Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΕΑ ΕΝΝΟΔΙΑ

Θεά Εννοδία: Η προθυραία θεσσαλική δέσποινα των καθαρμών 

"Οι Φερές, γνωστές πανελλήνια ήδη πριν από τα κλασικά χρόνια για το μύθο της Άλκηστης. Ήταν κτισμένες πάνω στη μεγάλη οδική αρτηρία, που ένωνε το βορρά με το νότο, τη βόρεια με τη νότια Ελλάδα.

Οι Φερές, η δεύτερη σε σημασία και μέγεθος πόλη της Θεσσαλίας, υπήρξε το λατρευτικό κέντρο μιας ιδιόμορφης θεάς, που ήταν ευρύτερα γνωστή στις επιγραφές με τα ονοματοποιημένα επίθετα Εννοδία θεά Φεραία.

Το λίκνο της λατρείας της βρισκόταν έξω από την πόλη (προ πόλεως), δίπλα στο δρόμο, που από τη Λάρισα κατέληγε στις Φερές. Και το σημαντικότερο, το ιερό είχε ιδρυθεί πάνω σε τάφους πρωτογεωμετρικού νεκροταφείου και ακριβώς πριν από το Μακαλόρεμα, βόρεια του οποίου άρχιζε το μεγάλο μεταγενέστερο νεκροταφείο της πόλης, που διασχιζόταν από το δρόμο Φερών-Λάρισας. Στα υστεροαρχαϊκά χρόνια ιδρύθηκε στο ιερό της θεάς μνημειακός πώρινος δωρικός περίπτερος ναός. Γύρω στο -300. στην ίδια θέση κτίστηκε παρόμοιος μεγαλύτερος εκατόμπεδος ναός με 6x12 κίονες (διαστάσεων 16,30χ 32,60 μ.).

Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο από την Κραννώνα με παράσταση όρθιας δαδοφόρου Ενοδίας με άλογο και κύνα -330.

Όταν η λατρεία της διαδόθηκε εκτός Φερών (αρχικά στη Θεσσαλία) ονομαζόταν Εννοδία ή Εννοδία Φεραία. Από πολύ νωρίς (μαρτυρημένα ήδη από τα κλασικά χρόνια) η Εννοδία έγινε η εθνική θεσσαλική θεά. Εκτός Θεσσαλίας ονομαζόταν Εννοδία ή Φεραία θεά. Στη γραμματεία είναι γνωστή στη Θεσσαλία και την Αθήνα, ενώ επιγραφικά είναι γνωστή σε 33 επιγραφές, οι οποίες βρέθηκαν στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία  και την Εύβοια. Η λατρεία της διαπιστώνεται επίσης από διάφορα άλλα μνημεία ή πιθανά ιερά και σε άλλα μέρη της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας.

Η Εννοδία λατρευόταν στις Φερές και στο επίνειό τους, τις Παγασές, όπως επίσης στη Λάρισα, στην Κραννώνα, στον Άτραγα, στη Φάρσαλο, στο Φάκιο, στις Φθιώτιδες Θήβες, στην Ολοοσσώνα, στη Φάλαννα, στους Γόννους και στο Πύθιο. Στη Μακεδονία λατρευόταν στην Πέλλα, στη Βέροια, στην Εξοχή Εορδαίας και στην Αγία Παρασκευή Κοζάνης, στην Περσηίδα (σημ. χωριό DebreSte της επαρχίας Prilep των Σκοπιών) της Δερριόπου και ίσως στη Λητή της Μυγδονίας. Τέλος, η θεά ήταν γνωστή στους Ωρεούς της Εύβοιας και στην Αθήνα.

Η μελέτη των χάλκινων αναθημάτων του μεγάλου ιερού της Εννοδίας στις Φερές έδειξε ότι αυτά δεν ήταν μόνο θεσσαλικά. Η μεγάλη σημασία του ιερού και της λατρείας της θεάς φανερώνεται επίσης, τόσο από το πλήθος και την ποικιλία των αναθημάτων του, όσο και από την παλαιότητά τους. 

