ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ

Η άλλη όψη των αγαλμάτων
Αν και δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι λόγω της φθοράς του χρόνου, τα χρώματα των αρχαίων αγαλμάτων εντοπίζονται πλέον με ειδική τεχνική που χρησιμοποιεί υπεριώδες φως. Έτσι είναι πλέον δυνατή η αποκατάσταση των χρωμάτων, που δίνει εκπληκτικά αποτελέσματα και αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε αγάλματα και ναούς (πηγή: TECHGEAR)

Τα αυθεντικά αρχαία Ελληνικά αγάλματα ήταν βαμμένα με έντονα χρώματα, αλλά μετά από 3 χιλιάδες χρόνια είναι λογικό να έχει χαθεί ο χρωματισμός τους. Όχι όμως εντελώς!
Αν και φαντάζει αδύνατο, ακόμα και να σκεφτεί κανείς ότι θα μπορούσε να δει την πραγματική μορφή αυτών των αγαλμάτων, αφού η φθορά από το χρόνο, τον ήλιο, την άμμο και τον αέρα είναι τεράστια, μερικοί φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών διαφόρων Πανεπιστημίων των ΗΠΑ (Harvard, Colorado κ.ά) ανακάλυψαν ότι όταν φωτίζουν τα αγάλματα με υπεριώδες φως υπό συγκεκριμένη γωνία (τεχνική που χρησιμοποιείται ευρέως στους πίνακες ζωγραφικής), μπορούν να δουν το σχεδιάγραμμα των χρωμάτων, τα υπολείμματα βαφής, σκόνης, αλλά και τα ίχνη από τα πινέλα.Βέβαια, στα αγάλματα η διαδικασία αυτή είναι αρκετά πιο δύσκολη, αλλά τα περίτεχνα σχέδια γίνονται ορατά λόγω του διαφορετικού ρυθμού απόθεσης του κάθε χρώματος. Επιπλέον, αυτά τα στρώματα χρωμάτων προστατεύουν τα αγάλματα από τη διάβρωση, παρά το γεγονός ότι δεν είναι πλέον ορατά με γυμνό μάτι!
Για να περάσουμε ξανά στην τεχνική της υπεριώδους ακτινοβολίας, πρέπει να σημειώσουμε ότι το υπεριώδες φως κάνει πολλές οργανικές ενώσεις να φθορίζουν. Αυτό το γεγονός έχει βοηθήσει πολύ τους εκτιμητές έργων τέχνης να καταλαβαίνουν κατά πόσο ένα έργο είναι αντίγραφο, αφού κατά κανόνα τα παλαιότερα έχουν μεγαλύτερο ποσοστό οργανικών ενώσεων σε σχέση με τα καινούργια. Χάρι στα υπολείμματα αυτών των οργανικών ενώσεων και το φθορισμό τους, οι ερευνητές μπορούν να δουν με μεγάλη λεπτομέρεια τη μορφολογία των αρχαίων αγαλμάτων.

Μόλις γίνει η χαρτογράφηση υπάρχει το πρόβλημα της εξακρίβωσης του χρώματος, καθώς παρά το γεγονός ότι κάθε χρώμα αφήνει το δικό του στίγμα, μετά από τόσα χρόνια αλλοιώνεται η χημική σύσταση, με αποτέλεσμα να υπάρχει η πιθανότητα η σημερινή “βαφή” να μην έχει καμία σχέση με την πραγματική.
Παρόλα αυτά, υπάρχει λύση, αφού τα χρώματα μπορεί να ξεθωριάζουν με το χρόνο, αλλά τα υλικά (χρωστικές φυτικής και ζωικής προέλευσης, πέτρες και όστρακα) παραμένουν όπως ήταν εδώ και χιλιάδες χρόνια, κάτι που μπορεί επίσης να ανακαλυφθεί με φωτισμό. Με φασματοσκοπία ακτίνων Χ και υπερύθρου, οι ερευνητές μπορούν να κατανοήσουν τη σύσταση των χρωμάτων, καθώς και το ποια ήταν η εμφάνιση τους αρχικά.Η φασματοσκοπία βασίζεται στο γεγονός ότι τα άτομα διαφορετικών υλικών απορροφούν διαφορετικά μήκη κύματος ακτινοβολίας, όταν αυτή πέφτει επάνω τους, με τα υπόλοιπα μήκη να ανακλώνται. Έτσι, οι ερευνητές καταλαβαίνουν ποια ακτινοβολία απορροφήθηκε και αναγνωρίζουν το υλικό, ενώ με τη βοήθεια των υπέρυθρων ακτίνων καθορίζουν τις οργανικές ενώσεις. Να σημειωθεί ότι οι ακτίνες Χ δεν σταματούν πουθενά, παρά μόνο στα βαρύτερα στοιχεία, όπως είναι τα πετρώματα και τα μέταλλα.
(ΠΗΓΗ ΤΕACHGEAR) Νews247.gr
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Πολύχρωμοι Θεοί

Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας παρουσιάστηκε η Προσωρινή Έκθεση «Πολύχρωμοι Θεοί». Ήταν μια έκθεση που, περιοδεύοντας στην Ευρώπη, ήλθε στην Αθήνα και ήταν ανοικτή στους επισκέπτες από τις 29 Ιανουαρίου μέχρι τις 25 Μαρτίου του 2007. Χάρη στο Άλμπουμ μας, όμως, οι επισκέπτες του δικτυακού μας τόπου θα μπορούν να την απολαμβάνουν μόνιμα!Τα 21 εκμαγεία που παρουσιάστηκαν στην Έκθεση (στις Αίθουσες 44 και 45 του Ισογείου) είναι από γνωστά αγάλματα, όπως ο κορμός θωρακοφόρου από την Ακρόπολη αρ. 599, η κεφαλή Εφήβου της Γλυπτοθήκης του Μονάχου, η Πεπλοφόρος αρ. 679 της Ακρόπολης, ο Λέων του Λουτρακίου κ.λπ., από επιτύμβιες στήλες, όπως του Αριστίωνος, της Παραμυθίου κ.λπ., από αετωματικά γλυπτά, όπως εναέτιες μορφές από το ναό της Αφαίας, η ανατολική ζωφόρος των Σιφνίων, τμήματα της «Σαρκοφάγου του Μεγάλου Αλεξάνδρου» και δείγματα φυσικών χρωμάτων.
(Φωτογραφίες: Μιχάλης Τζιώτης)

Οι εφαρμοστές περισκελίδες του Τρώα τοξότη διακοσμούνται με περίτεχνο ζιγκ-ζαγκ. Πάνω από το χιτωνίσκο με τα μακριά μανίκια, ο οποίος είναι διακοσμημένος με σύστημα επάλληλων ρόμβων, φορά, πιθανώς, δερμάτινο γιλέκο στολισμένο με διάσπαρτα λιοντάρια, γρύπες και ταινίες στα τελειώματα.
Η φωτογράφιση με υπεριώδη πλάγιο φωτισμό αποκάλυψε όλες τις λεπτομέρειες του θαυμάσιου ενδύματος. Αυτό το είδος ενδυμασίας χαρακτηρίζει τους «βάρβαρους» γείτονες των Ελλήνων στην Ανατολή.
Ο επονομαζόμενος «Πέρσης ιππέας» από την Ακρόπολη της Αθήνας παρουσιάζεται εδώ μαζί με λεπτομέρεια των χρωμάτων στις περισκελίδες.
Στο άγαλμα του «Πάριδος» διατηρούνται λίγα ίχνη χρώματος. Ωστόσο, διακρίνονται τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά επίπεδα που προκάλεσε η διάβρωση των χρωμάτων, τα οποία συσχετίζονται με ίχνη χρωστικών ουσιών που ανιχνεύθηκαν από την υπεριώδη φωτογράφηση σε άλλες μορφές του αετώματος και σε γλυπτά, όπως ο «Πέρσης ιππέας».
Τα στοιχεία αυτά επιτρέπουν την αξιόπιστη χρωματική αποκατάσταση. Οι χρωστικές ουσίες ταιριάζουν με αυτές που βρέθηκαν σε πρόσφατες ανασκαφές στο ναό. Τα μαλλιά του τοξότη ήταν κατασκευασμένα ξεχωριστά από επιζωγραφισμένο μόλυβδο. 

