ΕΝΝΕΑ ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ: ΒΟΡΜΙΣΚΟΣ — ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΤΟΝ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΣΤΑΥΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Εικόνα: Το χωριό Παλαιά Βρασνά, η Εγνατία οδός, κάτω στην παραλία τα Νέα Βρασνά και στο βάθος στον κόλπο, ο Σταυρός Θεσσαλονίκης.

Πηγή εικόνας: facebook Βρασνά - Vrasna

Αρχαία θρακική πόλις εν Μυγδονία παρά την πόλιν Αρέθουσαν επί τής λίμνης Βόλβης, όπου αυτή εκβάλλει διά του Ρηχίου ποταμού εις η θάλασσαν. (Θουκυδ. IV, 13).

Αναφέρεται επίσης Βορμίσκος και Βρωμίσκος. Εις τον Βρομίσκον τούτον απέθανε, κατά τήν παράδοσιν, όπως αναφέρει Στέφανος ο Βυζάντιος, ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης, κατασπαραχτείς υπό των κυνών.

Πηγή: Λεξικόν Γεωγραφικόν καί Ιστορικόν της Θράκης από των Αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της αλώσεως της Κωνταντινουπόλεως. 1954

(σ.σ.: Αναφέρεται ως θρακική πόλις διότι ως γνωστόν, κατά τα πανάρχαια χρόνια, η περιοχή από τον Δούναβη έως την περιοχή της Πιερίας, ονομαζόταν Θράκη. Ο Όμηρος πέρα του προσδιορισμού των συνόρων της, γράφει ότι ο Άθως από όπου κατέβαινε η θεά Ήρα βρισκόταν στη Θράκη και ότι σ αυτήν περιλαμβανόταν και η Πιερία η κοιτίδα των μουσών. Χάρτης της Αρχαίας Θράκης εδώ: https://atticpot.ipet.gr )

Σύμφωνα με Αρχαίους συγγραφείς και ιστορικούς, ήταν μια «μυγδονική» κωμόπολη γνωστή ως «Βορμίσκος». Κατά Θουκυδίδη, ήταν χτισμένη κοντά στον ποταμό Ρήχιο (στην Ρεντίνα). Λέγεται ότι ο Ευριπίδης, ο μεγάλος Έλληνας Αρχαίος ποιητής, σκοτώθηκε εδώ από τα άγρια σκυλιά του βασιλιά Αρχέλαου κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού.
Αυτή η «μυγδονική» κωμόπολη ήταν σημαντική αφού εισήλθε στη μεγάλη Αθηναϊκή και Δηλιακή συμμαχία.
Ήταν ο δρόμος πρόσβασης που χρησιμοποίησαν τα Λακεδαιμόνια στρατεύματα του στρατηγού Βρασίδα προς Αμφίπολη και του στρατού του Ξέρξη.

Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΒΟΡΜΙΣΚΟΣ ή ΒΡΟΜΙΣΚΟΣ

Ο Αρχαίος αυτός μυγδονικός οικισμός είναι γνωστός κατά τον Στέφανο Βυζάντιο ως "Βορμίσκος" κατά τον Θουκυδίδη ως "Βρομίσκος" κατά Δήμιτσα και ως εθνικό Βορμίσκος". Βρίσκονταν στην έξοδο της λίμνης Βόλβης και στη δεξιά όχθη του ποταμού Ρηχίου πολύ κοντά στην Αρχαία Αρέθουσα και στα στενά της Ρεντίνας. Ο Θουκυδίδης τον συνδυάζει με τον Αυλώνα (τον σημερινό Σταυρό) απέναντι από το Αρτεμίσιο φρούριο που εδέσποζε στον Στρυμωνικό κόλπο. Κατά τον Δήμιτσα ο Βρομίσκος ήταν ο τόπος που οι μεταγενέστεροι των Αρχαίων επίστευαν ότι ευρίσκονταν στην περιοχή του ο τάφος του Ευριπίδη, ενώ προσωπικά θεωρούσε πιό πιθανή την εκδοχή ο ποιητής να τάφηκε για λόγους επίσημους, καλλιτεχνικούς κατ εκπολιτιστικούς λόγους στην νεοσύστατη και την μεγίστη των εν Μακεδονία πόλεων Πέλλα.

