ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ - ΕΥΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΘΕΡΟΥΣ και λίγα λόγια εξ αφορμής.

Γαλάξια, Τρίεσπερο Ηρακλέους, Ισημερίες, Τροπή ηλίου, Ηλιοστάσιο.

Πρόκειται για μία πρωτίστως ελληνική εορτή με μικρές παραλλαγές βάση του τόπου και των εθίμων, που στην αρχή οι πρώτοι πολυθεϊστές αντιγραφείς των Ελλήνων, πχ. Ρωμαίοι την ‘’υιοθέτησαν’’, αλλά που στην συνέχεια, άλλοι λαοί, στην προσπάθειά τους να την προσαρμόσουν στα δικά τους μέτρα, την αντέγραψαν κακέκτυπα και συνεπώς την ευτέλισαν.
Ερώτηση: Θα τους την χαρίσουμε;

ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙΟ

Κατά τον Σκιροφοριώνα (Ιούνιο) εορτάζεται το θερινό ηλιοτρόπιο (συνώνυμο ηλιοστασίου) όπου εκτός από το άναμμα πυράς (το οποίο αντέγραψαν οι χριστιανοί - εορτή Ιωάννη Προδρόμου 24 Ιουνίου), οι ιερείς ‘’εκπροσωπούντες’’ την Αθηνά, τον Ποσειδώνα και τον Ήλιο, κρατούν πολύχρωμα σκίρα (Προφανώς απ` το σκίρο = σκιάδειο της Αθηνάς. Εξ ου και η ονομασία του μηνός Σκιροφοριών).

(Παναγής Λεκατσάς, ‘’Η καταγωγή των θεσμών, των εθίμων και των δοξασιών’’, Αθήναι 1951).

Εν συνεχεία οι Ρωμαίοι, ως αντιγραφείς του ελληνικού πνεύματος, κατά τις ίδιες ημερομηνίες του χειμερινού ηλιοστασίου, γιορτάζουν τα Σατουρνάλια τα οποία αφιερώνουν στο Θεό Σατούρνους κατ` αντιγραφή του δικού μας Κρόνου και στις 25 Δεκεμβρίου τα Μπρουμάλια απ` το dies brevissima > bruma, την μικρότερη μέρα του χρόνου, δηλαδή το χειμερινό ηλιοστάσιο.

Για δε το θερινό ηλιοστάσιο γιορτάζουν τα Βεστάλια προς τιμήν της Θεάς Βέστας, κατ` αντιγραφή βεβαίως της Εστίας, με άναμμα πυράς όπως εμείς κλπ. (Εξ ου και ο ύμνος στον Ήφαιστο).

Εκτός απ` τους χριστιανούς που πάνω στην ελληνική γιορτή έβαλαν την πλασματική ημερομηνία του δικού τους ‘’ Ήλιου’’ ακολούθησαν κι άλλοι λαοί όπως Κέλτες (με επίσης άναμμα πυράς κατά την νύχτα του ηλιοτροπίου), Ινδοί, Βρετανοί, Αυστριακοί και άλλοι αντιγραφείς (πολυθεϊστές) που γιορτάζουν και τα 2 ηλιοστάσια (Χειμερινό και θερινό), των 2 αυτών ισημεριών οι οποίες ορίζουν τις εποχές του έτους στο μέσον του χρονικού τους διαστήματος.

Επίσης οι Σκανδιναβοί και οι Γερμανοί εορτάζουν την θερινή τροπή. Οι πρώτοι την αποκαλούν ‘’Μιντζόμμερ’’ που σημαίνει ‘’μέσον καλοκαιριού’’ και οι δεύτεροι την αποκαλούν ‘’Ζοννεβέντες’’ που σημαίνει ‘’τροπή ηλίου’’. Κύριο γνώρισμα αμφοτέρων των εορτασάντων είναι το (κατ` αντιγραφή από εμάς) άναμμα του πυρός.

Εστιάζοντας στο θερινό ηλιοστάσιο, οι βιβλιογραφικές πηγές που παραθέτω κατωτέρω για το εμπεριέχον έθιμο του ‘’Κλήδονα’’ στην θερινή τροπή, καταδεικνύουν τον εθιμικό εορτασμό της θερινής τροπής απ` τους προγόνους μας.

Ο Κλήδονας είναι ένα εκ των εθίμων του θερινού ηλιοστασίου. Η λέξη παράγεται εκ του αρχαίου ‘’κληδών’’ όστις ήτο το μαντικό σημείο όπου εδίδοντο οι χρησμοί (κληδονισμοί) ή οι προμαντεύσεις δια το ερωτικό μέλλον των ενδιαφερομένων την εποχή της θερινής τροπής (Εξ ου και στο θερινό ηλιοστάσιο λέμε ύμνο στον Έρωτα).

Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην Σμύρνη υπήρχε ιερόν Κληδόνων. Ο δε Αίλιος Αριστείδης (συγγραφέας και ρήτορας) αναφέρει και θεά Κληδόνα (πρόκειται γι` αυτήν που αντικατέστησαν οι χριστιανοί με τον Αϊ Γιάννη).

Στον Όμηρο ο κληδονισμός αναφέρεται δύο φορές συμπίπτουσες χρονικά (τυχαίο;) με την θερινή τροπή. Τις αναφέρω περιληπτικά:
α) Όταν ο Οδυσσέας αιτείται του Διός έναν καλό οιωνό για το αν θα μπορέσει να φονεύσει τους μνηστήρες και να ξανακερδίσει τον έρωτα της γυναίκας του και ο Δίας του απαντά με βροντή και φωνή μέσω γυναίκας ότι οι μνηστήρες θα δειπνήσουν τελευταία φορά μέσα στα δικά του δώματα.
β) Όταν την επομένη πυγμαχεί με τον Ίρο και τον νικά οι μνηστήρες του λένε ‘’ Ο Ζευς και οι αθάνατοι θεοί να σου δώσουν ξένε ότι επιθυμεί η καρδία σου που μας απάλλαξες απ` αυτόν τον αλήτη’’ κ.λπ. 

Αυτά τα δύο συμβάντα εφάνησαν στον Οδυσσέα ως κληδονικά.

Οι Βυζαντινοί αντέγραψαν τον κληδονισμό κατά τρόπο πανομοιότυπο με το έθιμο του δικού μας κλήδονα (αλλά ανεξαρτήτως εποχής θερινού ηλιοστασίου) κι απ` την αντιγραφή της αντιγραφής… ω αντιγραφή, ο κληδονισμός ως ερωτική μαντική, έφτασε μέχρι τους Οθωμανούς, τους Αλβανούς και τους Βούλγαρους, φυσικά παραποιημένα και διαστρεβλωμένα όπως συμβαίνει πάντα όταν απ` την φωτοτυπία ενός πρωτοτύπου φωτοτυπήσουμε άλλες φωτοτυπίες και ούτω καθ` εξής.

Επιπλέον πηγές για τον Κλήδονα κατά την θερινή τροπή:
α) Ν.Γ. Πολίτου, Κλήδονες εν Εστία 1877 και εν Παρθενώνι 1871.
β) Θ.Ι. Αθανασοπούλου, Μαντεία και μαντικαί τελεταί εν Λαογραφία, τόμος 8ος , σελίδα 563.

Δρ. Λεωνίδας Λ. Μπίλλης