Γύρω στο 530-540 π.Χ. πολλά αγάλματα νεαρών γυναικών, οι αποκαλούμενες Κόρες, είχαν αφιερωθεί ως αναθήματα στην Ακρόπολη της Αθήνας. Το 480 π.Χ., κατά την περσική εισβολή, οι Κόρες καταστράφηκαν και ακολούθως τάφηκαν από τους Αθηναίους στην Ακρόπολη. Έτσι, τα αγάλματα δεν εκτέθηκαν καθόλου στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα, όταν τη δεκαετία του 1880 ήλθαν στο φως, να έχουν διατηρήσει σε εξαιρετική κατάσταση τον αρχικό τους χρωματισμό.
Μια από τις πιο όμορφες Κόρες είναι η "Πεπλοφόρος" (530-520 π.Χ.). Ίχνη κόκκινου, μπλε, πράσινου και κίτρινου χρώματος έχουν διατηρηθεί στα μαλλιά, στα μάτια, στη ζώνη, στην παρυφή του ενδύματος και στο διάκοσμο του υφάσματος. Με υπεριώδη και ισχυρό πλάγιο φωτισμό αποκαλύφθηκαν σημαντικές λεπτομέρειες και στοιχεία που δηλώνουν, ότι το ένδυμα που φορά ίσως δεν είναι πέπλος. Κάτω από ένα κοντό επίβλημα γύρω από τους ώμους φορά μακρύ ζωσμένο φόρεμα. Το φόρεμα αυτό στο σημείο που ζώνεται ανοίγει και αφήνει να φανεί άλλο ένδυμα κάτω από αυτό. Αυτό το ένδυμα είναι πλούσια διακοσμημένο με επάλληλες ταινίες που έχουν ζωγραφισμένες μορφές, των οποίων τα περιγράμματα είχαν χαραχθεί πριν από την επιζωγράφηση.
Αυτή η περιβολή δηλώνει μια θεά και όχι μια κόρη, πιθανότατα την Άρτεμη ή την Αθηνά, καθώς κι οι δύο αυτές θεές λατρεύονταν στην Ακρόπολη. Η δεύτερη αναπαράσταση απεικονίζει την Άρτεμη με τόξο και διάδημα. 

Γνωστή ως Σαρκοφάγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Στο τέλος του 19ου αιώνα ανακαλύφθηκαν οι βασιλικοί τάφοι της Σιδώνας. Τα ανάγλυφα της ωραιότερης σαρκοφάγου, που σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης, απεικονίζουν τον Μ. Αλέξανδρο κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού άγριων ζώων και μιας μάχης κατά των Περσών.
Ο χρωματισμός των μορφών έχει διατηρηθεί σε ασυνήθιστα καλή κατάσταση και γι΄αυτό το λόγο η σαρκοφάγος θεωρείται ως μία από τις σημαντικότερες μαρτυρίες για την πολυχρωμία των γλυπτών κατά την ύστερη κλασική και την πρώιμη ελληνιστική περίοδο.
Η πιο πρόσφατη έρευνα για τα χρώματα του μνημείου πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2006. Με τη βοήθεια της φασματικής ανάλυσης εντοπίστηκαν πάνω από 300 ίχνη χρωμάτων και αποδείχθηκε η χρήση 20 διαφορετικών χρωστικών ουσιών, που είχαν εφαρμοστεί χωρίς να έχουν αναμιχθεί. Οι αναπαραστάσεις απεικονίζουν δύο τμήματα της μάχης των Περσών. Αριστερά η μορφή του έφιππου Μ. Αλεξάνδρου έχει αναπαρασταθεί πλήρως. Δεξιά έχει αναπαρασταθεί μία από τις στενές πλευρές της σαρκοφάγου. Στα αντίγραφα αποδίδονται τα χρώματα που διακρίνονται ακόμη στο πρωτότυπο έργο.
http://www.windmillstravel.com/gr/al...&page=8&page=9
Ανατολικό αέτωμα του ναού της Αθηνάς Αφαίας στην Αίγινα

Ο πολεμιστής (περ. 490 π.Χ.) παριστανόταν σε στάση επίθεσης με λυγισμένο τον κορμό και το κεφάλι ελαφρά σκυμμένο προς τα εμπρός να σπεύδει σε βοήθεια ενός συντρόφου του. Φορεί κράνος με επιρρίνιο (προστατευτικό στέλεχος για τη μύτη) και παραγναθίδες, οι οποίες είναι ανασηκωμένες.
Στο κράνος διακρίνεται ρομβοειδές πλέγμα, το οποίο με τη χρήση υπεριώδους ακτινοβολίας φαίνεται ότι αποτελεί τμήμα μιας ζωγραφικής διακόσμησης με φολίδες. Επειδή τα ανθεκτικότερα χρώματα είναι το κόκκινο και το μπλε και σε αρκετές φολίδες διατηρούνται ίχνη μπλε χρώματος, θεωρείται πολύ πιθανόν ότι οι ενδιάμεσες φολίδες θα ήταν κόκκινες. Για το καταυχένιο (το τμήμα του κράνους που προστάτευε τον αυχένα) είχε χρησιμοποιηθεί το διακοσμητικό θέμα των ανθεμίων και λουλουδιών λωτού, όπως στο κράνος της Αθηνάς.
Εδώ παρουσιάζεται μια απλούστερη χρωματική σύνθεση, η οποία φαίνεται πιθανή από την κατάσταση διάβρωσης της επιφάνειας του μαρμάρου.Βρέθηκε στην Ακρόπολη της Αθήνας. Μάρμαρο λευκό. Γύρω στο 470 π.Χ. Παριστάνει πιθανότατα τοξότη που φοράει θώρακα. Κάτω από αυτόν φοράει εφαρμοστό χιτωνίσκο στον οποίο σώζονται ίχνη γραπτών φυτικών κοσμημάτων.