Ο Στέφανος Βυζάντιος τον Βορμίσκο, τον αποκαλεί χωρίο Μακεδονίας, δηλαδή μια πολίχνη, ένα απλό οικισμό στον οποίο ο τραγικός ποιητής βρήκε τραγικό τέλος "κυνοσπάρακτος γέγονες".

Ο Βρομίσκος είναι Ελληνική λέξη που προέρχεται από το ρήμα βρέμω ή βρομώ και βρόμος που σημαίνούν βομμώ, βουϊζω και κροτώ και βρόμας ίσον μεγάλος θόρυβος, πάταγος ή ο μεγάλος ήχος από νερά, από αυτά που προφανώς θα έπεφταν με ορμή, μέσα από την κοιλάδα της Ρεντίνας, τις χαράδρες και τα φαράγγια.

Στον παρακείμενο αυτόν τόπο της Αρέθουσας τον πανάρχαιο αυτό χώρο τον Βρομίσκο, οι ντόπιοι λένε πως κάποτε που γίνηκε η μεγάλη πλημμύρα στην κοιλάδα, του Αυλώνα της Ρεντίνας, μάλλον από τρομερό σεισμό, τα νερά της λίμνης ξεχύθηκαν και γέμισαν τα πάντα. Στις εκβολές του Ρήχιου ποταμού κοντά στον σημερινό Σταυρό συνέβη κάτι το περίεργο. Σχηματίσθηκε ένα βάραθρο τρομερό και μεταβλήθηκε σ' ένα βαθύ νεροστρόβιλο. Τα νερά όπως έρχονταν ορμητικά είχαν παρασύρει μαζί ότι βρήκαν μπροστά τούς και στριφογύριζαν δαιμονικά και τέλος ρουφιόντουσαν με βρόντο και ρόχθο, σαν να τα κατάπινε κανένα στόμα ενός τέρατος της κολάσεως.... ο νεροστρόβιλος ανέβαινε σε μεγάλο ύψος και ξερνούσε τα λείψανα που υπήρχαν μέσα σ' αυτόν.

Για το βάραθρο αυτό της Αρχαιότητας διηγούνται πολλά και αναφέρονται πολλές ιστορίες, γιατί όπως ήταν επόμενο ύστερα από μιά τέτοια καταστροφή και θεομηνία, ξεχύθηκαν πλήθος από κόκκαλα μαζί με σαπισμένες σάρκες ανθρώπων και ζώων και η φαντασία τους είδε πολλά τέρατα και σημεία.... και από αυτό το γεγονός η τοποθεσία αυτή χρωστά το όνομά της κατά την λαϊκή παράδοση ως Βρομίσκος...

Ο ιστορικός Θουκυδίδης (Δ’ 103) μνημονεύει ότι ο στρατηγός των Λακεδαιμονίων Βρασίδας είχε ξεκινήσει το πρωϊ και έφθασε 'περί την δείλην" της ημέρας εκείνης και μάλιστα χειμώνα και ενώ έπιπτε ελαφρά χιών, παρά την σημερινή κοινότητα κάτω Σταύρού, μεταβαίνοντας προς κατάληψη της Αμφιπόλεως. Αναφέρει συγκεκριμένα "επί τον Αυλώνα και Βορμίσκον" και ασφαλώς θα εννοεί, την μεν Αυλώνα την κοιλάδα, το φαράγγι της Ρεντίνας, από τα οποία τα νερά της λίμνης Βόλβης δια του παραπλεύρως ποταμού Ρηχίου εκβάλουν στον κόλπο του Στρυμώνα δηλαδή στον Μυγδονικό Βορμίσκο ή Βρομίσκο, στον σημερινό Σταυρό και τις εκβολές τον Ρηχίου ποταμού όπου βρίσκεται η ευρύτερη παραλία και ο κόλπος του κάτω Σταυρού περίπου.

