Το κλείσιμο της Πλατωνικής Ακαδημίας των Αθηνών από τον Ιουστινιανό το 529. Το σβήσιμο του φωτός της Παιδείας #2

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: Τα έδικτα του Ιουστινιανού ήτανε τόσο σφοδρά που ακόμα και ολόκληρο σύμπλεγμα οικιών στη βόρεια κλιτύ του Αρεοπάγου, που ολοφανέρως κατοικούντανε από παγανιστές και έχουνε ενδεικτικώς συσχετιστεί με το Δαμάσκιο και τον φιλοσοφικό του κύκλο, ξαφνικώς, στις αρχές του έκτου αιώνος, πέρασε στα χέρια χριστιανών ιδιοκτητών [13]. «Φαίνεται σίγουρο», λέει ο Wildberg «ότι ο Δαμάσκιος και ο κύκλος του αφού χάσανε τις περιουσίες τους τούς έμεινε μόνο η επιλογή, εξορία ή θάνατος» [14].

Εκτός βεβαίως των παραπάνω η Αθανασσιάδη κάνει μία πολύ ενδιαφέρουσα συσχέτιση. Ο Δαμάσκιος όταν ήτανε νέος είχε επισκεφθεί την Αφροδισιάδα και εμπνεύστηκε από εκεί ιδέες για την αναζωογόνηση της Ακαδημίας. Το Σεβαστείο της Αφροδισιάδος έδωσε την έμπνευση στο Δαμάσκιο όταν χρειάστηκε να δημιουργήσει το σύμπλεγμα των κτηρίων για να στεγάσει όλους τους καθηγητές της Ακαδημίας. Η Αθανασσιάδη προτείνει τις οικίες A, B και C στη βόρεια κλιτύ του Αρεοπάγου ως τις πιο υποψήφιες για το ακαδημαϊκό σύμπλεγμα κτηρίων του Δαμάσκιου, οι οποίες έχουνε περιγραφεί από αρχαιολόγους ως εκπαιδευτικές [15]. Υπάρχουνε εκπληκτικές ομοιότητες μεταξύ αυτών των οικιών και του Σεβαστείου της Αφροδισιάδος όπως και μια αξιοσημείωτη συλλογή γλυπτών στις προαναφερθείσες οικίες. Αυτή η συλλογή είναι κυρίως θρησκευτική (και όχι αισθητική) και ρίχτηκε σε δύο πηγάδια το 529 όπως τεκμαίρεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Τα υπόλοιπα αγαλματίδια και γλυπτά, που είτε δεν χωρούσανε στα πηγάδια είτε δεν κρυφτήκανε καλά, βρεθήκανε διαμελισμένα, πράγμα το οποίο δείχνει ότι σκοπός αυτών που το κάνανε ήτανε να προσβάλλουνε. Ανάμεσα και σε άλλες σημαντικές παραχαράξεις που έκανε ο νέος ιδιοκτήτης το πάτωμα των οικιών ήτανε παραποιημένο σε σταυροειδές σχήμα, πράγμα που δείχνει ότι ήθελε να εξαγνίσει το μέρος που πλήγωνε τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Η ιστορία που αποκαλύπτουνε τα ερείπια του Αρεοπάγου δε διαφέρει από τις λογοτεχνικές πηγές, η τονωμένη Ακαδημία του έκτου αιώνος ήτανε το πρώτο θύμα στην αντι-παγανιστική προσπάθεια του Ιουστινιανού [16].

Ακόμα και ο ίδιος ο Cameron παραδέχεται ότι μεταξύ του 529 και 531 υπήρξε χωρίς αμφιβολία καταδυνάστευση Ελλήνων. Οι παρατηρήσεις του βασίζονται σε δύο λογοτεχνικές αναφορές. Η πρώτη αναφέρεται στα σχόλια στο «Εγχειρίδιο» του Επίκτητου που έκανε ο Σιμπλίκιος και που ομολογεί τυραννική περίοδο και κρίση εκείνον τον καιρό («εν προσήκοντι καιρώ… τυραννικής περιστάσεως»). Ο Cameron λέει ότι αυτές οι «τυραννικές περιστάσεις» λάβανε χώρα από τους χριστιανούς μεταξύ των ετών 529 και 531 και συσχετίζονται με το κλείσιμο της Ακαδημία [17]. Η δεύτερη αναφέρεται σε ανάλυση που κάνει στο λήμμα «εμπρίσαντες» του λεξικού Σούδα το οποίο (το λήμμα) εμφανίζεται στο «Vita Isidori» του Δαμάσκιου και το συσχετίζει με τους διωγμούς των φιλοσόφων εκείνη την εποχή [18].