Τα μαρμάρινα γλυπτά των Αμαζόνων από το δυτικό αέτωμα του ναού του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια, που πολεμούν, πεθαίνουν ή απάγονται, είχαν αρχικά χρωματιστεί με έντονα φυσικά χρώματα. Αν και στο άγαλμα της γονατισμένης τοξεύουσας Αμαζόνας, που μεταφέρθηκε ήδη κατά την αρχαιότητα στη Ρώμη και σήμερα βρίσκεται στα Μουσεία του Καπιτωλίου, δεν σώζονται κατάλοιπα χρωμάτων, στα θραύσματα που απέμειναν στην Ελλάδα διακρίνονται με τη βοήθεια διαγώνιου και υπεριώδους φωτισμού πολύ ευκρινή ίχνη της άλλοτε γραπτής διακόσμησης.

Ο εφαρμοστός θώρακας της βασίλισσας των Αμαζόνων Αντιόπης, που απαγάγει ο Θησέας, είχε διακοσμηθεί με έναν διαγώνια κλιμακωτό αγκυλωτό μαίανδρο, όπως φανερώνουν τα ίχνη διάβρωσης στην επιφάνεια του μαρμάρου, σε όλο το μήκος του υφάσματος. Στα ενδιάμεσα τετράπλευρα κενά απεικονίστηκαν δεκαεξάκτινα αστέρια. Επειδή έως τώρα δεν εντοπίστηκαν κατάλοιπα χρωστικών ουσιών, η επιλογή των χρωμάτων για την αναπαράσταση δεν είναι εντελώς επιβεβαιωμένη. Το ανάγλυφο της διάβρωσης του μαρμάρου φανερώνει τη θέση και το μέγεθος των επιμέρους κοσμημάτων.Η αναπαράσταση αποδίδει τμήμα μόνον του χρωματισμού του αετώματος. Ζωγραφισμένα ήταν και τα άλλα ενδύματα των μορφών. Τα πόδια της Αντιόπης δεν θα ήταν ασφαλώς γυμνά και πιθανότατα φορούσε ένα είδος εφαρμοστού παντελονιού.

Το λιοντάρι είχε πιθανότατα τοποθετηθεί ως φύλακας ενός τάφου γύρω στα 550 π.Χ. Το πρωτότυπο βρίσκεται σήμερα στην Κοπεγχάγη, μαζί με ένα δεύτερο παρόμοιο επιτύμβιο λιοντάρι. Το γλυπτό ήταν στην αρχαιότητα τοποθετημένο τόσο ψηλά ώστε να μπορεί να βλέπει κανείς το εσωτερικό του στόματος του.
Το πολύ ευδιάκριτο ανάγλυφο που έχει σχηματιστεί από τη διάβρωση των χρωμάτων στο πρόσωπό του και λίγα υπολείμματα χρωστικών ουσιών μας δίνουν στοιχεία για τον αρχικό χρωματικό διάκοσμο: τα χείλη και η γλώσσα είναι ακόμη σήμερα κόκκινα. Στο τρίχωμα διατηρούνται ίχνη κιτρινοκάστανης ώχρας και στη χαίτη λίγο μπλε. Οι πόροι των μουστακιών και οι ρυτιδώσεις του δέρματος στο ρύγχος ήταν προφανώς αποδοσμένες με κόκκινο χρώμα και διατηρούνται σαν σκιές.
Η απόδοση της χαίτης των λιονταριών σε μπλε χρώμα δεν ήταν σπάνια στην πρώιμη ελληνική γλυπτική: Η υδρορροή από οικοδόμημα στην Ακρόπολη των Αθηνών το αποδεικνύει.

