ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ - ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ

Το όνομα Διογένης Λαέρτιος με το οποίο είναι σήμερα γνωστός ο συγγραφέας του έργου "Βίοι φιλοσόφων" απα­ντά πολύ σπάνια στα αρχαία έργα. Και τότε ακόμη εμφανί­ζεται με διάφορες μορφές: αποκαλείται Λαέρτιος Διογένης στα χειρόγραφα του έργου του, από τον Σώπατρο ( Έκλογαί διάφοροι, παρά Φωτίω Βι6λ. 161) και στη Σούδα [s.v. (υπό το λήμμα) τετραλογία]. Το Διογένης Λαέρτιος εμφα­νίζεται μόνο στον Στέφανο Βυζάντιο (s.v. Δρυΐδαί) και σε λήμμα της Παλατινής Ανθολογίας (vii. 95).

Ο Ευστάθιος στο έργο Παρεκβολαί εις την Όμηρου Ίλιάδα τον αναφέ­ρει ως Λαέρτη (Μ 153).

Ο Στέφανος Βυζάντιος (s.v. Ενε­ τοί) τον αποκαλεί απλώς Διογένη, σ' ένα χωρίο που θεωρείται ότι αναφέρεται στον Διογένη Λαέρτιο. Ο Στέφανος Βυζάντιος (s.v. Χολλεΐδαι αναφέρεται σ' αυτόν ως Διογέ­νης ό Λαερτιεύς, πράγμα που προδίδει την πόλη καταγω­γής του: η Λαέρτη της Καρίας ή η Λαέρτη της Κιλικίας. Τούτη η εξήγηση του ονόματος και της καταγωγής του ήταν δεκτή στα χρόνια της Αναγέννησης μέχρι τον 18ο αιώνα. Ο Sthar, στο Dictionary of Greek and Roman Biog­ raphy (εκδ. Smith), προτείνει την εκδοχή πως ένας από τους προγόνους του Διογένη Λαέρτιου είχε "προστάτη" μέλος της Ρωμαϊκής οικογένειας των Λαερτίων.

Η επικρα­τέστερη, όμως, άποψη είναι εκείνη του Wilamowitz (Philologische Untersuchungen iii, 163 και Hermes, xxxiv, σ. 629), σύμφωνα με την οποία το «Λαέρτιος» ήταν λόγια προσωνυμία της μετακλασικής περιόδου, η οποία δόθηκε για να διακρίνεται ο συγκεκριμένος Διογένης απ' όλους τους άλλους· είχε δημιουργηθεί, πάλι κατά τον Wilamowitζ, με βάση την Ομηρική κλητική προσφώνηση για τον Οδυσσέα διογενές Λαερηάδη.

Τα μόνα στοιχεία που έχουμε για τη ζωή του είναι όσα προκύπτουν από το ίδιο του το συγγραφικό έργο. Η περίο­δος, για παράδειγμα, στην οποία έζησε μπορεί να υπολο­γιστεί με βάση το ποιους αναφέρει στο έργο του και ποιους όχι. Διάφοροι μελετητές τοποθέτησαν την εποχή που έζη­σε από το 200 μέχρι το 500 μ.Χ. (Βλ. R. Genaille, Vie, Doctrines et Sentences des Philosophes ¡Ilustres, 1, Παρίσι, 1965, σελ. 9). Είναι βέβαιο πως το terminus ante quem είναι το 500 μ.Χ., εφόσον αναφέρεται από τον Σώπατρο. Οι τελευταίοι φιλόσοφοι που αναφέρει είναι ο Σκεπτικός Θεοδόσιος, ο Σέξτος Εμπειρικός και ο Σατορνίνος Κυθηνάς, που έζησαν όλοι τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Επειδή, όμως, δεν αναφέρεται σε Νεο-Πυθαγορείους ούτε και σε Νεο­ πλατωνικούς, παρόλο που μέρος του έργου του είχε απο­δέκτη (III 47) μια γυναίκα, ένθερμη οπαδό του Πλατωνισμού, ο Α. Delatte (La Vie de Pythagore de Diogéne Lauree, Βρυξέλλες, 1922) τοποθετεί το έργο του Διογένη το 225-250 μ.Χ.

