιλιάδες με λόγια που έφερναν το γέλιο στους Αχαιούς. Τώρα λοιπόν με δυνατή φωνή, για να τον ακούσουν όλοι, έκανε επίθεση στον Αγαμέμνονα:

– Γιε του Ατρέα, πάλι κακιωμένος είσαι; Τι σου λείπει πια; Γεμάτες χαλκό είναι οι σκηνές σου και μέσα σ’ αυτές σε περιμένουν πολλές πανέμορφες γυναίκες, που εμείς οι Αχαιοί σε σένα πρώτο-πρώτο παραδίνουμε, όποτε κυριεύουμε μια πόλη. Έχεις ανάγκη κι από άλλο χρυσάφι, που κάποιος από τους Τρώες θα σου φέρει ως λύτρα για το γιο του, που θα τον έχω αιχμαλωτίσει εγώ ή κάποιος άλλος Αχαιός; Ή μήπως θέλεις κανένα δροσερό κορίτσι, για να σμίγεις γλυκά μαζί του και να το’ χεις χωριστά από τους άλλους μόνο για τον εαυτό σου; Δεν ταιριάζει σε σένα που είσαι άρχοντας να τυραννάς τους Αχαιούς.

Κατόπιν στρέφεται στους Αχαιούς κι αρχίζει να τους βρίζει. Κακομοίρηδες Αχαιοί, τρομάρα σας, γυναίκες κι όχι άνδρες είσαστε! Πάμε να γυρίσουμε στην πατρίδα με τα πλοία μας και να αφήσουμε τούτον εδώ στην Τροία να χαίρεται τα τιμητικά του δώρα. Έτσι για να καταλάβει, αν τον βοηθήσαμε ή δεν τον βοηθήσαμε σε τίποτα. Που ξευτέλισε τον Αχιλλέα, άνδρα πολύ καλύτερο από την πάρτη του, αρπάζοντάς του το τιμητικό του δώρο με το έτσι θέλω.

«Κιοτήδες, τιποτένιοι, Αργίτισσες, τι Αργίτες πια δεν είστε!

Στα σπίτια μας ας γείρουμε κι ας μείνει εδώ στην Τροία

τα δώρα να χωνεύει αυτός, να μάθει τότε αν κάτι

τον βοηθούσαμε κι εμείς. Κι έχει ατιμάσει τώρα

άνδρα καλύτερο απ’ αυτόν πολύ τον Αχιλλέα,

που του αφαίρεσε άδικα των Αχαιών το δώρο.

Μα αυτός χολή δεν κράτησε, σου τα συγχώρεσε όλα,

αλλιώς θα ήταν ύστερη φορά που αδίκησες, Ατρείδη !» [Ιλιάδα, Β, 235 -242]

Ο Οδυσσέας, όταν ακούει τα λόγια του Θερσίτη, θυμώνει, πάει προς το μέρος του, του ρίχνει ένα απειλητικό βλέμμα και του λέει άγρια: «Θερσίτη φαφλατά, βούλωσέ το. Μόνο εσύ τα βάζεις με τους βασιλιάδες. Είσαι ο πιο τιποτένιος άνδρας από όλους τους Ατρείδες που ήρθανε στην Τροία. Και μη λερώνεις το στόμα σου κατηγορώντας τους βασιλιάδες ούτε να παραμονεύεις πότε θα γυρίσεις στην πατρίδα. Κάθεσαι τώρα και κακολογείς τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα, γιατί οι γενναίοι πολεμιστές του δίνουν πολλά δώρα. Λοιπόν, βάλτο καλά στο μυαλό σου. Αν σε πετύχω να λες πάλι τέτοιες αηδίες, να μη με λένε Οδυσσέα, αν δε σου βγάλω όλα τα ρουχαλάκια σου ένα-ένα, ακόμα κι όσα κρύβουν τα αχαμνά σου, και δε σε ξαποστείλω στα καράβια κλαμένο και δαρμένο αλύπητα».