Ίσως είναι η παλαιότερη μαρτυρία που έχουμε για τον Μυγδονικό Αρχαίο Βορμίσκο ή Βρομίσκο δηλαδή κατά το έτος -423 που αναφέρει ο Θουκυδίδης για τις κινήσεις τον στρατηγού Βρασίδα (Δ' 84 και Δ' 102) και άλλη μια πηγή του Ηροδότου (Ζ' 115) ο οποίος περιγράφει την πορεία του Ξέρξη, γράφει ότι αυτός διήλθε το Σιλέος Πεδίον, που θα αναφέρουμε περί αυτού λεπτομέρειες στη συνέχεια, (παρά τον Βορμίσκον - Σταυρό) και παράκαμψε την Στάγειρο λόγω τον ορεινού όγκου τον Στρατονίκου και της δασώδους περιοχής του, ελλείψει άλλων οδεύσεων. Επίσης έχουμε και μία άλλη έγγραφη πηγή ότι το -425 ο μυγδονικός Βορμίσκος αποσπάστηκε από τον έλεγχο τον Μακεδονικού κράτους και υπήχθηκε στον έλεγχο των Αθηναίων, καθώς μας διδάσκουν οι φορολογικοί κατάλογοι των Αθηνών, πρέπει και αυτός μαζί με την Στρέψα, Θέρμη ή Σέρμη, Μεθώνη και Ηράκλειο να υπάγονταν στην περιώνυμη αττικοδηλιακή συμμαχία.

Από τις ελάχιστες αυτές πηγές των Αρχαίων συγγραφέων και τις ιστορικές ενδείξεις που αναφέραμε, ότι εδείπνησαν και αναπτύχθησαν οι άνδρες του στρατηγού Βρασίδα και η πορεία του Ξέρξη πέρασε από εκεί, άρα σοβαρό και στρατηγικό αφ' ενός μέρος και από την άλλη συμμετέχει στην αττικοδηλιακή συμμαχία των Αθηνών μαζί με άλλες γνωστές μυγδονικές και αξιόλογες πόλεις της εποχής εκείνης.

Προκύπτει ότι μάλλον υπήρξε σημαντική και αξιοπρόσεκτη πολίχνη και ορμητήριο και δεν είναι καθόλου αμφίβολο και απίθανο κάποια περίοδος ακμής να θεμελιώθηκε, οικισμός με θάλασσα και λιμάνι κοντά στην Αμφίπολη και την Όλυνθο οπότε να ανέπτυξε και εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις πού έμειναν δυστυχώς, όπως και άλλες πολίχνες άγνωστες.

Ευρίσκετο "παρά του Συλεός Πεδίού καλεσμένου" (Ηρόδοτος 7,115) και ο Βορμίσκος, και η Αρέθουσα, η Ρεντίνα, η Απολλωνία, η Βόβλη, οι μυγδονικές λίμνες (Κορώνεια - Βόλβη) η Αλοίνδια (Λαγκαδάς) και Βαίρος (Περιβολάκι) εκτεινόμενον από τον Χαρτιλάτου μέχρι του Στρυμωνικού κόλπου έχοντας ως όρια προς βορρά μεν τον κισσό και τον Βερτίσκον και έτσι χωρίζεται από τα λεκανοπέδια της Βισαλτίας και Κρηστωνίας.

------------------------

Πιό πάνω και βόρεια από τον Αρχαίο ΒΟΡΜΙΣΚΟ βρίσκεται το χωριό Βρασνά.

Τα Βρασνά, κατά μια εκδοχή, λέγεται ότι πήραν την ονομασία αυτή από την πόλη Βορμίσκος ή Βρομίσκος, η οποία στην Αρχαιότητα ήταν χαμηλότερα από την σημερινή τοποθεσία των Βρασνών, προς τη θάλασσα και παραπλεύρως της Εγνατίας Οδού.

Στα Βρασνά τοποθετείται πιθανώς η Αρχαία θρακική πόλη της Βισαλτίας Βρέα που αναφέρει ο Θουκυδίδης Ι,64,4.Το -446/5 ο Περικλής είχε ιδρύσει σε αυτήν αθηναϊκή κληρουχία, που το ιδρυτικό της ψήφισμα είχε βρεθεί παλιότερα στο χωριό αυτό. Η Βρέα, που το όνομά της έχει σχέση με τη θρακική λέξη βρία = πόλη πρβ. π.χ. την πόλη Μεσημ-βρία υπήρχε ως την εποχή του Φιλίππου Β’, ενώ αργότερα κατά τη ρωμαϊκή εποχή φαίνεται πως ο πληθυσμός της ίσως απορροφήθηκε από την Αμφίπολη ή κάποια άλλη γειτονική πόλη.

Δεύτερη εκδοχή για την ονομασία Βρασνά: Το Αρχαίο τοπωνύμιο “Βρέα” διασώθηκε πιθανώς παραφθαρμένο στη νεότερη ονομασία Βραστά Βρασνά του χωριού.

Πηγές: https://volvipress.gr , https://thrakiki.gr , https://www.gtp.gr , https://topakas.me , https://www.restarttourism.gr