Αρχίλοχος ο Πάριος - η συναρπαστική ιστορία του πολεμιστή / ποιητή

Εικόνα: Από shakko - Έργο αυτού που το ανεβάζει, CC BY-SA 3.0, Μουσείο Πούσκιν Μόσχα, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7408002

----------------------

της Ελευθερίας Κανελλάκη, ιστορικού / αρχαιολόγου

Ο ποιητής Αρχίλοχος ήταν ιαμβογράφος, έγραφε δηλαδή ιαμβικά ποιήματα, όχι όσον αφορά το μέτρο τους, αλλά τη γλώσσα τους. Τα ποιήματά του ήταν γραμμένα σε επιθετική και χλευαστική γλώσσα και αποτελούσαν πρωτοτυπία για την εποχή τους και τα μέχρι τότε ιδανικά που πρόβαλαν τα έπη του Ομήρου.

Ο Αρχίλοχος γεννήθηκε περίπου το πρώτο μισό του έβδομου αιώνα προ Χριστού. Πρόκειται για σίγουρη χρονολογία καθώς μιλά για μια έκλειψη ηλίου η οποία έγινε το 648 π.Χ. στα χρόνια της βασιλείας του Γύγη, επομένως την ίδια εποχή περίπου θα έζησε και ο ποιητής.

Ο ποιητής, καταγόταν από την Πάρο, πατέρας του ήταν ο Τελεσικλής και μητέρα του η Ενιπώ. Ο πατέρας του καταγόταν από αριστοκρατικό γένος και υπήρξε αρχηγός της αποικιστικής εκστρατείας στη Θάσο. Η μητέρα του μάλλον ήταν δούλη.

Διαβάζοντας τα ποιήματά του βλέπουμε πως ο Αρχίλοχος παρουσιάζει τον εαυτό του με ως υπηρέτη βασιλιά του πολέμου και δηλώνει πως γνωρίζει καλά το αξιέραστο δώρο των Μουσών. Αυτός ήταν ένας κοινός τόπος στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία και ποίηση, να παρουσιάζεται δηλαδή η ποιητική ικανότητα ως δώρο των Μουσών (για παράδειγμα στον Όμηρο και στον Ησίοδο).

Στο ποίημα για την ασπίδα, ο Αρχίλοχος χρησιμοποιεί λέξεις και θέματα από τον Όμηρο για να τα ανατρέψει στη συνέχεια. Το ποίημα αφορά τη ριψασπία του ποιητικού υποκειμένου. Η ασπίδα αυτή ήταν ένα αψεγάδιαστο όπλο που το ποιητικό υποκείμενο εγκατάλειψε κοντά σε κάποιον θάμνο χωρίς να το θέλει. 

Όλο το πρώτο δίστιχο είναι σοβαροφανές αφού αυτό που το ακολουθεί, έρχεται με συνεχείς αντιθέσεις να αναιρέσει όσα ειπώθηκαν στην αρχή. Το ποιητικό υποκείμενο χαίρεται που κατάφερε να σωθεί και αδιαφορεί για την ασπίδα που έχασε αφού ξέρει ότι μπορεί να αποκτήσει πάλι κάποια καλύτερη ενώ η ανθρώπινη ζωή όταν χαθεί δε μπορεί να γυρίσει πίσω. 

Ο Αρχίλοχος για το ποίημά του αυτό δέχτηκε δριμύτατη κριτική από από τους συγχρόνους και τους μεταγενέστερούς του, αφού η ιδέα της ριψασπίας όπως εκφράζεται στο ποίημα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον ομηρικό κόσμο και τα ομηρικά ιδεώδη. Για τους ομηρικούς ήρωες η εγκατάλειψη ενός αψεγάδιαστου όπλου έφερε τεράστια καταισχύνη. Ο ομηρικός ήρωας μπορούσε να τρέξει, να γυρίσει πίσω, να πληγωθεί, ποτέ όμως να πετάξει τα όπλα του. Γνωστό είναι επίσης το αρχαίο δωρικό ρητό που έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στους γιούς τους πριν από κάθε μάχη «ή ταν ή επί τας», δηλαδή να επιστρέψεις με την ασπίδα σου ή αλλιώς νεκρός πάνω σ'αυτήν.

Δε γνωρίζουμε ωστόσο αν η πληροφορία για τη ριψασπία αφορά τον ίδιο τον Αρχίλοχο ή πρόκειται απλώς για ένα λογοτεχνικό μοτίβο.

Αν δεχτούμε ωστόσο ότι το ποίημα αφορά τον ίδιο τον ποιητή δε μπορούμε να τον κατηγορήσουμε για δειλία ή μη συνειδειτοποίηση της ευθύνης του στη μάχη αφού γνωρίζουμε ότι τελικά ο Αρχίλοχος πέθανε σε μάχη υπερασπιζόμενος την πατρίδα του από τους Ναξίους. Μία παράδοση σχετικά με το θάνατό του διηγείται πως η Πυθία έδιωξε αυτόν που είχε σκοτώσει τον Αρχίλοχο, τον Κάλωνδα από το ναό του Απόλλωνα. Επιπρόσθετα η ριψασπία αυτή δε συνέβη σε μάχη υπεράσπισης της πατρίδας του Αρχιλόχου, της Πάρου, αλλά σε επεκτατικό πόλεμο της Πάρου εναντίον της Θάσου, όπου βρισκόταν ο Αρχίλοχος λόγω φτώχειας ως μισθοφόρος.