Εκτός από την ιστορία της φιλοσοφίας ο Διογένης πα­ραθέτει σαράντα εννέα δικά του επιγράμματα στις βιογρα­φίες σαράντα τριών φιλοσόφων. Είχε εκδώσει και συλλο­γή Επιγραμμάτων, στο πρώτο Βιβλίο της οποίας (Πάμμετρος) διηγούνταν σε διαφορετικά μέτρα τρόπους με τους οποίους είχαν πεθάνει διάσημοι άνδρες. Από το έργο του φαίνεται πως ο Διογένης είχε λάβει αρτιώτατη μόρφωση, δεν μπορούμε όμως να συμπεράνου­με αν ανήκε ο ίδιος σε φιλοσοφική σχολή ούτε αν είχε αποκτήσει ειδικότερες γνώσεις για τη φιλοσοφία πέρα από αυτές που του έδινε η γενική του παιδεία. Η προσέγγιση του στη φιλοσοφία είναι Βιογραφική και Λογοτεχνική και όχι φιλοσοφική. Αρκετοί μελετη­τές τον έχουν θεωρήσει Επικούρειο, λόγω της έκτασης και της αδιαμφισβήτητης αξίας αναφοράς του στον Επίκουρο (Βιβλ. Χ). Η μεγάλη αξιοπιστία του, όμως, ως πηγή οφεί­λεται στο γεγονός ότι ο Διογένης Λαέρτιος παρέθεσε εκτε­ταμένα χωρία από το ίδιο το έργο του Επικούρου. Κοινό σημείο του Λαέρτιου με τους Σκεπτικούς είναι η αμερολη­ψία απέναντι στις απόψεις των φιλοσοφικών σχολών, στις οποίες κατά την περιγραφή του αποδίδει την ίδια περίπου βαρύτητα.

Ο Διο­γένης στο έργο του αναφέρεται αρκετές φορές στον εαυ­τό του, αλλά οι πληροφορίες που μας δίνει δεν μας διαφω­τίζουν για τον ίδιο και τη ζωή του. Οι περισσότερες αναφέρονται στο πώς χρησιμοποιεί τις πηγές του. Σπάνια δια­τυπώνει προσωπική άποψη πάνω σε θέματα φιλοσοφίας, εκτός από την περίπτωση όπου υπερασπίζεται ένθερμα τον Επίκουρο (χ, 3-12), τούτη η υπεράσπιση όμως δεν απο­κλείεται καθόλου να προέρχεται επίσης από τις πηγές του. 

Η ανισότητα και ποικιλομορφία που παρουσιάζει συνολικά το έργο του Διογένη Λαέρτιου δεν οφείλονται ενδεχομέ­νως στις δικές του αδυναμίες ή επιλογές, αλλά προκύ­πτουν από το τεράστιο και ποικίλο υλικό των πηγών του. Ο τίτλος του έργου εμφανίζεται στα χειρόγραφα σε διάφορες μακροσκελείς παραλλαγές. Τυπικό παράδειγμα είναι το: Λαέρτιου Διογένους βίοι και γνώμαι των εν φιλο­σοφία εύδοκιμησάντων κάί των έκαστη αίρέσει άρεσκόντων εν έπιτόμω συναγωγή. Οι μετέπειτα αναφορές σ' αυτό περιέκοψαν τον τίτλο σε φιλοσόφων βίοι, ο οποίος άλλωστε, δεδομένου ότι επικεντρώνεται στη Βιογραφική πλευρά του έργου, αντιπροσωπεύει πιστότερα τις προθέσεις του συγ­γραφέα. 

Η τεράστια αξία που έχει αποκτήσει το έργο του Διο­γένη Λαέρτιου οφείλεται κυρίως στη μη διάσωση των πε­ρισσοτέρων αρχικών πηγών και των πρώιμων συμπιλημάτων, απώλεια που ανέδειξε το έργο του σε κύρια πηγή της ιστορίας της φιλοσοφίας. Στα τέλη του Μεσαίωνα τα Βι­βλία του Διογένη αποτελούσαν την αποκλειστική βάση της ιστορίας της φιλοσοφίας, όπως φαίνεται από το δημοφιλές και ευρύτατα διαδεδομένο έργο του Walter Burley (1275 - ;1345) De vita et moribus philosophorum.