Η κεφαλή (περ. 20 μ.Χ.) είχε αρχικά, όπως αποδεικνύεται από έργα χαρακτικής και περιγραφές, ένθετα χρωματιστά μάτια από ημιπολύτιμους λίθους και ασήμι. Η ταινία, τα χείλη και τα φρύδια σώζουν ακόμη ίχνη επιχρύσωσης. Παρόμοιες μορφές που περιλαμβάνουν "χρώμα" στη σύνθεσή τους με την προσθήκη χρωματιστών πολύτιμων μετάλλων δεν ήταν ασυνήθιστες στην αρχαιότητα.
Οι Έλληνες αντιμετώπιζαν τη φυσική φθορά του χρόνου στην επιφάνεια του χαλκού (πατίνα), με τις επαλείψεις με άσφαλτο (πρώτη ύλη με ελαιώδη υφή που εισαγόταν από τη Νεκρά Θάλασσα) και την τακτική φροντίδα.
Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια τα περισσότερα ελληνικά χάλκινα αγάλματα είχαν πιθανώς σκουρόχρωμη πατίνα. Είναι γνωστό ότι μια από τις μεθόδους εφαρμογής τεχνητής πατίνας στο χαλκό κατά την αρχαιότητα περιελάμβανε τη χρήση θείου. Στην αναπαράσταση αυτή μόνο η κατασκευή των ματιών και η επιχρύσωση μπορούν να θεωρηθούν βέβαια με βάση τα σωζόμενα στο πρωτότυπο έργο στοιχεία. Η απόχρωση του δέρματος και των μαλλιών είναι υποθετικές προτάσεις.
Πιθανότατα πάνω από το 70% του συνόλου των αρχαίων αγαλμάτων ήταν κατασκευασμένα από μέταλλο. Η χρήση πολυχρωμίας σε αυτά αφορά συγκεκριμένα στοιχεία τους, όπως σε αυτό το παράδειγμα. 

Εκρηξη χρώματος στα αρχαία γλυπτά
Οι θεοί που απεικονίζονταν στα αγάλματα των αρχαίων Ελλήνων και κατοικούσαν στην αγορά και στους ναούς
φορούσαν πολύχρωμα ρούχα και αξεσουάρ και κοίταζαν τους διερχoμένους με έντονο καστανό βλέμμα.

Τα λευκά μαρμάρινα αρχαία αγάλματα που βλέπουμε σήμερα στα μουσεία μας τελικά δεν ήταν λευκά. Τουλάχιστον όχι στην ελληνιστική περίοδο, όχι στη Δήλο. Αυτό υποστηρίζει μια νέα μελέτη γύρω από την πολυχρωμία των αρχαίων γλυπτών που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός προγράμματος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και του Κέντρου Ερευνών και Αποκατάστασης των Μουσείων της Γαλλίας, με τη συνδρομή των ελληνικών αρμοδίων φορέων. Η έρευνα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα όχι μόνο για τα ευρήματά της αλλά και για την πρωτότυπη μεθοδολογία που εισήγαγε.
«Ακριβώς οι μέθοδοι που εφαρμόστηκαν μας επέτρεψαν να ανακαλύψουμε νέα αποτελέσματα» εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» οΦιλίπ Ζοκέ, καθηγητής Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού και διευθυντής του Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Προβάνς, ο οποίος ηγήθηκε του προγράμματος μαζί με τηνΜπριζίτ Μπουρζουά του Κέντρου Ερευνών και Αποκατάστασης των Μουσείων της Γαλλίας. «Το πρόγραμμα συνδύασε διάφορες τεχνολογίες αιχμής, τόσο στο επίπεδο της παρατήρησης των υπολειμμάτων χρώματος ή χρυσούόσο και σε αυτό της ανάλυσης- στο να αναλύσουμε σε πρώτη φάση αυτά τα χρώματα και στη συνέχεια να τα αποκαταστήσουμε σε τρισδιάστατη απεικόνιση» .
Εδώ και περίπου έναν αιώνα αρκετοί αρχαιολόγοι είχαν παρατηρήσει υπολείμματα χρωμάτων στα ελληνιστικά αγάλματα της Δήλου, η διαθέσιμη τεχνολογία όμως δεν επέτρεπε ως τώρα μια καλύτερη εξέτασή τους. Η πρώτη καινοτομία που εισήγαγαν οι δυο γάλλοι ερευνητές ήταν η χρήση του βιντεομικροσκοπίου, ενός οπτικού μικροσκοπίου το οποίο, αν και ήταν γνωστό από την αποκατάσταση έργων τέχνης, δεν είχε χρησιμοποιηθεί ποτέ σε αρχαία γλυπτά.
Η τεχνική αποδείχθηκε εντυπωσιακά βοηθητική.«Τα πλεονεκτήματά της είναι πολλά»εξηγεί ο κ. Ζοκέ.«Προσφέρει μεγάλη ευχέρεια κινήσεων και επιτρέπει την παρατήρηση της επιφάνειας των αγαλμάτων επί τόπου, χωρίς μετακίνηση ή δειγματοληψία, σαν να ανιχνεύει κανείς έναν αρχαιολογικό χώρο».Μόλις οι ερευνητές δουν στην οθόνη κάτι που μοιάζει με υπόλειμμα χρώματος έχουν τη δυνατότητα να μεγεθύνουν την εικόνα ως και 175 φορές. «Φθάνει σχεδόν στη δομή του χρώματος, στη σύσταση του υλικού του»λέει ο αρχαιολόγος. «Για παράδειγμα,είδαμε αμέσως ότι το μοβ που παρατηρούσαμε με γυμνό μάτι αποτελούνταν από δύο χρώματα, από αιγυπτιακό μπλε αναμεμειγμένο με μια ροζ χρωστική που νομίζουμε ότι είναι από ερυθρόδανο».
Οι ερευνητές εξέτασαν με αυτόν τον τρόπο περισσότερα από 100 γλυπτά, στη Δήλο και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, επί μία δεκαετία.«Το έργο ήταν μακρόχρονο, μας έδωσε όμως σημαντικά αποτελέσματα»λέει ο κ. Ζοκέ. «Οπως διαπιστώσαμε,ολόκληρη η επιφάνεια των αγαλμάτων είχε υπολείμματα χρώματος ή χρυσού. Ακόμη και σημεία που φαίνονταν σαν λεκέδες ήταν τελικά χρώμα».