Μετά από αυτές τις απειλές ο Οδυσσέας σηκώνει το σκήπτρο και ρίχνει στο Θερσίτη μερικές δυνατές στην πλάτη και στους ώμους. Ο Θερσίτης κουβαριάζεται, πέφτει κάτω και όλοι βλέπουν τις μελανιές στην πλάτη του από τα χτυπήματα. Βάζει τα κλάματα από τον πόνο, κοιτάζει γύρω του τρομαγμένος και πονεμένος σαν χαμένος και εξαφανίζεται από τη σκηνή αξιολύπητος.

Οι άλλοι Αχαιοί μπροστά στο θέαμα της τιμωρίας και της ταπείνωσης του συμπολεμιστή τους πικράθηκαν, δεν τους άρεσε αυτή η μεταχείριση. Ο Θερσίτης είναι ένας από αυτούς και μάλιστα έχει το θάρρος-θράσος να επιτίθεται στους ανώτερους. Ίσως δεν του αξίζει ένας τέτοιος εξευτελισμός. Αλλά η αριστοκρατική αντίληψη, που διαπνέει ολόκληρη την Ιλιάδα, δεν τους επέτρεψε να πάρουν το μέρος του άτυχου Θερσίτη. Αντίθετα, ξέσπασαν σε γέλια για το πάθημα του Θερσίτη και το ξυλοφόρτωμά του από τον Οδυσσέα και έλεγαν μεταξύ τους: «Πω πω, αυτός ο Οδυσσέας! Πάλι έκανε σπουδαία δουλειά, που βούλωσε το στόμα αυτού του αθυρόστομου συκοφάντη. Δεν θα τολμήσει πια ο θρασύς να προσβάλει ξανά με πρόστυχα λόγια τους βασιλιάδες».

«Ω έργα πόσα εξαίσια κατόρθωσε ο Οδυσσέας,

σύμβουλος πρώτος, συνετός και άξιος πολεμάρχος !

Αλλά τώρα ευεργέτησε μεγάλως τους Αργείους

που την αυθάδεια έπαψε του κακόγλωσσου αχρείου.

Πού πάλι η μαύρη του ψυχή θ’ αργήσει να τον σπρώξει

με τέτοια λόγια αναίσχυντα τους βασιλείς να ψέγει». [Ιλιάδα, Β, 272-277]

Ο Θερσίτης είναι από μόνος του μια προσβολή σε μια κοινωνία με συγκεκριμένη ιεραρχία, όπου τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο έχει ο γιος του Ατρέα, ο ήρωας και μεγαλοκράτορας Αγαμέμνων. Αμέσως μετά από αυτόν ακολουθούν ιεραρχικά οι άλλοι βασιλείς και οι ήρωες του Τρωικού Πολέμου. Στις συνελεύσεις έχουν το δικαίωμα να μιλήσουν όλοι αυτοί και να διαφωνήσουν, αν χρειαστεί. Καμιά φορά χολιάζουν κιόλας, όπως συνέβη με τον Αχιλλέα, όταν ο Αγαμέμνων του πήρε τη Χρυσηίδα. Οι άλλοι Αχαιοί, το πλήθος των ανώνυμων πολεμιστών, παρακολουθεί τις συνελεύσεις βουβό. Το πολύ-πολύ να επευφημήσει τους άρχοντες μετά από κάποια ομιλία τους. Επομένως ο Θερσίτης και λίγες έφαγε με αυτό που έκανε. Σε μια άλλη κοινωνία, την αιγυπτιακή π.χ. ή την περσική, μάλλον θα τον έγδερναν ζωντανό ή θα τον έψηναν σε κανένα φούρνο.

