ΤΟ ΣΦΑΛΜΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΤΙΡΑΣ

Τελευταία, όλο και πιο συχνά ακούμε ότι η σάτιρα δεν έχει όρια. Μόνο που αυτό είναι άγνωστο ποιος το αποφάσισε και από πού θεσπίστηκε.
Η σάτιρα ως γνωστόν καυτηριάζει τα κακώς κείμενα της εξουσίας και την ίδια την εξουσία και καλά κάνει.
 Όταν όμως απευθύνεται σε μεμονωμένα άτομα χωρίς δύναμη και εξουσία, αυτό λέγετε πλάκα. Και όλοι ξέρουν ότι η πλακά έχει όρια.
 Πρέπει λοιπόν να γίνει διαχωρισμός της σάτιρας από την πλάκα.
 Αυτή δε η «σάτιρα» - πλακά όταν ξεπεράσει τα όρια μπορεί να αδικήσει και να βλάψει τον σατιρηζόμενο όπως θα δούμε παρακάτω.

Το παρόν άρθρο είναι καθαρά προσωπική μου άποψη και καυτηριάζει το έργο «Νεφέλες» του Αριστοφάνη. 

Οι Νεφέλες είναι αρχαία κωμωδία του Αριστοφάνη που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα Διονύσια του - 423 όπου κι απέσπασε το τρίτο βραβείο. Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά και πολυσυζητημένα έργα του Αριστοφάνη, ο άλυτος γρίφος μέσα σ’ ολόκληρη την αριστοφανική παραγωγή κι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτηματικά στην ιστορία της λογοτεχνίας. 
Ο μεγάλος κωμωδιογράφος καυτηριάζει τα φροντιστήρια των σοφιστών στην Αθήνα και, ιδιαίτερα το Σωκράτη, που διαφθείρει υποτίθεται τους νέους με τη διδασκαλία του, παρόλο που ο Σωκράτης δεν δίδαξε ποτέ την σοφιστεία και ούτε φυσικά ήταν σοφιστής αλλά φιλόσοφος. Και είναι γνωστή η διαφορά. Ο Αριστοφάνης είναι ένας πολυβραβευμένος ποιητής αλλά κατά την ταπεινή μου γνώμη, στο έργο του «Νεφέλες» έκανε ένα τραγικό λάθος, αγγίζοντας τα όρια της συκοφάντησης εναντίων του Σωκράτη, αποδίδοντας σε αυτόν ιδιότητες που όχι μόνον δεν είχε, αλλά ο ίδιος τις κατέκρινε.

Στις Νεφέλες, για όσους δεν το ξέρουν, ο Αριστοφάνης, παρουσιάζει κάποιον πατέρα ο οποίος χρωστά πολλά χρήματα σε δανειστές και πρόκειται να οδηγηθεί σε δίκη επειδή δεν ξεπληρώνει τα χρέη του. Απελπισμένος τότε πηγαίνει στο φροντιστήριο-σχολή του Σωκράτη, με σκοπό να διδαχτεί από τον φιλόσοφο τον ΑΔΙΚΟ ΛΟΓΟ ώστε να μπορέσει χρησιμοποιώντας τον στην δίκη, να αθωωθεί. «…δεν με νοιάζουν εμένα τα μεγάλα θέματα. Άλλο θέλω εγώ, να μπορώ στις δίκες να γλυτώσω από τους δανειστές. Θα μου διδάξεις τον άδικο λόγο που μπορεί να κάνει όσα χρωστάς στον άλλον ποτέ να μην τα δώσεις». 

Εκεί ο Αριστοφάνης παρουσιάζει τους μαθητές του Σωκράτη, να παίρνουν από αυτόν τον άνθρωπο, το πανωφόρι και τα υποδήματα του. Αφού λόγο ηλικίας και αδυναμίας, δεν κατάφερε να μάθει αυτό που ήθελε, στέλνει τον γιο του για τον ίδιο σκοπό. Και ζητεί πάλι από τον Σωκράτη, αλλά για τον γιο του αυτή τη φορά: «…πρέπει να μάθει τον άδικο λόγο, που ενώ λέει τα άδικα, ανατρέπει το δίκιο». Και στο τέλος του έργου, ο γιος, αγανακτισμένος λέει: «Καλέ μου Ερμή μη μου θυμώσεις και με τιμωρήσεις. Συγχώρεσε με που ξελογιάστηκα από τις μπούρδες του Σωκράτη. Και τώρα γίνε σύμβουλος μου και δείξε τι να κάνω… να τους τραβήξω μια μήνυση και να τους πάω στα δικαστήρια η πιστεύεις ότι κάτι άλλο θα ήταν καλλίτερο. Καλά λες. Καλλίτερα να μη μπλέξω με δικαστήρια, αλλά τούτη τη στιγμή να βάλω φωτιά στον οίκο αυτών των μπουρδολόγων».