Το φάσμα της πολυχρωμίας
Οι έρευνες εντόπισαν πολλές αποχρώσεις του ροζ και του μπλε στο άγαλμα της Αφροδίτης. Το οπτικό μικροσκόπιο κατόρθωσε να «χαρτογραφήσει» την παρουσία χρωμάτων και χρυσού στην επιφάνεια των αγαλμάτων, δεν ήταν όμως σε θέση να προσφέρει την επιστημονική τεκμηρίωση που απαιτείται για την ταυτοποίησή τους. Για να γίνει αυτό χρειάζονται ειδικές αναλύσεις στο εργαστήριο οι οποίες στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ήταν δυνατές, εφόσον στη μεγάλη πλειονότητά τους τα υπολείμματα ήταν απειροελάχιστα. Εδώ ανέλαβε ένας έλληνας ειδικός, οΑνδρέας Καρύδας, ερευνητής Β Δ του Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής του Εθνικού Κέντρου Ερευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», ο οποίος εισήγαγε τη δεύτερη πρωτοτυπία της έρευνας, εφαρμόζοντας, για πρώτη φορά σε αρχαία γλυπτά και για την εξέταση της πολυχρωμίας τους, την τεχνική της φθορισιμετρίας ακτίνων Χ. «Η καινοτομία της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε»εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα»«έγκειται στον συνδυασμό των τεχνικών. Η φθορισιμετρία ακτίνων Χ δεν θα μπορούσε να εντοπίσει από μόνη της την παρουσία του χρώματος αν τα σημεία δεν είχαν προηγουμένως υποδειχθεί από την παρατήρηση με το οπτικό μικροσκόπιο». Χρησιμοποιώντας ένα πρωτότυπο φασματόμετρο που έχει αναπτυχθεί εξ ολοκλήρου στο Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε »Δημόκριτος», ο κ. Καρύδας συνέβαλε στην ταυτοποίηση των περισσότερων από τις ανόργανες χρωστικές που ανιχνεύτηκαν με βάση το φάσμα που εκπέμπουν όταν ακτινοβολούνται με ακτίνες Χ.«Η μέθοδος είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και δίνει άμεσα αποτελέσματα,βλέπει κανείς τα φάσματα στην οθόνη του υπολογιστή και βάσει αυτών μπορεί, τις περισσότερες φορές, να περιγράψει τη φύση της χρωστικής»επισημαίνει ο κ. Ζοκέ. Τα χρώματα που εντοπίστηκαν ήταν πολλά, από το αιγυπτιακό μπλε (γνωστό και ως κύανος) και το λευκό του μολύβδου ως τις κίτρινες και κόκκινες ώχρες, τον πράσινο μαλαχίτη και την πράσινη γη.
Μια έκπληξη για τους ειδικούς ήταν η ανίχνευση μιας χρωστικής με βάση το ορυκτό βαναδινίτης. «Είναι γνωστή χρωστική αλλά πολύ σπάνια. Εχει βρεθεί σε άλλα ελληνιστικά αντικείμενα, και συγκεκριμένα σε στήλες από την Αλεξάνδρεια που βρίσκονται στο Μουσείο του Λούβρου» λέει ο κ. Καρύδας.«Ποτέ ως τώρα όμως»διευκρινίζει ο κ. Ζοκέ«δεν είχε βρεθεί σε γλυπτά, ούτε υπήρχαν σχετικές αναφορές». Το χρώμα που ήθελαν οι αρχαίοι καλλιτέχνες να επιτύχουν με αυτήν ήταν μάλλον ένα έντονο, φωτεινό κίτρινο.«Το χρησιμοποιούσαν στις πτυχώσεις του μανδύα προς τα κάτω, σαν μια από τις λωρίδες στο τελείωμα»εξηγεί ο κ. Καρύδας«και είναι ενδιαφέρον γιατί δείχνει μια προσοχή στη λεπτομέρεια. Δεν έβαζαν για παράδειγμα μια κίτρινη ώχρα, που είναι πιο μουντή. Δεν έκαναν συμβιβασμούς προκειμένου να αποδώσουν το αποτέλεσμα που ήθελαν»Χρυσός σε φύλλα.
 Το άλλο εντυπωσιακό εύρημα του έλληνα ερευνητή ήταν η ποιότητα και το πάχος των υπολειμμάτων του χρυσού, τα οποία μαρτυρούν εξαιρετικά εξελιγμένες τεχνικές κατεργασίας και επιχρύσωσης. Ολα αποτελούν πολύ «καθαρά» κράματα, με περιεκτικότητα πλέον του 97,5% χρυσού, περίπου 1,5% αργύρου και ελάχιστου χαλκού, ενώ το πάχος τους είναι μόλις μερικά μικρόμετρα, συνήθως τέσσερα- πέντε, αλλά ορισμένες φορές δύο ή και ένα.«Το ότι βρέθηκε χρυσός,και μάλιστα εμπλουτισμένος, δεν ήταν έκπληξη,το περιμέναμε» λέει ο κ. Καρύδας«Αυτό που μας έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση ήταν το πάχος του φύλλου του χρυσού. Το να φτιάχνεις και να τοποθετείς φύλλα της τάξης του ενός ή των τεσσάρων μικρομέτρων, των τεσσάρων χιλιοστών του χιλιοστού δηλαδή, είναι πολύ ντελικάτη δουλειά» .
Ο χρυσός εντοπίστηκε στα πιο εκλεπτυσμένα και «πολυτελή» σημεία των αγαλμάτων, αλλά κάποιες φορές φαίνεται να καλύπτει εξ ολοκλήρου τα γυμνά μέρη του σώματος. «Σε ορισμένα αγάλματα»λέει ο κ. Ζοκέ«τα ρούχα, τα υφάσματα, είναι χρωματισμένα αλλά το σώμα είναι επιχρυσωμένο με φύλλο χρυσού. Εγώ προτείνω για αυτά την ονομασία χρυσόχρωμα». Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις το πολύτιμο μέταλλο φαίνεται να επιλέγεται για να υποστηρίξει την αντιγραφή. «Ο Διαδούμενος»εξηγεί ο ερευνητής«το μαρμάρινο αντίγραφο του έργου του Πολυκλείτου, ήταν εντελώς επιχρυσωμένος. Μάλλον για να μιμηθεί το πρωτότυπο, που ήταν χάλκινο. Κάποιος πλούσιος της εποχής φαίνεται ότι είχε παραγγείλει ένα αντίγραφο του περίφημου αυτού κλασικού έργου καιγια να μιμηθεί τον χαλκό, που τότε δεν ήταν πατιναρισμένος,πράσινος,αλλά είχε ακόμη κίτρινο χρώμα, ο καλλιτέχνης κάλυψε το μάρμαρο με χρυσό». 

