ΣΤΗΝ ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΓΚΕΙΤΑΙ Η ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΤΑ ΑΓΑΘΑ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΥΧΗ

Έτσι και ο Αρίστιππος, όχι αδέξια, ίσα ίσα πολύ χαριτωμένα, έδωσε σκωπτική απάντηση σε κάποιον ανόητο και άφρονα πατέρα. Όταν, δηλαδή, τον ρώτησε ένας πόσα χρήματα θα ζητούσε για την εκπαίδευση του παιδιού του, απάντησε: «Χίλιες δραχμές». Ο άλλος τότε είπε: «Μα τον Ηρακλή, σαν υπέρογκη η απαίτηση σου - με χίλιες δραχμές αγοράζω δούλο». Και ο Αρίστιππος του απάντησε: «Τότε, λοιπόν, θα έχει δύο δούλους - και τον γιο σου και κείνον που θ' αγοράσεις».

Θα σας πω, λοιπόν, τι συμβαίνει με τους αξιοθαύμαστους αυτούς πατέρες, από την ώρα που κακώς αναθρέψουν και κακώς εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους. Όταν (τα παιδιά), αφού καταταχτούν στην τάξη των ανδρών, αδιαφορήσουν για τη σωστή και εύτακτη ζωή και καταβαραθρωθούν στις άτακτες και δουλικές απολαύσεις, τότε, λοιπόν — όταν δεν μπορεί να υπάρξει όφελος—, μετανοούν οι πατέρες τους, που υπήρξαν πλημμελείς ως προς την παιδεία των παιδιών τους, αγωνιώντας για τη λανθασμένη διαγωγή τους. Κάποιοι από αυτούς παίρνουν μαζί τους τούς κόλακες και τους παρασίτους, τιποτένιους ανθρώπους και καταραμένους, διασαλευτές και εκμεταλλευτές της νεότητας, άλλοι εξαγοράζουν την ελευθερία για εταίρες και πόρνες, αυθάδεις και πολυδάπανες, άλλοι ρίχνονται στις γαστρονομικές απολαύσεις, άλλοι εξοκείλουν στους κύβους και στα γλεντοκοπήματα, ενώ κάποιοι καταπιάνονται με ακόμα πιο αλαζονικά κακά, μοιχεύοντας και καταστρέφοντας οικογένειες, έτοιμοι να πληρώσουν με την ίδια τη ζωή τους για μια και μόνη απόλαυση.

Αν, όμως, αυτοί είχαν επιδοθεί στη φιλοσοφία, δεν θ' αφήνονταν ίσως να υποταχθούν σε τέτοια πράγματα, και θα κατανοούσαν ίσως την προτροπή του Διογένη, ο οποίος με σκληρές λέξεις αλλά με αληθινά πράγματα συμβουλεύει και λέει: «Μπες στο πορνείο, νεαρέ, για να καταλάβεις πως αυτό που έχει χρηματικό κόστος δεν διαφέρει από αυτό που δεν κοστίζει τίποτα».

Δηλώνω, λοιπόν, συγκεφαλαιώνοντας (και εύλογα θα έδινα την εντύπωση ότι χρησμοδοτώ περισσότερο παρά συμβουλεύω), ότι στα ζητήματα τούτα το ένα και μόνο αρχικό, μεσαίο και τελικό κεφάλαιο είναι η εξαίρετη αγωγή και η σωστή παιδεία, και λέω πως τούτα είναι που κατευθύνουν και συνεργούν προς την αρετή και την ευδαιμονία. Τα υπόλοιπα αγαθά είναι ανθρώπινα (θνητά) και ταπεινά και όχι άξια να διατρίψει κάποιος. Η καλή καταγωγή, βέβαια, είναι ωραίο πράγμα, αλλά αγαθό των προγόνων. Ο πλούτος επίσης είναι πολύτιμο, αλλά απόκτημα της τύχης, γιατί αυτή πολλές φορές τον αφαιρεί απ' όσους τον έχουν και τον δίνει σε όσους δεν το ελπίζουν. Ο μεγάλος πλούτος, εξ άλλου, είναι στόχος για κείνους που εννοούν να σημαδεύουν τα βαλάντια, για κακούργους υπηρέτες και συκοφάντες, και —το σπουδαιότερο— πλούτο μπορούν να έχουν και οι πιο φαύλοι. Η δόξα, επίσης, είναι πράγμα αξιοσέβαστο αλλά αβέβαιο. Η ομορφιά περιζήτητο αλλά ολιγόχρονο. Η υγεία πολύτιμο αλλά ευμετάβολο. Η δύναμη, πάλι, είναι πράγμα επίζηλο αλλά ευάλωτο στην αρρώστια και στα γηρατειά. Συνολικά, αν κάποιος επαίρεται για τη σωματική ισχύ του, ας γνωρίζει ότι έχει λανθασμένη γνώμη. Η ανθρώπινη δύναμη, άλλωστε, τι μέρος της δύναμης των άλλων ζώων μπορεί να είναι; Εννοώ, λόγου χάρη, των ελεφάντων, των ταύρων και, των λιονταριών.

Από τα δικά μας αγαθά, όμως, η παιδεία είναι το μόνο αθάνατο και θεϊκό. Τα κυριότερα όλων στοιχεία της ανθρώπινης φύσης είναι δύο, ο νους και ο λόγος.

Ο νους, αφ' ενός, κυβερνάει τον λόγο, ενώ ο λόγος υπηρετεί τον νου, που δεν αλίσκεται από την τύχη, δεν αφαιρείται από τη συκοφαντία, δεν φθείρεται από την αρρώστια, δεν καταστρέφεται από τα γηρατειά. Μόνος ο νους, δηλαδή, γηράσκοντας μπορεί ν' ανανεώνεται, και ο χρόνος, που αφαιρεί όλα τα άλλα με τα γηρατειά, προσθέτει τη γνώση. Ο πόλεμος, εξ άλλου, που σαν χείμαρρος παρασέρνει και σαρώνει τα πάντα, μόνο την παιδεία δεν μπορεί ν' αρπάξει.

Κατά τη γνώμη μου, αξιομνημόνευτη είναι η απάντηση που έδωσε ο Στίλπων, ο Μεγαρεύς φιλόσοφος, όταν ο Δημήτριος, αφού εξανδραπόδισε τους κατοίκους των Μεγάρων και κατέστρεψε την πόλη, τον ρώτησε αν έχει χάσει κάτι. Ο Στίλπων τότε απάντησε: «Όχι, βέβαια' ο πόλεμος δεν μπορεί να πάρει λάφυρο την αρετή». 
Σύμφωνη και αρμονική με τα παραπάνω λόγια φαίνεται και η απάντηση του Σωκράτη. Αυτός, λοιπόν, όταν τον ρώτησε ο Γοργίας, νομίζω, τι πιστεύει για τον μεγάλο βασιλιά και αν τον θεωρεί ευδαίμονα, απάντησε: «Δεν ξέρω την κατάσταση του όσο αφορά την αρετή και την παιδεία», με τη σκέψη πως σε τούτα έγκειται η ευδαιμονία και όχι στα αγαθά που προέρχονται από την τύχη.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ ΗΘΙΚΑ – ΤΟΜΟΣ 1 - ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΩΝ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