Εικόνα: Απόσπασμα που βρίσκεται σήμερα στην συλλογή παπύρων στην Κολωνία της Γερμανίας. (P. Köln II 58). Από Archilochos - Papyrussammlung Köln, Band II, Nr. 58, Κοινό Κτήμα, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5492478

Όσον αφορά τη σχέση της ποίησης του Αρχιλόχου με τους θεούς, είχε συνθέσει ποιήματα για το Διόνυσο και τη Δήμητρα και έναν ύμνο στον Ηρακλή. Ξεκάθαρη είναι και η άποψη περί παντοδυναμίας των θεών που ανάλογα με τη θέλησή τους υψώνουν τον άνθρωπο ή τον γκρεμίζουν συθέμελα, όπως ακριβώς απαντά η άποψη αυτή και στο «Έργα και Ημέραι» του Ησιόδου για την παντοδυναμία του Δία. Θεωρεί επιπρόσθετα ο Αρχίλοχος πως οι θεοί δίνουν στους ανθρώπους την «τλημοσύνη», δηλαδή την υπομονή με θάρρος, ως φάρμακο για τα κακά που συμβαίνουν στη ζωή του κάθε ανθρώπου.

Εξέχουσα σημασία στη θεματική του Αρχιλόχου έχει και ο έρωτας, ο οποίος παρουσιάζεται σαν ασθένεια που ταράζει τον άνθρωπο συθέμελα, κλέβει το μυαλό του ανθρώπου και τον τυφλώνει. Χαρακτηρίζει τον έρωτα «λυσιμελή», δηλαδή λέει πως λύνει τις έγνοιες του μυαλού όπως χαρακτηρίζεται στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια ο Ύπνος που λύει, χαλαρώνει τα μέλη του σώματος και το μυαλό.

Γνωστή είναι και η ιστορία με το Λυκάμβη, ο οποίος του είχε υποσχεθεί πως θα του έδινε για νύφη την κόρη του Νεοβούλη πράγμα όμως που τελικά δε συνέβη, εξοργίζοντας τον ποιητή. Σύμφωνα μάλιστα με μια διήγηση, οι οργισμένοι στίχοι του Αρχιλόχου για την επιορκία του Λυκάμβη οδήγησαν σε θάνατο τον ίδιο το Λυκάμβη ή την κόρη του Νεοβούλη.

Ο έρωτάς του για τη Νεοβούλη εκφράζεται άλλοτε με τρυφερές ειδυλλιακές εικόνες, όπου περιγράφεται η κόμη της κόρης, τα παιχνίδια της με κλαδιά μυρτιάς και τριαντάφυλλα, το άγγιγμα του χεριού της από τον ποιητή και άλλοτε πάλι με περισσότερο τολμηρές περιγραφές.

Ανάθημα από τον τάφο του Αρχιλόχου: ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ΠΑΡΙΟΣ ΤΕΛΕΣΙΚΛΕΟΣ ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου

Από Parapher - Έργο αυτού που το ανεβάζει, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=56201717

Συνοψίζοντας λοιπόν, ο Αρχίλοχος ήταν ο ποιητής που πάτησε πάνω στους ώμους της παράδοσης των επών, στους ώμους του Ομήρου για να προχωρήσει την αρχαία ελληνική σκέψη και να στρέψει το ενδιαφέρον από το μακρινό, στο κοντινό, από το τότε, στο τώρα, από τους θεούς και τους ήρωες στον ίδιο τον άνθρωπο της αρχαϊκής εποχής και στα προβλήματα που αντιμετώπιζε. Πέρασε στην ποίησή του ιδανικά, σκέψεις και απόψεις για τους όρκους, τον έρωτα, τον πόλεμο, το θάνατο και κατ' επέκταση όλα όσα αφορούσαν τον άνθρωπο την εποχή εκείνη, μια εποχή αλλαγών και ανακατατάξεων. Θεωρούσε τέλος, πως ψέγοντάς τον ο άνθρωπος γίνεται καλύτερος και προτιμούσε να συγκρουστεί με παραδοσιακές αξίες όπως στο ποίημά του για την ασπίδα, παρά να πολεμήσει παράτολμα, προτάσσοντας έτσι σε όλες τις πτυχές της ζωής του το μέτρο, το υψηλότερο ιδανικό των αρχαίων Ελλήνων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας,Albin Lesky,Εκδόσεις αφων Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2006, αναθεωρημένη έκδοση

2) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, Αθήνα 1981.

3) Ελεγεία και Ίαμβος,ΙΩ.-ΘΕΟΘ.Α.Παπαδημητρίου, Αθήνα 1984.

της Ελευθερίας Κανελλάκη, ιστορικού / αρχαιολόγου

Απόσπασμα. Ολόκληρο το άρθρο εδώ: https://www.historical-quest.com

--------------------------------------------------

Η ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