Τα Κύκλια Έπη αναφέρουν ότι ο Θερσίτης σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα προς το τέλος του Τρωικού Πολέμου. Μετά την κηδεία του Έκτορα ήλθε στην Τροία η Πενθεσίλεια, βασίλισσα των Αμαζόνων, που πολεμούσε με το μέρος των Τρώων φορώντας πολεμική μάσκα. Στην αρχή η Πενθεσίλεια πολέμησε με επιτυχία, αλλά στο τέλος νικήθηκε από τον Αχιλλέα, που τη σκότωσε βυθίζοντας το ξίφος του στο στήθος της. Κατόπιν πήγε κοντά της και της έβγαλε τη μάσκα. Η ομορφιά της Πενθεσίλειας τον γέμισε μελαγχολία και γέννησε έναν κεραυνοβόλο έρωτα στον Αχιλλέα για τη γυναίκα που σε λίγο θα πέθαινε στα χέρια του. Ο Θερσίτης όμως, όταν είδε τον Αχιλλέα σε στιγμή συναισθηματικής αδυναμίας, άρχισε να τον χλευάζει για τον απρόσμενο έρωτά του. Ο μεγάλος αρχηγός με μια Αμαζόνα; Λέγεται μάλιστα ότι έμπηξε και το κοντάρι του μέσα στο μάτι της Πενθεσίλειας. Τότε ο Αχιλλέας, έξαλλος από θυμό, σηκώθηκε και τον σκότωσε με γροθιές «εν βρασμώ ψυχής». Για να εξαγνισθεί από το μίασμα του φόνου, ο Αχιλλέας αναγκάσθηκε μετά να ταξιδέψει στη Λέσβο, όπου θυσίασε στον Απόλλωνα, στην Αρτέμη και στη Λητώ. Αναφορά στο περιστατικό αυτό έχουμε επίσης στις “Ηρωίδες”» του Οβίδιου και την “Αινειάδα” του Βιργιλίου.

Ο Θερσίτης είναι ο μοναδικός αρνητικός ήρωας της Ιλιάδας. Το όνομά του μάλλον προκύπτει από τη λέξη «θέρσος», αιολική μορφή της λέξης «Θάρρος/θάρσος», που σημαίνει και αναίδεια και γενναιότητα + ἰταμεύομαι (προκαλώ, γίνομαι θρασύς, αυθαδιάζω), και δηλώνει αυτόν που έχει το θάρρος να προκαλεί, τον «θρασύ». Και στον Όμηρο και στα «Κύκλια Έπη» παρουσιάζεται με τα μελανότερα χρώματα. Ήταν ο πιο άσχημος άνδρας που είχε έρθει στο Ίλιο, αλλήθωρος και κουτσός, με ώμους γερτούς μπασμένους στο στήθος του, με κεφάλι που μάκραινε προς τα πάνω και με λίγο μαδημένο χνούδι στην κορφή του. Ο Αχιλλέας κι ο Οδυσσέας δεν τον χώνευαν καθόλου, γιατί ήταν δειλός, ζητιάνος, αυθάδης και κακομούτσουνος. Λέγεται μάλιστα ότι, όταν πήρε μέρος στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου, με το που είδε το θηρίο το έβαλε στα πόδια.

Αλέξης Τότσικας

Φιλόλογος – Συγγραφέας

(απόσπασμα) Ολόκληρο το άρθρο: https://argolikivivliothiki.gr/2014/09/01/thersites/

ΕΛΕΓΧΟΣ - Ο ΚΑΘΑΡΜΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Πλάτων, Σοφιστής 230d6-231b8

καὶ τὸν ἔλεγχον λεκτέον ὡς ἄρα μεγίστη καὶ κυριωτάτη τῶν καθάρσεών ἐστι, καὶ τὸν ἀνέλεγκτον αὖ νομιστέον, ἂν καὶ τυγχάνῃ βασιλεὺς ὁ μέγας ὤν, τὰ μέγιστα ἀκάθαρτον ὄντα, ἀπαίδευτόν τε καὶ αἰσχρὸν γεγονέναι ταῦτα, ἃ καθαρώτατον καὶ κάλλιστον ἔπρεπε τὸν ὄντως ἐσόμενον εὐδαίμονα εἶναι …. Ἔστω δὴ διακριτικῆς τέχνης καθαρτική, καθαρτικῆς δὲ τὸ περὶ ψυχὴν μέρος ἀφωρίσθω, τούτου δὲ διδασκαλική, διδασκαλικῆς δὲ παιδευτική· τῆς δὲ παιδευτικῆς ὁ περὶ τὴν μάταιον δοξοσοφίαν γιγνόμενος ἔλεγχος ἐν τῷ νῦν λόγῳ παραφανέντι μηδὲν ἄλλ᾿ ἡμῖν εἶναι λεγέσθω πλὴν ἡ γένει γενναία σοφιστική.

