Κυριακός Αγκωνίτης – Ένας μεσαιωνικός περιηγητής λίγο πριν την πτώση του Βυζαντίου

Ο Κυριάκος ο Αγκωνίτης Ciriaco dei Pizzicolli ή (c. 1391-1452) ήταν Ιταλός περιηγητής του 15ου αιώνα.

Γεννήθηκε στις 31 Ιουλίου 1391 στην Ανκόνα της Ιταλίας από οικογένεια εμπόρων που ταξίδευε συχνά. Αρχίζοντας απ' τα 9 του χρόνια με τον παππού του, πραγματοποίησε ένα πλήθος ταξιδιών ως έμπορος στη νότια Ιταλία, την Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή.

Υπήρξε σημαντικός αρχαιοδίφης της εποχής της Αναγέννησης, Ιταλός έμπορος και ουμανιστής, ενώ θεωρείται ο πρόδρομος της σύγχρονης επιστήμης της Αρχαιολογίας.

Επισκέφθηκε τρεις ή τέσσερις φορές την Ελλάδα μεταξύ των ετών 1435 - 1448. Ήλθε στην Αθήνα δύο φορές, μία τον Απρίλιο του 1436 και δεύτερη φορά το 1444. Στις αρχές Απριλίου του 1436 ο Κυριάκος ο Αγκωνίτης έφτασε στην πόλη των Αθηνών πιθανόν από το Βορρά, ίσως μέσω της κύριας οδού πρόσβασης, που ήταν η κοιλάδα μεταξύ των βουνών της Πάρνηθας και της Πεντέλης. 

Βλ. Setton, Domination, σ. 232 και Edward W. Bodnar S.J., “Athens in April 1436”, Archaelogy, Vol. 23, No 2 (April 1970), σ. 97.

Επηρεασμένος από το ουμανιστικό ρεύμα της εποχής του και το ενδιαφέρον για Αρχαία κείμενα κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, η προσοχή του προσελκύστηκε από το πλήθος Αρχαιοτήτων που συνάντησε στις περιοχές αυτές. Γι' αυτόν τον λόγο άρχισε να ταξιδεύει για αμιγώς ερευνητικούς σκοπούς, με στόχο τη λεπτομερή και σχολαστική καταγραφή των Αρχαίων μνημείων, την πραγματοποίηση σχεδίων και την αντιγραφή Αρχαίων επιγραφών. Έμαθε καλά Αρχαία Ελληνικά και για να το δείξει αποκαλούσε τον εαυτό του "Αγκωνιεύς".

Διαβάζοντας Αρχαίες Ελληνικές επιγραφές βελτίωνε συνεχώς τις γλωσσικές και τοπογραφικές του γνώσεις.

Στην Αθήνα

Το 1436 πήγε στην Αθήνα. Ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που περιέγραψε την Ακρόπολη της Αθήνας και την αποκάλεσε με το όνομά της και όχι με το όνομα «παλάτι των Δουκών της Αθήνας».

Ήταν επίσης ο πρώτος, καθοδηγούμενος από τα λόγια του Παυσανία, που αναγνώρισε τον Παρθενώνα, σε μια εποχή που επισκέπτες πίστευαν ότι δεν ήταν παρά η μεγαλύτερη εκκλησία της Αθήνας. Χάρη σε αυτόν, η Δυτική Ευρώπη μπόρεσε να έχει την πρώτη γραφική αναπαράσταση του περίφημου ναού της Αθηνάς (ΕΙΚΟΝΑ), που ο Κυριακός ήταν ο πρώτος που αποκάλεσε με το όνομά της (και όχι με αυτό της «Εκκλησία της Παναγίας», όπως οι προηγούμενοι περιηγητές).

