ΠΛΑΤΩΝ – ΕΥΘΥΔΗΜΟΣ

Ο διάλογος αυτός αποτελεί σφοδρήν επίθεση και επίκριση των αμφιγνωμιών των σφαλερών συλλογισμών και της κενότητας της σκέψης και των γνώσεων των σοφιστών, όχι τόσο των απιφανών και φιλοσοφούντων όσο των κοινών και ρητορευόντων.

ΠΛ Ευθυδ 304b–307c - Επίλογος: ο Σωκράτης υπερασπίζεται τη φιλοσοφία έναντι της ρητορικής.

Οι σοφιστές Ευθύδημος και Διονυσόδωρος, μολονότι κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν η πολιτική τέχνη μπορεί να κάνει όλους τους ανθρώπους ικανούς και αγαθούς, περιορίστηκαν σε σοφίσματα, προκαλώντας θυμηδία στο ακροατήριό τους. Ο Σωκράτης, που σε αυτόν τον διάλογο διηγείται στον Κρίτωνα όσα είχε συζητήσει την προηγούμενη ημέρα με τους δύο σοφιστές, τον νεαρό Κλεινία και τον φίλο του Κτήσιππο, κλείνει στο σημείο αυτό την αφήγηση εκείνης της συζήτησης και προχωρά στα συμπεράσματά του:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Αυτή ήταν η συζήτηση, Κρίτωνα, κι αφού ανταλλάξαμε λίγες λέξεις ακόμη, φύγαμε. Φρόντισε να βρεις τρόπο να γίνεις κι εσύ μαθητής τους, μια και οι άνθρωποι αυτοί ισχυρίζονται ότι μπορούν να διδάξουν οποιονδήποτε δεχτεί να πληρώσει χρήματα, κι ότι ούτε το φυσικό ενός ανθρώπου ούτε η ηλικία του θα τον εμποδίσουν να αποκτήσει εύκολα τη σοφία τους, αφού ―κάτι που πρέπει κυρίως εσύ να το ακούσεις― με αυτό δεν παρεμποδίζεται, λένε, καθόλου η επιχειρηματική δραστηριότητά του.

ΚΡΙΤΩΝ. Εμένα, Σωκράτη, στ' αλήθεια μου αρέσει να ακούω συζητήσεις και πολύ μ' ευχαριστεί να μαθαίνω, φοβάμαι όμως πως είμαι κι εγώ ένας απ' αυτούς που δεν μοιάζουν στον Ευθύδημο αλλά που, όπως έλεγες, θα προτιμούσαν να τους αντικρούουν οι άλλοι παρά να αντικρούουν αυτοί άλλους χρησιμοποιώντας τέτοια επιχειρήματα. Και παρόλο που το θεωρώ αστείο να δασκαλεύω εγώ εσένα, θέλω ωστόσο να σου μεταφέρω κάτι που άκουσα. Μάθε λοιπόν ότι εκεί που περπατούσα με πλησίασε κάποιος απ' αυτούς που έφευγαν από σας, άνθρωπος που τον έχουν για πολύ σοφό, από τους πιο διαπρεπείς νομομαθείς, και μου λέει:

«Εσύ, Κρίτωνα, δεν παρακολουθείς τα μαθήματα αυτών των σοφών;»

― Μα την αλήθεια όχι, του είπα εγώ, είχε τόσον κόσμο που δεν τα κατάφερα να φτάσω μπροστά να τους ακούσω.

― «Κι όμως», είπε, «άξιζε να τους ακούσεις».

― Πώς έτσι; ρώτησα εγώ.

― «Να, θα άκουγες τους πιο ικανούς σήμερα στις συζητήσεις αυτού του είδους». Κι εγώ τον ρώτησα: Εσένα πώς σου φάνηκαν;

― «Πώς αλλιώς, παρά όπως και σε κάθε άλλον, όταν ακούει τέτοια υποκείμενα να λένε σαχλαμάρες και να καταπιάνονται κατά τρόπο ανόητο με πράγματα εντελώς ανούσια», απάντησε εκείνος (και μεταχειρίστηκε σχεδόν αυτές τις ίδιες λέξεις).

― Κι όμως, είπα τότε εγώ, είναι όμορφο πράγμα ή φιλοσοφία.

― «Από πού κι ως πού, άνθρωπέ μου, είναι όμορφο; Τίποτα δεν αξίζει. Κι αν ήσουν μάλιστα εκεί, θα ντρεπόσουν, νομίζω, για το φίλο σου· γιατί δεν στέκει στην αξιοπρέπειά του να κάθεται και να συζητάει με ανθρώπους που λένε ό,τι τους έρθει και αρπάζονται από την κάθε λέξη. Κι όπως σου 'λεγα πρωτύτερα, οι άνθρωποι αυτοί θεωρούνται σήμερα από τους πρώτους… Είναι όμως γεγονός, Κρίτωνα», είπε, «ότι και η ίδια η φιλοσοφία και οι άνθρωποι που ασχολούνται με αυτήν είναι ασήμαντοι και γελοίοι».