Ο έλεγχος είναι ο πιο μεγάλος και ο πιο σπουδαίος καθαρμός και πρέπει να πιστεύουμε ότι όποιος δεν δέχεται να του γίνεται έλεγχος, κι αν ακόμα είναι ο μεγάλος βασιλιάς των Περσών, είναι στον μεγαλύτερο βαθμό ακάθαρτος κι απαίδευτος και κακόμορφος σ’ εκείνα ίσα ίσα όπου πρέπει να ‘ναι καθαρότατος και πανέμορφος, όποιος αληθινά πρόκειται να είναι ευτυχισμένος… Ας παραδεχτούμε, λοιπόν, ότι ένα μέρος της τέχνης των διακρίσεων είναι η καθαρτική, και ας ξεχωρίσουμε από την καθαρτική το μέρος που καταγίνεται με τον καθαρμό της ψυχής. Από τούτο το μέρος ας ξεχωρίσουμε τη διδασκαλική και από τη διδασκαλική πάλι την τέχνη που προσφέρει παιδεία. Και τέλος από την τελευταία τον έλεγχο, που γίνεται στην μάταια δοκησισοφία και που μας τον έδειξε πριν λίγο η έρευνά μας. Ας μην τον πούμε ότι είναι τίποτε άλλο παρά η από γενιάς ευγενική σοφιστική. (Μτφ. Δ. Γληνός)

Από το βιβλίο “Οι σοφιστές και ο Σωκράτης”, σελ. 175, Συγγραφή Χλόη Μπάλλα Καλλιόπη Παπαμανώλη, ΚΑΛΛΙΠΟΣ, ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

------------------------------

Ο Σοφιστής είναι διάλογος του Πλάτωνα που εντάσσεται στην τρίτη και τελευταία περίοδο της συγγραφικής του δραστηριότητας, γι’ αυτό και θεωρείται ένα από τα ώριμα βιβλία του. Γράφτηκε περί το -360, ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο ταξίδι του φιλοσόφου στη Σικελία, και αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας, το δεύτερο μέρος της οποίας είναι ο Πολιτικός και το τρίτο μέρος ο Φιλόσοφος, ένας διάλογος που δεν έχει διασωθεί ή ίσως δεν γράφτηκε ποτέ.

Κύριο θέμα αυτού του διαλόγου είναι ο ορισμός τού σοφιστή και, κατά συνέπεια, το κατά πόσον αυτός διαφέρει από τον φιλόσοφο. Διαμέσου του ορισμού επιδιώκεται ταυτόχρονα η απομυθοποίηση των σοφιστών της εποχής και η αποδόμηση της όποιας επίπλαστης αίγλης τους, ενώ προκειμένου να επιτευχθεί ένας ικανοποιητικός ορισμός κρίνεται απαραίτητη η κριτική αναμέτρηση με οντολογικά σημαντικές θεωρίες της εποχής και πρωτίστως με τον μονισμό της Ελεατικής Σχολής και ειδικότερα του Παρμενίδη.

Τα συνδιαλεγόμενα πρόσωπα είναι ο Σωκράτης, ο μαθηματικός Θεόδωρος ο Κυρηναίος, ο ανώνυμος "Ελεάτης ξένος" (οπαδός της Ελεατικής Σχολής) και ο μαθηματικός Θεαίτητος, μαθητής του Θεόδωρου και του Σωκράτη. Είναι αξιοπρόσεχτο ότι ο Σωκράτης, που συνήθως παίζει οδηγητικό ρόλο στους πλατωνικούς διαλόγους, εδώ παραμένει στο περιθώριο και αφήνει την πρωτοκαθεδρία στον Ελεάτη ξένο και στον Θεαίτητο. Έτσι, είναι δύσκολο να αποφασιστεί, ποιο από τα πρόσωπα του διαλόγου εκπροσωπεί τις απόψεις του ίδιου του Πλάτωνα.

https://el.wikipedia.org

Εικόνα:Πλάτωνας, αντίγραφο του πορτρέτου που φιλοτέχνησε ο Σιλανίωνας περίπου το -370. για την Ακαδημία στην Αθήνα. Μουσεία του Καπιτωλίου.