Γενικώς εκείνη την εποχή βλέπουμε μια ανεξήγητη αρνητική κινητικότητα όσον αφορά την Αθήνα. Κτήρια εγκαταλείπονται, αγάλματα κρύβονται στα πηγάδια, εκδίδονται έδικτα κατά των εθνικών, φιλόσοφοι εγκαταλείπουνε την Αθήνα. Όπως πολύ ορθώς το έθεσε ο Hallstrom «σφοδρά μέτρα κατά του παγανισμού στην Αθήνα φαίνονται τόσο στη λογοτεχνία (Vita Procli) όσο και στην αρχαιολογία (κτήριο Ωμέγα, πιθανώς η οικία του Πρόκλου) από τον πέμπτο και τις αρχές του έκτου αιώνος. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία στους ερευνητές (σ.σ. scholars στο πρωτότυπο) για το γεγονός ότι ο Ιουστινιανός κατάπνιγε τον παγανισμό όποτε είχε την ευκαρία» [19].

Έχοντας λοιπόν γνώση των αρχαιολογικών και λογοτεχνικών αποδείξεων δεν είναι καθόλου δύσκολο να εξηγήσουμε γιατί τέτοιο μένος κατά της φιλοσοφικής σχολής των Αθηνών όπως καθόλου δύσκολο δεν είναι να δούμε γιατί η Αλεξάνδρια (που φέρνουνε σαν αντεπιχείρημα όσοι δε δέχονται το κλείσιμο της Σχολής) έτυχε καλύτερης μεταχείρισης από τον Ιουστινιανό, τον «μεγαλύτερο καταστροφέα ιδρυμάτων που μπορούσε να υπάρξει» σύμφωνα με τον Προκόπιο [20]. Φυσικά κάποιοι θα διαφωνήσουνε και θα προσπαθήσουνε να μειώσουνε την Απόκρυφη Ιστορία (δεν τους συμφέρει που λέει τόσες αλήθειες). Ας είναι, εγώ θα τους παραθέσω τη φράση του Roger D. Scott «Η Απόκρυφη Ιστορία είναι ένα σοβαρό έργο από έναν σοβαρό ιστορικό» [21].

Παρ΄ όλο που και στην Αλεξάνδρια (αλλά και στη Γάζα) υπήρχανε σχολές κλασσικών σπουδών καμία δεν έφτανε σε κύρος τη φιλοσοφική σχολή των Αθηνών, όπου και οι περισσότεροι από τους χριστιανούς διανοητές είχανε σπουδάσει [22]. Επιπλέον στην Αθήνα υπήρχε εύρωστη εθνική παράδοση αιώνων που (την Αθήνα) την έκαναν λιγότερο επιρρεπή στο χριστιανισμό από τις υπόλοιπες πόλεις στα ανατολική της Μεσογείου. Κατά πάσα πιθανότητα εκκλησίες δεν χτίζονταν επισήμως μέχρι και τον έκτο αιώνα, και οι χριστιανοί έτειναν αρχικώς να κρατάνε μια απόσταση από το κλασσικό παρελθόν της πόλεως, φοβούμενοι να αμφισβητήσουνε τους εδραιωμένους ναούς στα πέριξ της Ακροπόλεως. Το κλείσιμο των ναών άρχισε μόλις στα τέλη του πέμπτου αιώνος και μερικοί κυρίως ναοί, όπως ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο και το Ηφαιστείον ίσως να μην μετατράπηκαν σε ναούς μέχρι και τον έβδομο αιώνα [23]. Η Αθήνα ήτανε ένα από τα ελάχιστα μέρη όπου οι εθνικοί μπορούσανε να αισθάνονται ασφάλεια στο να εφαρμόζουνε τη θεολογία τους και να διαδίδουνε τις διδαχές τους [24].

