ΤΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

Απόσπασμα από το βιβλίο Ο Επίκουρος στον 21ο αιώνα, Eric Anderson, εκδόσεις Θύραθεν

Μάταιος είναι ο φιλοσοφικός λόγος που δεν θεραπεύει κανένα ανθρώπινο πάθος· ακριβώς όπως η ιατρική δεν ωφελεί παρά μόνο σαν θεραπεύει τις αρρώστιες του σώματος, έτσι και η φιλοσοφία δεν προσφέρει τίποτε αν δεν απαλλάσσει την ψυχή από τα πάθη της.
Επίκουρος

Ο Επίκουρος ανέπτυξε ένα φιλοσοφικό σύστημα και καθιέρωσε έναν τρόπο ζωής που αξίζουν τον σεβασμό και την κατανόηση, ίσως ακόμη και την αφοσίωσή μας.
D.S. Hutchinson

Ο Επίκουρος από τη Σάμο, ο «φιλόσοφος του Κήπου» που έζησε από το 341 έως το 270 π.Χ., ήταν ένας αρχαίος σοφός που άφησε στις κατοπινές γενιές ένα παντοτινό μήνυμα αισιοδοξίας.

Στη διδασκαλία του ενυπήρχε η θεμελιώδης πεποίθηση ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να ζήσει σε μια γαλήνια ευδαιμονία ενισχυμένη από τη συνεχή εμπειρία ηδονών που εξασφαλίζονται εύκολα.

Όλα όσα χρειαζόμαστε πραγματικά για να καλύψουμε τις ανάγκες μας είναι η συντήρησή μας με κατάλληλη τροφή, η άνετη διαβίωση σε ασφαλές περιβάλλον, η συντροφιά καλών φίλων και η καθησυχαστική επίγνωση της αγαθούς φύσης του σύμπαντος που μας περιβάλλει.

Όμως, παρ’ όλο που το ηδονιστικό ιδεώδες του Επίκουρου είναι εύκολα εφικτό, δεν είναι εξίσου εύκολο να το ενστερνιστεί κανείς. Τα πολιτιστικά πρότυπα έχουν δημιουργήσει στους περισσότερους από μας προκαταλήψεις, κι έτσι πιστεύουμε πως για να ζήσουμε ευχάριστα είναι απολύτως απαραίτητο να αποκτήσουμε πλούτη, φήμη, υψηλή κοινωνική θέση, εξουσία κ.λπ.

Τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν αυτά τα πράγματα είναι περιλάλητα· κι όμως, πόσο συχνά μας προσφέρουν πραγματική ικανοποίηση; Αμέτρητες φορές, θυσιάζουμε πολλή απ’ την ευχαρίστηση που μας χαρίζουν οι σχέσεις, η σχόλη κι η υγεία, τόσο που το κυνηγητό της φήμης, της εξουσίας, του πλούτου κ.λπ. κοστίζει περισσότερο απ’ ό,τι αποφέρει ως κέρδος· καταλήγουμε, λοιπόν, μακροπρόθεσμα, να ξεγελούμε τους εαυτούς μας.

Στη συνέχεια μας κυριεύει το άγχος πως και πάλι δεν έχουμε κερδίσει αρκετά – και ο στόχος ξεφεύγει διαρκώς από μπροστά μας, σαν το περίφημο καρότο που κρέμεται στην άκρη του σκοινιού.

Οι θρησκείες έχουν κάνει πολλούς να πιστεύουν πως μια ευχάριστη ζωή εξαρτάται από το αν ευαρεστούμε τον Θεό – ή τουλάχιστον τους επίγειους εκπροσώπους του!

Μερικές θρησκείες φτάνουν στο σημείο να ισχυρίζονται πως μια ευχάριστη ζωή πάνω στη γη δεν είναι καν επιθυμητή, και πως θα πρέπει, αντίθετα, να αγωνιζόμαστε για μια μακάρια μεταθανάτια ζωή, που μπορεί να κερδηθεί μετά από μια ολόκληρη ζωή μόχθου και σκληρού αγώνα.

Στην περίπτωση αυτή το καρότο τοποθετείται σ’ ένα πολύ μακρινό μέλλον, το οποίο δεν μπορούμε καν να ξέρουμε αν κατόρθωσε ποτέ κανείς να απολαύσει. Άλλωστε, προϋπόθεση για να διατηρηθεί μια τέτοια πίστη είναι η ακλόνητη άγνοια: έστω και η παραμικρή αμφιβολία είναι ικανή να εξανεμίσει τις παρηγοριές της.