-------------------------------

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΟΦΙΣΤΕΣ 

ΑΛΛΟ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΚΙ ΑΛΛΟ ΣΟΦΙΣΤΗΣ!

ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ - Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΣΟΦΙΣΤΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΚΛΑΣΣΙΚΟ ΑΝΤΙΛΟΓΟ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ

ΟΜΗΡΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ – Δήμητρα Λιάτσα

Οι ΦΡΥΚΤΩΡΙΕΣ παρουσιάζουν σε επανάληψη την ομιλία: "ΟΜΗΡΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ". Αναλύει και τεκμηριώνει η κα ΔΗΜΗΤΡΑ ΛΙΑΤΣΑ, φιλόλογος και συγγραφέας. Στην ομιλία εξηγούνται και αποσαφηνίζονται αλληγορίες και σύμβολα των ομηρικών μύθων. Τι συμβολίζει η ασπίς του Αχιλλέως, ο Πρωτέας, ο μύθος των Αλωάδων, κ.ά.. Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στο βιβλιοπωλείο «Αριστοτέλειον» της Θεσσαλονίκης, στις 26 Απριλίου 2018

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΟΜΙΛΙΑΣ

Τα Ομηρικά έπη βρίθουν από αλληγορίες και σύμβολα και υπάρχει ένας ολόκληρος κλάδος μελετητών του Ομήρου από την Αρχαιότητα ακόμη που εξηγούν και αποσαφηνίζουν τα αινίγματα αυτά. Για παράδειγμα, η ασπίς του Αχιλλέως αλληγορεί την γέννηση της Γης. Ο Πρωτέας είναι η αδιαμόρφωτη και ασχημάτιστη ύλη και η δημιουργός κοσμοτόκος αρχή. Παρουσιάζονται οι γνώσεις του Ομήρου περί της σφαιρικότητος της γης, καθώς και μύθος των Αλωάδων που αλληγορεί τον στηριγμό του πλανήτη Άρη. Ολόκληρος ο σχολιασμός δίδεται αποκλειστικά και μόνον μέσα από την Ελληνική Γραμματεία. 

Φρυκτωρίες Τηλεοπτικό Διαδικτυακό Κανάλι

Η Δήμητρα Λιάτσα γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη. Έκανε φιλολογικές σπουδές. Ξένες γλώσσες: Αγγλικά, Γαλλικά και Ιταλικά. Εργάστηκε επί σειρά ετών στην επιμέλεια βιβλίων. Μετέφρασε άνω των 30 τίτλων κυρίως από την Αγγλική γλώσσα. Έγραψε άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, με αντικείμενο την Ελληνική Γραμματεία. Έδωσε σειρά ομιλιών προσκεκλημένη από το Ινστιτούτο Αριστοτέλης, με θέμα την Ελληνική Γραμματεία, την Ιστορία και την παιδεία. Από το 2009 ασχολείται με την συστηματική μελέτη του Ομήρου και από το 2014 με την ανάγνωση, τον σχολιασμό και την ανάρτηση στο διαδίκτυο ολόκληρης της Οδύσσειας. Από το 2017 έχει ξεκινήσει και την ανάγνωση, τον σχολιασμό και την ανάρτηση στο διαδίκτυο ολόκληρης της Ιλιάδος.

Η Δήμητρα Λιάτσα είναι συγγραφεύς των βιβλίων: «Τα ψέματα που λένε για την Ελλάδα» (2004) και «Η Ελληνική καταγωγή του Χριστιανικού μύθου» (2013), από τις εκδόσεις Δήλιος.

Λόγοι και Ομιλίες της Δήμητρας Λιάτσα: ΕΔΩ

Ομήρου Ιλιάς: ΕΔΩ

Ομήρου Οδύσσεια: ΕΔΩ

Από «Φρυκτωρίες» και «Βισάλτη»: ΕΔΩ

ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Άννα Μίσσιου (2007) 

O κανονικός τρόπος γραφής στην αρχαιότητα, σε κάθε τύπου κείμενα, ήταν η scriptio continua, η συνεχόμενη δηλαδή γραφή, στην οποία οι λέξεις και οι προτάσεις δεν ξεχώριζαν μεταξύ τους. Λ.χ., ένα αττικό ψήφισμα του 5ου αιώνα π.X. είχε την ακόλουθη μορφή:

EΔOXΣENTEIBOΛEIKAITOIΔEMOIAIΓEIΣEΠPYTANEYENEOKΛEIΔEΣEΓPAMMATEYEAΓNOΔEMOΣEΠEΣTATE κλπ.