Ο κύκλος των διανοούμενων που διαμορφώνανε και καθορίζανε τη στόχαση στην αυτοκρατορία εκείνη την εποχή πήγαζε κυρίως από την Αθήνα και ιδιαιτέρως τη φιλοσοφική της Ακαδημία. Εκεί υπήρχε αρχαία παράδοση αιώνων και πάμπολλοι εθνικοί ικανοί να συνεχίσουνε τη φιλοσοφία και το ελληνικό έθος. Έχοντας περάσει κάποιες κακουχίες λόγω κακών επιλογών σχολαρχών και διαμάχες διαδοχής μεταξύ τους, η Ακαδημία άρχισε να φθίνει στα μέσα του πέμπτου και μέχρι τις αρχές του έκτου αιώνος, μέχρι που ανέλαβε σχολάρχης ο Δαμάσκιος [25], ο οποίος άρχισε να επιστρατεύει για την Ακαδημία τους πιο διάσημους φιλοσόφους εκείνη την εποχή [26].

Οι ριζικές αλλαγές που επέφερε ο Δαμάσκιος επιρρώσανε τη φήμη της Ακαδημίας και άρχισε να ελκύει φοιτητές από όλη την αυτοκρατορία. Μέχρι το 520 η Ακαδημία είχε γίνει πάλι ακμαιότατο κέντρο φιλοσοφικής σκέψης [27]. Αυτό υποστηρίζει και ο Καλδέλλης (σε ανάλυση που κάνει για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του Ιωάννη Λυδού) λέγοντας με σαφήνεια ότι η Αθήνα ήτανε το κέντρο της μη-χριστιανικης σκέψης στην αυτοκρατορία [28] όπως επίσης και η Αθανασιάδη λέγοντας ότι «κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας η Αθήνα παρέμεινε το μόνο παγκοσμίως αναγνωρισμένο κέντρο παγανιστικής θεολογίας» [29].

Αποδεικνύεται λοιπόν ότι η Ακαδημία ήτανε πραγματικώς ακμάζουσα και ζωής σφύζουσα. Δυστυχώς όμως η Αθήνα ανήκε στην Αχαϊκή Επαρχία, όπου η πολιτική της σκηνή άρχισε να διακατέχεται κυρίως από χριστιανούς. Και ακόμα χειρότερα, διοικητικές αλλαγές είχανε δημουργήσει ένα σύστημα τοπικών κυβερνήσεων όπου οι χριστιανοί πολίτες και ο χριστιανικός κλήρος είχανε προτεραιότητα. Μέσα σε αυτό το κλίμα οι χριστιανοί άρχισαν να επιτίθενται σε προεξέχοντες φιλοσόφους όπως ο Πρόκλος και ο Ηγίας. Ο Μαρίνος επίσης αναγκάστηκε να καταφύγει στην Επίδαυρο «δια τη στάσιν του» όπως μας πληροφορεί ο Δαμάσκιος [30]. Οι πολιτικές περιστάσεις και τα ιστορικά προηγούμενα δείχνουνε ότι το κλείσιμο της Σχολής το 529 ήτανε η αποκορύφωση ενός αιώνος σποραδικών προσπαθειών των χριστιανών να σπιλώσουνε και να επιτεθούνε στις ιδέες των εθνικών [31], με διωγμούς, δηώσεις και έδικτα.

Ο Μαλάλας επίσης επισημαίνει ότι ο νόμος που έστειλε ο Ιουστινιανός στην Αθήνα και απαγόρευε τη διδασκαλία της αστρονομίας και της φιλοσοφίας ήτανε διαφορετικός από τα αντίγραφα του νόμου που σταλθήκανε αλλού. Αναλύοντας αυτή την κίνηση ο Watts συμπεραίνει λέγοντας ότι «η απαγόρευση της διδασκαλίας που αυτός ο νόμος επέβαλλε, ήτανε έτσι σχεδιασμένη ώστε να στραγγίξει τη ζωή του ιδρύματος που ο Δαμάσκιος είχει αρχίσει να ανανεώνει» [32]. 

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

Συγγραφέας : Παναγιώτης Κωνσταντινίδης (ιστοσελίδα “Τόλμα να γνωρίσεις“)

https://tolmanagnoriseis.wordpress.com/2007/09/29/platosacademy/