Και τελειώνει το έργο με την πυρπόληση της σχολής του Σωκράτη.

Πολύ επιτυχημένα τα αστεία του έργου αλλά και πολύ μεγάλα τα σφάλματα του.

Όποιοι γνώρισαν τον Σωκράτη μέσω του Πλάτωνα (όποιοι) ξέρουν ότι ο Σωκράτης δεν είχε σχολή. 
Η διάλογοι του και η διδασκαλία του γινόταν στον δρόμο, στην αγορά, στα συμπόσια. 
«Φάουλ» (όπως λέμε βαρβαριστί) του Αριστοφάνη περί σχολής. Επίσης ο Σωκράτης, μια ζωή είχε την γκρίνια της Ξανθίππης της γυναίκας του επειδή δεν είχαν χρήματα και ποτέ δεν πληρωνόταν από τους μαθητές του. Κάτι που δεν ενδιέφερε τον Σωκράτη. 
Δεύτερο φάουλ του Αριστοφάνη, ότι πήραν από τον ήρωα του έργου το πανωφόρι και τα παπούτσια.
 Και τώρα το μεγαλύτερο λάθος του Αριστοφάνη. Ο Σωκράτης όταν ρωτήθηκε, τι προτιμά, να αδικήσει η να αδικηθεί; (Στην πραγματικότητα! όχι στο έργο) Απάντησε πως «δεν θέλω ούτε να αδικήσω, ούτε να αδικηθώ, αλλά αν πρέπει να διαλέξω, τότε προτιμώ να αδικηθώ, πάρα να αδικήσω».

Είναι επίσης γνωστό ότι ο Σωκράτης, κατακρίνει τους ρήτορες διότι ο μοναδικός τους σκοπός είναι να πείσουν το ακροατήριο με τα λεγόμενα τους, αδιαφορώντας για το δίκιο ή το άδικο των λεγομένων τους.
 Μάλιστα ο Σωκράτης, τονίζει ότι οι ρήτορες πολλές φορές έχουν άγνοια για το θέμα, το οποίο προσπαθούν να επιβάλουν στο κοινό. Ο μοναδικός τους σκοπός είναι η πειθώ και όχι η γνώση.

 Είναι πασίγνωστο το μεγαλείο και το ήθος του ανδρός και το απέδειξε με τον τρόπο που πέθανε, αρνούμενος να προδώσει τις ιδέες του.

 Από πού λοιπόν προκύπτει σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, ότι ο Σωκράτης, δίδασκε τον ΑΔΙΚΟ ΛΟΓΟ;

Παρ όλα αυτά, κατά την διάρκεια της παράστασης, ο Σωκράτης που βρισκόταν στην κερκίδα, σηκώθηκε όρθιος, για να δει το ακροατήριο, αν ο ηθοποιός και ο ίδιος, είχαν κάποια ομοιότητα!!!

Ως γνωστόν όλες οι προσωπικότητες της ελληνικής αρχαιότητας, οι Άριστοι δηλαδή, διώχθηκαν από τους δημοκρατικούς με φυλακίσεις θανατώσεις ή εξορίες.
 Θύμα πολιτικών αντιπαραθέσεων ήταν και ο Σωκράτης και ουδείς αμφισβητεί ότι η καταδίκη του σε θάνατο ήταν μια αδικία που βαραίνει ακόμη και σήμερα. ( ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ)

Πολλοί έγραψαν και όχι άδικα, πως μεγάλο ρόλο έπαιξε και στάθηκε αφορμή το έργο Νεφέλες του Αριστοφάνη, ώστε να οδηγηθεί ο Σωκράτης σε δίκη και τελικά στον θάνατο.

Μετά από όλα αυτά ας αναρωτηθεί ο κάθε ένας μόνος του, τι είναι σάτιρα και αν έχει όρια…

Σείριος - ΕΝΝΕΑ ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