Η φθορισιμετρία ακτίνων Χ μπορεί να διαγνώσει μόνο τις ανόργανες χρωστικές και όχι αυτές που έχουν οργανική προέλευση. Με την ταύτιση των τελευταίων ασχολήθηκε μια άλλη ελληνίδα ειδικός, η Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη, ερευνήτρια του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και μέλος του Προγράμματος Βορείου Ελλάδας του Κέντρου Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας. «Με τη βοήθειά της»εξηγεί ο κ. Ζοκέ«μπορέσαμε να καθορίσουμε τη στρωματογραφία των χρωμάτων». Εδώ απαιτήθηκε η λήψη μικρών δειγμάτων, τα οποία εξετάστηκαν από το ελληνικό Ιδρυμα Ορμυλία και το ιταλικό Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Πληροφορίας (ΙSΤΙ) του Πανεπιστημίου της Πίζας, κυρίως με τεχνικές χρωματογραφίας αέριας φάσης και φασματογραφίας μάζας, προκειμένου να διαπιστωθεί η μοριακή δομή τους.
Η αναπαράσταση των αγαλμάτων σε τρισδιάστατη απεικόνιση έγινε από το Visual Computing Lab του ιταλικού Εθνικού Κέντρου Ερευνών, γνωστό, μεταξύ άλλων, για τη συνεργασία του στην αποκατάσταση του Δαβίδ του Μιχαήλ Αγγελου. Τέλος, η εφαρμογή των χρωμάτων στις ασπρόμαυρες τρισδιάστατες απεικονίσεις, σύμφωνα με τις υποδείξεις των αρχαιολόγων, έγινε από τηΦαμπρισιά Φοκέ, γαλλίδα αρχιτέκτονα που ειδικεύεται στον χρωματισμό τρισδιάστατων αρχαιολογικών εικόνων. Τα πλήρη αποτελέσματα της έρευνας θα κυκλοφορήσουν σε βιβλίο από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, πιθανότατα στα τέλη του 2010.
Γλυπτά σαν πίνακες
Για την ανάλυση των χρωστικών οργανικής προέλευσης απαιτήθηκαν μικρές δειγματοληψίες
«Από τα βασικά ευρήματά μας δεν ήταν μόνο η απόλυτη παρουσία των χρωμάτων και της επιχρύσωσης αλλά και οι εξαιρετικά εξελιγμένες τεχνικές, τόσο στη σύνθεση όσο και στην εφαρμογή των χρωμάτων» λέει ο κ. Ζοκέ. Το μάρμαρο καλυπτόταν εξ ολοκλήρου με ένα υπόστρωμα από λευκό μολύβδου (κοινώς, στουπέτσι), μάλλον σαν «αστάρι», για να εξομαλυνθεί η επιφάνεια και να στερεωθεί το χρώμα. Εν συνεχεία το χρώμα εφαρμοζόταν σε στρώσεις ενώ στις επιχρυσώσεις επάνω από το λευκό υπήρχε μια στρώση κίτρινης ώχρας στην οποία τοποθετούνταν τα φύλλα χρυσού. Η γκάμα των χρωμάτων ήταν εντυπωσιακή:«Βρήκαμε χρώματα καθαρά, όπως η ώχρα, χρώματα σε μείγματα, όπως οι διάφορες αποχρώσεις του γαλάζιου ή το ροζ, αλλά και χρώματα που δημιουργούνται από την αλληλοεπικάλυψη άλλων χρωμάτων»συμπληρώνει.Τα ευρήματα των αρχαιολόγων μαρτυρούν μια τέχνη ιδιαίτερα εκλεπτυσμένη. Τα γλυπτά φαίνονται να έχουν ζωγραφιστεί σαν ζωγραφικοί πίνακες, με φωτοσκιάσεις, αντιθέσεις, διαβαθμίσεις του χρώματος. «Το χρώμα δεν είναι ποτέ απλό. Δεν χρωμάτιζαν σαν να βάφουν ένα τοίχο, δεν ήταν “μπογιατζήδες” αλλά πραγματικοί ζωγράφοι»εξηγεί ο κ. Ζοκέ, προσθέτοντας ότι κατά τη γνώμη του ορισμένες σύγχρονες αποκαταστάσεις που παρουσιάζουν τα αρχαία γλυπτά με «άγρια» χρώματα δεν είναι ακριβείς.