Για τη σπουδαιότητα του ιερού ο Kilian σημειώνει με έμφαση ότι το ιερό της Εννοδίας συγκαταλέγεται, σύμφωνα με τη σύνθεση και τον πλούτο των αναθημάτων, ανάμεσα στα πρώιμα ιερά της ηπειρωτικής Ελλάδας, τα οποία είχαν την ακμή τους στην υστερογεωμετρική περίοδο. 

Η εξάπλωση της λατρείας της οφειλόταν κυρίως στους Φεραίους, που είχαν εγκατασταθεί για διάφορους λόγους σε άλλες πόλεις της Θεσσαλίας, ή από Θεσσαλούς που είχαν εγκατασταθεί προσωρινά στις Φερές ή που είχαν ιδιαίτερες σχέσεις με τις Φερές και γνώρισαν τη θεά, καθώς και από Θεσσαλούς απόδημους (Φεραίους και λοιπούς), που είχαν εγκατασταθεί στη Μακεδονία και αλλού. Προφανώς η πρωτοβουλία μεμονωμένων πλουσίων ή αφοσιωμένων λατρευτών οδήγησαν στην ίδρυση ιερών και στην άσκηση της λατρείας της θεάς. Είναι πρόδηλο ότι η αύξηση της στρατιωτικής και της πολιτικής δύναμης των Φερών από τα αρχαϊκά χρόνια και μετά, αλλά κυρίως στην περίοδο των τυραννιών του Λυκόφρονα, του Ιάσονα, του Αλεξάνδρου και των διαδόχων του (τέλος -5ου αι. έως -344), επέδρασε ευνοϊκά στη διάδοση της λατρείας της.

Οι περισσότεροι ερευνητές ταυτίζουν την Εννοδία ή Φεραία θεά με την Άρτεμη Εννοδία - Άρτεμη Φεραία, με τη Βριμώ των Φερών, με την Εκάτη ή την Περσεφόνη. 

Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η νεότερη έρευνα θεωρεί την Εννοδία ή Φεραία θεά ως μια αυτόνομη θεσσαλική θεά με αιολική καταγωγή, κυρίως έφιππη και φώσφορο, θεά των δρόμων και χθόνια. Θεά των οδοιπόρων, των δρόμων, των τρίστρατων και των προπύλων.

Μία θεά αλεξιτήρια, αλεξίκακη, απωσίκακη, αποτροπαϊκή και προστατήρια. Όσια, αιολική δέσποινα θεά των καθαρμών, των εξαγνιστικών ιεροπραξιών από τα μιάσματα, η οποία επόπτευε, εκτός των άλλων, τις νόμιμες και καθιερωμένες από τα πανάρχαια χρόνια τιμές προς τους νεκρούς. Μία θεά της ζωής, κουροτρόφος και στοργική, προστάτιδα των παιδιών και των παρθένων. Η προθυραία θεά που μυκάται.

Η Εννοδία λατρεύτηκε, τιμήθηκε αλλά αφέθηκε.  Αν ξεχάστηκε είναι κάτι που δεν λέγεται με σιγουριά. Μέσα στις μνήμες μας σαφώς και παραμένει ζωντανή. Περιμένοντας ίσως κάποιους μυσταγωγούς που θα την ξυπνήσουν από τον βαθύ ύπνο της λησμοσύνης, καλώντας την μέσα σε ιερή σιγή, ολόκαρδα: "Έλα, προθυραία θεά και να έχεις ευχάριστον διάθεσιν διότι εσένα προσκαλώ με άγια λόγια σεμνής ψυχής".

Αριστερά: Μαρμάρινη στήλη αφιερωμένη στη Εννοδία Αλεξεατίδα από την Λάρισα -3ος αι..

Δεξιά: Η έφιππη φωσφόρος Εννοδία σε στατήρα των Φερών  -378, -370.

https://ellinondiktyo.blogspot.com

---------------------------------

Η Βριμώ