Εγώ πάντως, Σωκράτη, δεν νομίζω πως είχε δίκιο που κατηγορούσε τη φιλοσοφία, ούτε αυτός ούτε οποιοσδήποτε άλλος την κατηγορεί. Για το ότι όμως δέχεσαι να συζητάς με τέτοια υποκείμενα μπροστά σε τόσον κόσμο, η γνώμη μου είναι ότι σωστά σε κάκιζε.

ΣΩ. Κρίτωνα, οι άνθρωποι αυτοί είναι εκπληκτικοί. Εντούτοις, δεν ξέρω ακόμα τι να πω. Τι ήταν αυτός που σε πλησίασε και σου κατηγορούσε τη φιλοσοφία; Ήταν απ' αυτούς που υπερασπίζονται υποθέσεις στα δικαστήρια, κανένας ρήτορας φοβερός, ή μήπως από εκείνους που φτιάχνουν τους λόγους και στέλνουν έπειτα τους ρήτορες να υπερασπιστούν την υπόθεση στο δικαστήριο;

ΚΡ. Ρήτορας σε καμία περίπτωση, μα τον Δία, κι ούτε νομίζω ότι ο άνθρωπος αυτός έχει ποτέ του εμφανιστεί σε δικαστήριο· λένε όμως ότι τα πράγματα αυτά τα ξέρει, μα τον Δία, πολύ καλά κι ότι γράφει φοβερούς λόγους.

ΣΩ. Τώρα κατάλαβα· ακριβώς γι' αυτούς είχα σκοπό να σου μιλήσω ευθύς αμέσως. Είναι, Κρίτωνα, εκείνοι για τους οποίους ο Πρόδικος λέει ότι βρίσκονται στα σύνορα ανάμεσα στο φιλόσοφο και τον πολιτικό, νομίζουν όμως πως είναι οι πιο σοφοί απ' όλους τους ανθρώπους και επί πλέον ότι και πάρα πολλοί άλλοι τους περνούν για σοφούς, έτσι ώστε οι μόνοι που τους στέκονται εμπόδιο και δεν αφήνουν να γίνει καθολική αυτή η εκτίμηση είναι εκείνοι που ασχολούνται με τη φιλοσοφία. Νομίζουν, λοιπόν, πως αν καταφέρουν να δημιουργήσουν στον κόσμο την εντύπωση ότι οι φιλόσοφοι δεν αξίζουν απολύτως τίποτα, δεν θα υπάρξει πια κανένας να τους αμφισβητήσει τα πρωτεία της σοφίας. Πιστεύουν, βλέπεις, πραγματικά ότι αυτοί είναι οι πιο σοφοί, κι όταν τύχει να υστερήσουν σε κάποια συζήτηση, τους φταίει ο Ευθύδημος και οι φίλοι του. Περνούν τους εαυτούς τους για πολύ σοφούς, κι είναι φυσικό· ασχολούνται λίγο με τη φιλοσοφία, λίγο με την πολιτική, για πολύ ευνόητους λόγους: ανακατεύονται και με τα δύο όσο μόνο χρειάζεται για να απολαμβάνουν τη σοφία τους μακριά από κινδύνους και αγώνες.

ΚΡ. Εσύ, Σωκράτη, τι γνώμη έχεις γι' αυτούς; Λένε τίποτα; Δεν ξέρω, αλλά τα λόγια τους δείχνουν να έχουν κάποια ευπρέπεια· τι λες;

ΣΩ. Τωόντι, Κρίτωνα, έτσι είναι· γιατί έχουν πιο πολλή ευπρέπεια παρά αλήθεια. Δεν είναι, βλέπεις, εύκολο να τους πείσεις ότι όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και γενικά όλα τα άλλα, όσα βρίσκονται ανάμεσα σε δύο πράγματα από τα οποία το ένα είναι κακό και το άλλο καλό και μετέχουν και στα δύο, τελικά γίνονται καλύτερα από το ένα, το κακό, και χειρότερα από το άλλο, το καλό. Και ότι όσα μετέχουν σε δύο καλά, που όμως δεν τείνουν και τα δύο στο ίδιο πράγμα, αυτά γίνονται τελικά χειρότερα και από τα δύο σε ό,τι αφορά αυτό για το οποίο καθένα χωριστά από εκείνα τα δύο είναι καλό. Και μόνο όσα έχουν συγκροτηθεί από δύο κακά, που όμως δεν τείνουν και τα δύο στο ίδιο πράγμα, μόνο αυτά είναι καλύτερα και από το ένα και από το άλλο κακό στα οποία μετέχουν. Αν δεχτούμε, λοιπόν, ότι η φιλοσοφία είναι κάτι καλό, και η πολιτική δράση επίσης ―με διαφορετικούς, βέβαια, στόχους η καθεμιά― οι άνθρωποι αυτοί, με το να μετέχουν και στο ένα και στο άλλο και να βρίσκονται στο ενδιάμεσο των δύο, δεν έχουν καμία ιδιαίτερη αξία ― γιατί είναι και από τα δύο κατώτεροι· αν πάλι το ένα από τα δύο είναι καλό και το άλλο κακό, τότε κι αυτοί είναι ανώτεροι από το ένα και κατώτεροι από το άλλο· αν, τέλος, είναι και τα δύο κακά, τότε ίσως να έχουν κάποια βάση τα λόγια τους· διαφορετικά, σε καμία περίπτωση. Και δεν νομίζω πως θα παραδεχτούν ότι είναι και τα δύο κακά ούτε ότι το ένα απ' αυτά είναι κακό και το άλλο καλό. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, οι άνθρωποι αυτοί, καθώς μετέχουν και στο ένα και στο άλλο, δηλαδή στη φιλοσοφία και στην πολιτική, είναι κατώτεροι και από τα δύο ως προς εκείνο που δίνει στην καθεμιά απ' αυτές την αξία της, κι έτσι, ενώ στην πραγματικότητα έρχονται τρίτοι, αξιώνουν να θεωρούνται οι πρώτοι. Οφείλουμε πάντως να δείχνουμε κατανόηση γι' αυτή τους την επιθυμία και να μη δυσανασχετούμε αλλά να τους θεωρούμε αυτό που πράγματι είναι. Γιατί, αλήθεια, πρέπει να βλέπουμε με συμπάθεια κάθε άνθρωπο που εκφράζει μια οποιαδήποτε λογική άποψη και προσπαθεί να τη διαμορφώσει ικανοποιητικά.