Αφού είδε τον Παρθενώνα, έγραψε:

«...ο θαυμάσιος ναός της θεάς Αθηνάς, θεϊκό έργο του Φειδία, με 58 υπέροχες στήλες τέτοιου μεγέθους που έχουν διάμετρο επτά φοίνικες. Είναι στολισμένο παντού με τα ευγενέστερα γλυπτά που η θαυμάσια δεξιοτεχνία ενός γλύπτη μπόρεσε ποτέ να αναπαραστήσει, τόσο σε τύμπανα, τοίχους, γείσα, ζωφόρους και επιστύλια».

Στην Αίγυπτο ήταν ο πρώτος σύγχρονος Ευρωπαίος που αναγνώρισε τις Πυραμίδες, που κατά τον σκοτεινό μεσαίωνα, πίστευαν ότι ήταν οι «σιτοβολώνες του Ιωσήφ», και έφερε στην Ευρώπη νέα για αυτά τα μνημεία, τα οποία είχε βρει με γνώμονα τα λόγια του Ηροδότου. Μίλησε για τις πυραμίδες στα Commentarii του και κατέθεσε ότι ήταν το μόνο θαύμα του Αρχαίου κόσμου που επέζησε στο πέρασμα του χρόνου.

Ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε τη σημασία των αρχαιολογικών ευρημάτων στην Ερέτρια της Εύβοιας. Στις 5 Απριλίου 1436 την επισκέφτηκε και σχεδίασε με ακρίβεια την τοποθεσία των Αρχαίων τειχών, του θεάτρου και της ακρόπολης αναφέροντας ενδεικτικές επιγραφές. Σε μια σειρά από μεγάλα ταξίδια επισκέφτηκε τη Ρόδο, την Πελοπόννησο (το 1437 συνάντησε στον Μυστρά τον δεσπότη Θεόδωρο Β' Παλαιολόγο), τους Δελφούς, την Αθήνα, τη Μυτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη, την Κύπρο, τη Βυρητό, τη Δαμασκό κι άλλα μέρη.

Ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε στα ερείπια κοντά σε ένα μοναστήρι το 1436 στην Αλβανία την Αρχαία Απολλωνία όπου κάποτε έμαθε Ελληνικά ο Οκταβιανός Αύγουστος.

Το 1447 επέστρεψε στον Μυστρά όπου συνάντησε τον γηραιό Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό, τον τότε Δεσπότη του Μυστρά Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Παλαιολόγο και τον 17χρονο τότε Λαόνικο Χαλκοκονδύλη με τον οποίο συνεννοήθηκε σε άριστα Αρχαία Ελληνικά.

Μετάφραση αποσπάσματος από το έργο του Κυριάκου Αγκωνίτη:

Την 7η Απριλίου (1436) ήλθα στην Αθήνα, την ξακουστή πόλη της Αττικής, όπου είδα, πρώτα-πρώτα, τεράστια τείχη παντού σε κατάσταση κατάρρευσης λόγω της παλαιότητας τους. Και εντός και εκτός της πόλης, στους αγρούς υπήρχαν μαρμάρινα κτίσματα, πέρα από κάθε φαντασία - οικίες, ιεροί ναοί - καθώς και διάφορα έργα τέχνης άξια παρατήρησης για την εκπληκτική τους κατασκευή και τους πελώριους κίονες, αλλά όλα σε σωρούς γκρεμισμένων ερειπίων παντού.

(Μετάφραση από την Αγγλική έκδοση του Edward W. Bodnar, S.J., “Athens in April 1436”, Archaeology, Vol. 23, No 2 (April 1970) σ. (96-105 και Vol. 23, No 3 (June 1970) σ. 188-199)

Τα τελευταία του χρόνια τα πέρασε ήσυχα στην Κρεμόνα. Δεν είναι γνωστό το πότε ακριβώς πέθανε αλλά η τελευταία του σημείωση χρονολογείται στο 1452.

https://el.wikipedia.org , https://archaeologia.eie.gr

ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΕ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: ''ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΥΠΟ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΣΕΩΣ" ΤΟΥ ΦΕΡΔΙΝΑΔΟΥ ΓΡΗΓΡΟΡΟΒΙΟΥ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΛΑΜΠΡΟΥ, ΕΚΔΣ 1904.