Ἔδοξεν τῆι βουλῆι καὶ τῶι δήμωι, Aἰγηὶς ἐπρυτάνευε, Nεοκλείδης ἐγραμμάτευε, Ἁγνόδημος ἐπεστάτει κλπ.

H αρχή των Περσών του Aισχύλου θα ήταν γραμμένη ως εξής:

TAΔEMENΠEPΣONTONOIXOMENONHEΛΛAΔEΣAIANΠIΣTAKAΛETAIKAITONAΦNEONKAIΠOΛYXPYΣONHEΔPANONΦYΛAKEΣKATAΠPEΣBEIAN κλπ.

Tάδε μὲν Περσῶν τῶν οἰχομένων Ἑλλάδ' ἐς αἶαν πιστὰ καλεῖται, Καὶ τῶν ἀφνεῶν καὶ πολυχρύσων ἑδράνων φύλακες κατὰ πρεσβείαν κλπ.

https://www.greek-language.gr

«Γέλως, δύναμις ἀγαθὴ»

Πλουτάρχου, Θεμιστοκλῆς, 18, 5-6 Τοῦ δὲ Σεριφίου πρὸς αὐτὸν εἰπόντος ὡς οὐ δι᾽ αὑτὸν ἔσχηκε δόξαν, ἀλλὰ διὰ τὴν πόλιν, «ἀληθῆ λέγεις» εἶπεν· «ἀλλ᾽ οὔτ᾽ ἂν ἐγὼ Σερίφιος ὢν ἐγενόμην ἔνδοξος, οὔτε σὺ Ἀθηναῖος» [Όταν κάποιος Σερίφιος τού είπε, πως η δόξα του δεν οφείλεται στον ίδιο αλλά στην πόλη, απάντησε: «σωστό αυτό που είπες· αλλά ούτε εγώ θα αποκτούσα δόξα αν ήμουν Σερίφιος, ούτε εσύ αν ήσουν Αθηναίος».]

Ἑτέρου δέ τινος τῶν στρατηγῶν, ὡς ἔδοξέ τι χρήσιμον διαπεπρᾶχθαι τῇ πόλει, θρασυνομένου πρὸς τὸν Θεμιστοκλέα καὶ τὰς ἑαυτοῦ ταῖς ἐκείνου πράξεσιν ἀντιπαραβάλλοντος, ἔφη τῇ ἑορτῇ τὴν ὑστεραίαν ἐρίσαι, λέγουσαν ὡς ἐκείνη μὲν ἀσχολιῶν τε μεστὴ καὶ κοπώδης ἐστίν, ἐν αὐτῇ δὲ πάντες ἀπολαύουσι τῶν παρεσκευασμένων σχολάζοντες· τὴν δ᾽ ἑορτὴν πρὸς ταῦτ᾽ εἰπεῖν· «ἀληθῆ λέγεις· ἀλλ᾽ ἐμοῦ μὴ γενομένης σὺ οὐκ ἂν ἦσθα·» «κἀμοῦ τοίνυν» ἔφη «τότε μὴ γενομένου, ποῦ ἂν ἦτε νῦν ὑμεῖς;»

[Όταν κάποιος από τους στρατηγούς, επειδή νόμιζε πως είχε προσφέρει στην πόλη κάποια χρήσιμη υπηρεσία, συμπεριφερόταν με θρασύτητα προς τον Θεμιστοκλή και συνέκρινε τα δικά του κατορθώματα με τα κατορθώματα εκείνου, ο Θεμιστοκλής του είπε: «η επομένη της Γιορτής τσακώθηκε με τη Γιορτή και της είπε ότι ενώ εκείνη είναι γεμάτη ασχολίες και μόχθους, στην ίδια όλοι απολαμβάνουν αυτά που ετοίμασαν και δεν δουλεύουν. Και η Γιορτή σ’ αυτά απάντησε: «Σωστά λες, αλλά, αν δεν ήμουν εγώ, εσύ δεν θα υπήρχες!» Και εγώ λοιπόν, είπε ο Θεμιστοκλής, αν δεν υπήρχα τότε, πού θα ήσασταν τώρα εσείς;»]