Ο Επίκουρος μας προσκαλεί να ξεπεράσουμε αυτές τις προ(κατα)λήψεις· μας προσκαλεί να εξετάσουμε επιστημονικά τη φύση του σύμπαντος και τη θέση μας μέσα σ’ αυτό, ανακαλύπτοντας έτσι από πρώτο χέρι τι πραγματικά είναι απαραίτητο να κάνουμε για ν’ απαλλαγούμε από το άγχος και τον φόβο, και στη θέση τους να βάλουμε –εδώ και τώρα– την ηδονή και την ευτυχία.

Παρ’ όλο που ο Επίκουρος ίσως να μην ήταν «επιστήμων» με τη σημερινή έννοια του όρου, η θεώρηση κι οι απόψεις του για το πώς λειτουργεί η φύση μπορούμε να πούμε πως ήταν πολύ πιο μπροστά από την εποχή του.

Οι επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων αιώνων, όχι μόνο δεν έχουν καταστήσει την αρχαία ιδεολογία του ξεπερασμένη, αλλ’ αντιθέτως ενίσχυσαν την αξιοπιστία της σε τέτοιο βαθμό, ώστε σήμερα να διαπιστώνουμε ότι τα αξιώματα του Κλασικού Επικουρισμού αληθεύουν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φιλοσοφία της ελληνικής αρχαιότητας.

Διαβάζοντας τα κείμενα του Επίκουρου, όπως επίσης και του Λουκρήτιου, του Ρωμαίου ποιητή του Ιου αιώνα π.Χ. (ενός από τους πιο αφοσιωμένους μαθητές του), διακρίνουμε λάμψεις από τον Δαρβίνο, τον Αϊνστάιν, τον Χάιζενμπεργκ, τον Σάγκαν, και άλλους φημισμένους στοχαστές που δεν έμελλε να εμφανιστούν παρά ύστερα από πολλούς αιώνες.

Ωστόσο, το ενδιαφέρον του Επίκουρου για τα επιστημονικά ζητήματα δεν πήγαζε από απλή περιέργεια. Οι αποκαλύψεις του ήταν γι’ αυτόν ένα ιδεολογικό ανάχωμα ενάντια στις πολυάριθμες ανησυχητικές αντιλήψεις που προπαγάνδιζαν από κοινού κάθε λογής ηθικολόγοι, θεολόγοι, προφήτες, αστρολόγοι και άλλοι αγύρτες, που αντλούν οφέλη από την εκμετάλλευση του φόβου και της άγνοιας.

Ενάντια σ’ όλους αυτούς εκστράτευσαν σαν πύρινη θύελλα οι Επικούρειοι στον μεσογειακό κόσμο, μοιράζοντας σοφία και παρηγοριά στους κατοίκους του, οργανωμένοι σε σχολές – μια παράδοση που άρχισε με τον Επίκουρο και συνεχίστηκε αδιάλειπτα για μια περίοδο έξι αιώνων.

Μόνο με την έλευση του Μεσαίωνα το κίνημα του Επικουρισμού οδηγήθηκε τελικά στο περιθώριο και ουσιαστικά έσβησε. Αλλά η κληρονομιά του Επίκουρου δεν έμελλε να αφανιστεί για πάντα. Με τον ερχομό της Αναγέννησης, τα λίγα κατάλοιπα των αρχαίων επικούρειων κειμένων άρχισαν σιγά-σιγά ν’ ανακαλύπτονται εκ νέου, να συγκεντρώνονται και να δημοσιεύονται.

Μα ακόμη και σήμερα, η σπουδαιότητα των περιεχομένων τους σπανίως ξεφεύγει από το βαρυτικό πεδίο των ακαδημαϊκών κύκλων, και μόνο σποραδικά ξεπηδά στην επιφάνεια για να ταράξει τα νερά της κυρίαρχης κουλτούρας –του τρόπου ζωής και σκέψης των περισσότερων ανθρώπων.

http://www.egriechen.info/2014/11/diaxroniko-minima-aisiodoksias-epikouros.html#sthash.s7jLQCcL.dpuf