Επίσης η πανταχού παρουσία του χρώματος υποδηλώνει ότι ένα γλυπτό «γυμνό», με εμφανές το λευκό του μάρμαρο, ήταν ημιτελές.«Συχνά σκέφτομαι»λέει ο αρχαιολόγος «ότι αν ένας Ελληνας του 2ου αιώνα π.Χ. επισκεπτόταν σήμερα ένα μουσείο,στην Αθήνα,στο Παρίσι,στο Λονδίνο ή αλλού,και έβλεπε όλα αυτά τα λευκά γλυπτά θα έλεγε μα,δεν είναι δυνατόν, είναι όλα ατελείωτα, πρέπει να τα ζωγραφίσουν».
Ο ζωγράφος ερχόταν λοιπόν να ολοκληρώσει τη δουλειά του γλύπτη, διαμορφώνοντας με την τέχνη του την τελική εμφάνιση του έργου. Οπως τονίζει ο ερευνητής, έχουμε ήδη την περίφημη αναφορά του Πλίνιου του πρεσβύτερου ο οποίος λέει στη «Φυσική Ιστορία» του ότι ο Πραξιτέλης θεωρούσε πιο επιτυχημένα τα γλυπτά του που είχε ζωγραφίσει ο ζωγράφος Νικίας.

Δείτε και εδώ                                                 Πηγή: http://www.inout.gr/