Σε κάθε χωρίο είναι τόσο χρήσιμος και αξιόπιστος όσο και η πηγή στην οποία τυχαίνει να βασίζεται. Η διάταξη του έργου του είναι η ακόλουθη. Αρχίζει με γενική εισαγωγή ή πρόλογο που αναφέρεται στις μη Ελ­ληνικές φιλοσοφίες, σε θέματα που αφορούν στη δομή του έργου (ι 1-21) και σε μια καταγραφή των σοφών (i 22122) της αρχαιότητας, τους οποίους ο συγγραφέας δια­κρίνει από τους φιλοσόφους. Στη συνέχεια, στο έργο δίνο­νται οι ζωές των φιλοσόφων διατεταγμένες σε δύο διαδο­χές, μέθοδος που είχε αναπτυχθεί από τον Θεόφραστο και τον Σωτίωνα τον Αλεξανδρέα (σχεδιάγραμμα σελ. 19): Πρώτη διαδοχή. Ιωνική: Από τους προσωκρατικούς μέ­ χρι τον Σωκράτη (π 1-47). Στη συνέχεια διακλαδίζεται σε τρία μέρη. Πρώτον, ο Πλάτων, η Μέση και η Νέα Ακαδημεία μέχρι τον Κλειτόμαχο (iii, iv). Δεύτερο, ο Αντισθένης, οι Κυνικοί και οι Στωικοί μέχρι τον Χρύσιππο (vi, vii) και τρίτον, ο Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος ( ν ) . Δεύτερη διαδοχή, Ιταλική: Φερεκύδης, Πυθαγόρας, Ελεάτες, Ατομικοί μέχρι τον Επίκουρο (viii), που ακολουθούνται από φιλοσόφους των οποίων δεν υπήρξαν διάδοχοι (ix, χ). Η διάταξη τούτη διασκορπίζει τους προσωκρατικούς στα πρώτο, δεύτερο, όγδοο και ένατο βιβλία. 

Ο Διογένης, επί­σης, δηλώνει στον πρόλογο πως οι Σκεπτικοί αποτελούσαν φιλοσοφική σχολή, αλλά δεν απαντώνται σε καμιά από τις δυο διαδοχές, παρ' ότι αναφέρονται διεξοδικά στο ένατο βιβλίο. Παράδοξο στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι ενώ οι διαδοχές φθάνουν μέχρι τον πρώτο μετά Χριστόν αιώνα οι Σκεπτικοί φθάνουν μέχρι την εποχή του Διογένη (Αινεσίδημος, Φαβωρίνος, Μηνόδοτος). Το στοιχείο αυτό αντι­κατοπτρίζει, όπως είπαμε, τη χρονολόγηση των πηγών του και όχι μια πιθανή προτίμηση του συγγραφέα προς τη σχολή των Σκεπτικών. Παρ' ότι ο Διογένης αναφέρει εκατοντάδες πηγών, η προτίμηση του προς κάποιες από αυτές είναι προφανής. Πολλοί, μάλιστα, από τους συγγραφείς που αναφέρει δεν είναι καθόλου γνωστοί, όπως, για παράδειγμα, ο Αντίγο­νος ο Καρύστιος, ο Αντισθένης ο Ρόδιος, ο Δημήτριος Μάγνης, ο Διοκλής, ο Ηρακλείδης Λέμβος, ο Έρμιππος, ο Ιερώνυμος Ρόδιος, ο Ιππόβοτος, ο Νεάνθης ο Κυζικηνός, η Παμφίλη και ο Φαβωρίνος. Οι περισσότεροι από τους συγ­γραφείς αυτούς έζησαν είτε τον τρίτο και δεύτερο αιώνα προ Χριστού είτε τον πρώτο μετά Χριστόν. Για την μεταξύ τους περίοδο υπάρχει χαρακτηριστικό κενό τόσο σε πηγές όσο και σε ιστορικά γεγονότα, κενό που υποδηλώνει την επιλογή του συγγραφέα ως προς τις κύριες πηγές του. 