ΚΡ. Εγώ, Σωκράτη, όπως πάντοτε σου το λέω, δεν ξέρω τι να κάνω με τους γιους μου. Ο ένας, βέβαια, είναι μικρός ακόμη, ο Κριτόβουλος όμως μεγάλωσε πια και χρειάζεται κάποιον που θα του φανεί πραγματικά χρήσιμος. Και μου συμβαίνει κάθε φορά που είμαι μαζί σου να αισθάνομαι ότι ήταν τρέλα μου που κοίταξα ένα σωρό πράγματα για χάρη των παιδιών, λ.χ. το γάμο μου, ώστε να έχουν μια μητέρα με όσο το δυνατό πιο ευγενική καταγωγή, ή την περιουσία, ώστε να έχουν τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομική άνεση, κι απεναντίας τη μόρφωσή τους την παραμέλησα. Αλλά όταν πάλι γυρίζω και βλέπω τον έναν ή τον άλλο απ' αυτούς που ισχυρίζονται ότι μπορούν να μορφώσουν ανθρώπους, τρομάζω: Εξετάζοντάς τους έναν έναν προσεκτικά μου φαίνονται, για να σου πω την αλήθεια, εντελώς ακατάλληλοι γι' αυτή τη δουλειά. Δεν βλέπω, λοιπόν, γιατί να παρακινήσω το παιδί στη φιλοσοφία.

ΣΩ. Μα, αγαπητέ Κρίτωνα, δεν ξέρεις ότι σε κάθε επάγγελμα οι ασήμαντοι είναι πολλοί και ανάξιοι, ενώ, απεναντίας, οι σπουδαίοι λίγοι και πολύτιμοι; Τη γυμναστική ή το εμπόριο ή τη ρητορική ή τη στρατιωτική τέχνη δεν τα θεωρείς καλά πράγματα;

ΚΡ. Ασφαλώς, ούτε συζήτηση.

ΣΩ. Τι γίνεται όμως; Σε καθένα από αυτά δεν βλέπεις ότι οι πιο πολλοί απ' όσους ασχολούνται με αυτά είναι γελοίοι σε σύγκριση με το έργο που έχουν να επιτελέσουν;

ΚΡ. Ναι, μα τον Δία, είναι πολύ σωστό αυτό που λες.

ΣΩ. Είναι όμως λόγος αυτός για να αποφύγεις όλ' αυτά τα επαγγέλματα και να τα απαγορέψεις στο γιο σου;

ΚΡ. Δεν θα ήταν σωστό, Σωκράτη.

ΣΩ. Μην κάνεις, λοιπόν, Κρίτωνα, κάτι που δεν είναι σωστό. Αφήνοντας κατά μέρος εκείνους που ασκούν τη φιλοσοφία ως επάγγελμα ―άσχετα αν είναι καλοί ή κακοί― προσπάθησε να εξετάσεις σωστά και καλά τη φιλοσοφία αυτή καθαυτή· κι αν σχηματίσεις την εντύπωση ότι πρόκειται για κάτι ασήμαντο, να αποτρέψεις από αυτή όχι μόνο τα παιδιά σου αλλά και κάθε άλλον άνθρωπο· αν όμως βρίσκεις ότι είναι όπως τη νομίζω κι εγώ, μη διστάσεις να την ακολουθήσεις και να καταπιαστείς, καθώς λένε, «κι εσύ και τα παιδιά σου» με αυτή.

Απόδοση: Ν.Μ. Σκουτερόπουλος. 1987. Πλάτωνος Ευθύδημος. Αθήνα.

http://www.greek-language.gr , http://mpolsebixos.blogspot.gr/