Πλουτάρχου - Θεμιστοκλῆς, 18, 5-6

Πηγή: Τουλουμάκος, Ι. Σ. (2017). Χιούμορ και Σάτιρα των Αρχαίων Ελλήνων. Τρόποι Ζωής, Ιδέες, Πρόσωπα και Περιστάσεις. Εκδόσεις Κυριακίδη.

https://archeia.moec.gov.cy/sm/970/e_diagonismos_gelos_parartima.pdf

Ε΄ Παγκύπριος Μαθητικός Διαγωνισμός Γυμνασίων στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα: «Γέλως, δύναμις ἀγαθὴ»

[ΕΙΚΟΝΑ: Θεμιστοκλής. Προτομή με κορινθιακό κράνος. Μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο, από την εποχή του Αδριανού, ελληνικού πρωτότυπου του 400 π.Χ. Μουσεία του Βατικανού https://eranistis.net]

Η ψευδαίσθηση της γνώσης

«Ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα»

Απολογία Σωκράτους 21d. Ίσως η πιο γνωστή φράση που συνδέεται με τον Σωκράτη (μέσα από τα έργα του Πλάτωνα). Σχετίζεται με το ότι ο σοφός αναγνωρίζει τα όριά του, σε αντίθεση με τον αμαθή που νομίζει ότι γνωρίζει.

Η μωρία ως «ψευδαίσθηση γνώσης»

Απολογία Σωκράτους 22d–23a. Ο Σωκράτης περιγράφει όσους «νομίζουν πως ξέρουν ενώ δεν ξέρουν», ως το βασικό πρόβλημα της ανθρώπινης άγνοιας.

Η καταστροφή έρχεται όταν οι ανόητοι πιστεύουν πως γνωρίζουν

Πολιτεία 476d. Ο Πλάτωνας εξηγεί ότι οι άνθρωποι που δεν γνωρίζουν τι είναι η αλήθεια αλλά νομίζουν πως ξέρουν, οδηγούνται σε λανθασμένες κρίσεις και πράξεις.

Οι φλύαροι και οι «πολὺ λέγοντες»

Πρωταγόρας 347c–348a. Ο Σωκράτης κριτικάρει όσους μιλούν για πράγματα που δεν κατέχουν πραγματικά και επιδεικνύουν σοφία που δεν έχουν.

Γιατί ο σοφός μιλά λιγότερο

Φαίδων 89c–d. Ο Σωκράτης εξηγεί ότι ο φιλόσοφος μιλά με μέτρο, επειδή τα λόγια του πρέπει να βασίζονται σε αληθινή γνώση και όχι σε επίδειξη.

Η άγνοια ως «τη χειρίστη νόσο» της ψυχής

Σοφιστής 229c–230d. Ο Πλάτωνας λέει ότι η άγνοια – ιδιαίτερα η άγνοια που πιστεύει πως είναι γνώση – είναι η πιο επικίνδυνη μορφή πνευματικής ασθένειας.

-------------------------------------------------

Η ΣΙΓΗ

ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΑΠΟΥΣΙΑΖΟΥΝ…

Η ΔΙΠΛΗ ΚΑΙ Η ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ ΑΓΝΟΙΑ

Η ΔΙΠΛΗ ΑΓΝΟΙΑ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ

ΑΓΝΟΙΑ - Η ΡΙΖΑ ΚΑΙ Ο ΜΙΣΧΟΣ ΟΛΟΥ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ [ΠΛΑΤΩΝ]

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΤΥΧΑΙΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΑΛΛΑ ΑΓΝΟΙΑ ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΩΝ ΝΟΜΩΝ

ΛΕΓΕ ΕΙΔΩΣ: Να λες ότι γνωρίζεις, να διακρίνεις που θα μιλάς και τι θα λες (Δελφικό Παράγγελμα)