Το βιογραφικό υλικό κατατάσσεται κατά συγκεκριμένα θέματα, όπως παρατήρησε ο Α. Delatte. Τούτα τα θέματα είναι καταγωγή· μόρφωση, φιλοσοφική παιδεία, μετακινή­σεις· θέση στη διαδοχή ή ίδρυση σχολής· χαρακτήρας και ιδιομορφίες· σημαντικά γεγονότα της ζωής· ανέκδοτα περί του θανάτου, επιγράμματα· χρονολογικά στοιχεία, περίο­δος ακμής· έργα· αρχές· έγγραφα, όπως, διαθήκη, επιστο­λές· άλλοι άνθρωποι με το ίδιο όνομα και τέλος διάφορα στοιχεία, όπως κατάλογοι οπαδών, σατιρικοί στίχοι, εφευ­ρέσεις, πολιτική δράση κ.λπ. 

Απ' όλα τα παραπάνω περισσότερο περιγράφεται ο χα­ρακτήρας και οι ιδιομορφίες, πράγμα που δείχνει τις προ­τιμήσεις τόσο του ιδίου όσο και του κοινού του. Στην περι­γραφή περιλαμβάνεται η ενδυμασία, τα φυσικά χαρακτηρι­στικά, η ιδιοσυγκρασία, το ήθος, η ερωτική ζωή (ιδιαίτερα αν ήταν σκανδαλώδης), οι διατροφικές συνήθειες και στοι­χεία της καθημερινής ζωής, καθώς και πλήθος ανεκδότων. 

Δεν γνωρίζουμε από που πήρε ο Διογένης τις δοξογραφικές περιλήψεις του, μερικές από τις οποίες είναι άλλωστε από τις μεγαλύτερες και συνοδεύονται με κατά­λογο έργων των συγγραφέων. Η προσεκτική ανάλυση αποκαλύπτει πως οι περιλήψεις αυτές δεν προέρχονται απαραίτητα από την αντίστοιχη φιλοσοφική σχολή, αλλά πολλές έχουν ακολουθήσει ανορθόδοξες πορείες, όπως, για παράδειγμα, τα δόγματα του Αριστοτέλη που θεωρού­νται από Στωική σκοπιά. Καμιά από τις δοξογραφικές πλη­ροφορίες του Διογένη δεν μπορεί να ληφθεί άκριτα, πρέ­πει οπωσδήποτε να αντιπαραβληθεί με κείμενα και απο­σπάσματα του κάθε φιλοσόφου. 

Άλλο είδος υλικού, που αφθονεί στον Διογένη Λαέρ­τιο, είναι τα αποφθέγματα, τα οποία, σύμφωνα με τον Hope (The Book of Diogenes Laertius, Νέα Υόρκη, 1930) κατα­τάσσονται σε είδη. Παραδείγματος χάριν, περισσότερα από εκατόν είκοσι αποφθέγματα εμφανίζονται ως απαντήσεις σε ερωτήσεις οι οποίες είτε περιέχουν συμπυκνωμένα δόγ­ματα είτε δείχνουν την ευστροφία του φιλοσόφου.

Ο Διο­γένης ήταν μεθοδικός και έντιμος στο έργο του· όταν δη­λώνει πως έχει αναθεωρήσει την κύρια πηγή του, έτσι ακριβώς έχει κάνει. Του λείπει όμως σε μεγάλο βαθμό η κριτική θεώρηση, όπως αποδεικνύει ο Hope στο έργο του. Παραδείγματος χάριν, για την αστρονομία γίνονται παρα­ πομπές στον Εύδημο (αξιόπιστη πηγή) αλλά και στους Φαδωρίνο, Παρμενίδη, Θεόφραστο, Ησίοδο (μέσω του Ζήνωνα, παρ' ότι ο ίδιος διέθετε το πρωτότυπο), στον Ευ­ριπίδη, στους Ίαμβους του Καλλίμαχου και στον Τίμωνα τον Φλιάσιο. Είναι σαφές πως απευθυνόταν σε ευρύ κοινό με γενική μόρφωση, γι' αυτό δεν θα έπρεπε να κατηγορεί­ται, αν δεν καταφέρνει να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του μελετητή της φιλοσοφίας.

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ - ΒΙΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΩΝ ΤΩΝ ΕΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΙ ΕΥΔΟΚΙΜΗΣΑΝΤΩΝ ΤΩΝ ΕΙΣ ΔΕΚΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟΝ - ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΑΜΤΕΙΑ «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ΑΠΑΝΤΑ ΤΟΜΟΣ 1 ΒΙΒΛΙΑ 1-2 ΕΚΔΟΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

https://pdfcoffee.com/--219-pdf-free.html